به همان اندازه که سرطان، زندگی انسان‌ها را به سرعت تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، پیشرفت علم پزشکی و داروسازی برای درمان بیماران امیدوارکننده است. این تحقیقات، تاکنون توانسته‌اند به دستاوردهای قابل توجهی در درمان سرطان دست یابند. یکی از داروهای بسیار مهم و مؤثر در این زمینه، داروی کمپتو Campto است. در این مقاله از بای بای سرطان، با این دارو و نحوه عملکرد آن در درمان سرطان، کاربردهای مختلف آن و نکات کلیدی برای مصرف این دارو آشنا خواهید شد.
کمپتو Campto را همه باید بشناسند!
کمپتو با نام تجاری Camptosar یا نام رایج ایرینوتکان، یک مهارکننده آنزیم ضد نئوپلاستیک است و عمدتا در درمان سرطان کولورکتال مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو مشتقی از کمپتوتسین‌ها به شمار می‌آید که از عملکرد توپوایزومراز I جلوگیری می‌کند.
همه سلول‌ها برای تقسیم و رشد به این آنزیم نیاز دارند. ایرینوتکان این آنزیم را مسدود می‌کند تا سلول‌های سرطانی نتوانند تقسیم شوند. این دارو برای اولین بار به‌منظور درمان سرطان پیشرفته پانکراس در اکتبر 2015 (تزریق لیپوزوم irinotecan) تایید شد. ساختار شیمیایی پیچیده ایرینوتکان را در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.
مکانیسم عملکرد کمپتو
همانطور که اشاره شد، کمپتو از عملکرد توپوایزومراز I جلوگیری می‌کند. این دارو با اتصال به کمپلکس توپوایزومراز I-DNA از پیوند مجدد رشته DNA جلوگیری می‌کند. تشکیل این کمپلکس سه‌تایی با زنجیره تکثیر متحرک تداخل کرده و باعث توقف همانندسازی و شکستگی‌های کشنده دو رشته ای در DNA می‌شود.
در نتیجه، آسیب DNA به طور موثر انجام نمی‌شود و آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی شده سلولی) رخ می‌دهد.
میزان جذب داروی ایرینوتکان
حداکثر غلظت پلاسمایی (Cmax) هنگامی که دوز 125 میلی گرم بر متر مربع به بیماران مبتلا به تومورهای جامد داده می‌شود، 1660 نانوگرم در میلی لیتر است.
برای درمان کدام سرطان‌ها داروی کمپتو تجویز می‌شود؟
این دارو برای درمان انواع مختلفی از سرطان تجویز می‌شود. اثر این دارو در درمان برخی از سرطان‌ها تایید شده و برخی دیگر در دست تحقیق است. سرطان‌های تحت درمان با داروی کمپتو عبارتند از:
کمپتو یک داروی شیمی درمانی مهم در درمان سرطان کولورکتال است که یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در سراسر جهان به شمار می‌آید.
همچنین برای درمان بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته یا متاستاتیک روده بزرگ نیز از آن استفاده می‌کنند(در درمان خط اول در این نوع از سرطان، کمپتو با 5-فلوراوراسیل و لوکوورین تزریق می‌شود).
ترکیب Irinotecan با سایر داروها گواهی بر پیچیدگی و ماهیت ویژه درمان با این دارو است.
- سارکوم یوئینگ
سارکوم یوئینگ نوعی تومور سرطانی بدخیم است که در بافت استخوانی ایجاد می‌شود. این نوع از سرطان در افراد جوان بروز دارد و معمولا فرد را با علائمی در استخوان ران، استخوان بازو و درشت نی درگیر می‌کند. آنکولوژیست‌ها برای درمان سارکوم یوئینگ این دارو را به همراه سایر ترکیبات در رژیم شیمی درمانی تجویز می‌کنند.
- سرطان سلول کوچک ریه متاستاتیک
سرطان سلول کوچک ریه متاستاتیک از جمله سرطان‌های کمتر شایع، اما خطرناک است. برای درمان این نوع از تومورها، از ایرینوتکان در ترکیب با سیس‌پلاتین استفاده می‌شود.
- آدنوکارسینوم متاستاتیک پانکراس
همچنین از این دارو در ترکیب با فلوئورواوراسیل و لوکوورین برای درمان بیماران مبتلا به آدنوکارسینوم متاستاتیک پانکراس استفاده می‌شود. این تجویز برای بیمارانی است که به دنبال درمان مبتنی بر جمسیتابین دچار پیشرفت سرطان شده‌اند.
گفتنی است که ایرینوتکان در حال حاضر برای درمان سرطان متاستاتیک یا عودکننده دهانه رحم تحت بررسی است.
به نقل از مقاله بررسی منتشرشده در PubMed Central : این دارو یک مشتق کامپتوتسین است که فعالیت ضدتوموری در برابر طیف متنوعی از تومورها دارد. متابولیت فعال این دارو در بدن، SN‑38، از طریق آنزیم کارباکسی‌استراز تولید می‌شود. پس از معرفی ایرینوتکان برای درمان سرطان متاستاتیک روده بزرگ در پایان قرن گذشته، بقای بیماران به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافت؛ امروزه این دارو همراه با 5‑فلورواوراسیل، اکزالیپلاتین و برخی داروهای هدفمند مولکولی استفاده می‌شود
نحوه صحیح استفاده از داروی کمپتو
به صورت مایعی است که باید طی 90 دقیقه به صورت داخل وریدی توسط پزشک یا پرستار متخصص تزریق شود. این دارو معمولا بیش از یک بار در هفته تزریق نمی‌شود و پزشک شما برنامه‌ای را انتخاب می‌کند که بهترین عملکرد و تاثیر را به همراه داشته باشد.
در صورت بروز عوارض جانبی خاص، تیم درمان ممکن است نیاز به تاخیر در درمان و تنظیم دوز را برای شما در نظر بگیرند.
عوارض جانبی داروی کمپتو
داروی کمپتو ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. اگر پس از دریافت این دارو هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، به پزشک خود اطلاع دهید:
عوارض شایع
این عوارض به طور معمول پس از دریافت رژیم شیمی درمانی مبتنی بر این دارو اتفاق می‌افتد. برای کاهش این عوارض کافی است کادر درمان را مطلع کنید تا اقدامات لازم را انجام دهند.
- حالت تهوع
- استفراغ
- یبوست
- تورم و زخم در دهان
- سوزش سردل
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- ریزش مو(موقت)
- ضعف
- خواب آلودگی
- درد به خصوص کمر درد
⚠️ اسهال شدید پس از ۲۴ ساعت دریافت ایرینوتکان، می‌تواند جان بیمار را به خطر بیندازد. در صورت مشاهده سریعاً با اورژانس تماس بگیرید.
عوارض غیرشایع
برخی از عوارض جانبی می تواند جدی باشد. اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید:
- درد قفسه سینه
- زرد شدن پوست یا چشم
- معده متورم
- افزایش وزن غیر منتظره یا غیرمعمول
- تورم بازوها، دست‌ها، پاها، مچ پا یا ساق پا
- کهیر
- خارش
- مشکل در تنفس یا بلع
ایرینوتکان ممکن است عوارض جانبی دیگری ایجاد کند. در صورت بروز هرگونه مشکل غیرعادی در حین دریافت این دارو با پزشک خود تماس بگیرید.
مزایا و معایب داروی کمپتو
با وجود اینکه کمپتو یکی از داروهای مؤثر در درمان برخی از سرطان‌های پیشرفته است، اما مانند بسیاری از داروهای شیمی‌درمانی، مزایا و معایب خاص خود را دارد. آگاهی از این موارد می‌تواند به پزشکان و بیماران در تصمیم‌گیری آگاهانه، تنظیم برنامه درمانی، و مدیریت بهتر عوارض جانبی کمک کند. جدول زیر یک نمای کلی از مهم‌ترین نکات مثبت و چالش‌های مرتبط با این دارو را نشان می‌دهد:
| دسته | مزایا / معایب | توضیح | نکات کلیدی |
|---|---|---|---|
| ✅ مزایا | اثربخشی بالا در سرطان کولورکتال | داروی اصلی در درمان خط اول و دوم سرطان روده بزرگ | در ترکیب با 5-FU و لوکوورین استفاده می‌شود |
| ✅ مزایا | قابلیت استفاده در ترکیب دارویی | بخشی از رژیم FOLFIRI و ترکیبات درمانی دیگر | تقویت پاسخ درمانی با کمترین تداخل دارویی |
| ✅ مزایا | مکانیسم اثر هدفمند | مهار آنزیم توپوایزومراز I و توقف رشد سلول سرطانی | منجر به آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌ها) |
| ✅ مزایا | کاربرد در چند نوع سرطان | کولورکتال، ریه سلول کوچک، پانکراس، سارکوم یوئینگ | برخی کاربردها هنوز در مرحله تحقیق هستند |
| ✅ مزایا | نسخه لیپوزومی با عملکرد بهبود یافته | کاهش عوارض گوارشی و افزایش تمرکز دارو در بافت تومور | برای بیماران مقاوم به درمان استاندارد مناسب‌تر است |
| ❌ معایب | اسهال شدید و خطرناک (دیررس) | ممکن است تا چند روز پس از تزریق رخ دهد | در صورت عدم کنترل، خطر مرگ به‌دنبال دارد |
| ❌ معایب | تهوع، استفراغ، یبوست، ضعف | عوارض گوارشی شایع در روزهای پس از مصرف | نیازمند مراقبت تغذیه‌ای و مصرف داروهای ضدتهوع |
| ❌ معایب | ریزش مو (موقت) و کاهش وزن | اثر منفی بر کیفیت زندگی | قابل مدیریت با حمایت روحی و تغذیه مناسب |
| ❌ معایب | تداخلات دارویی گسترده | با داروهای CYP3A4، ضدیبوست، آنتی‌کولین استراز | نیاز به بررسی کامل داروهای همزمان مصرفی بیمار |
| ❌ معایب | نیاز به تزریق تخصصی وریدی | قابل تجویز فقط در مراکز درمانی با نظارت پزشک | تزریق ۹۰ دقیقه‌ای به‌صورت آهسته |
| ❌ معایب | احتمال تأثیر بر باروری | مشابه سایر داروهای شیمی‌درمانی | مشاوره باروری پیش از درمان توصیه می‌شود |
تداخلات دارویی کمپتو
تداخلات دارویی می‌توانند بر اثربخشی و ایمنی دارو تاثیر بگذارد. از این رو، پیش از دریافت داروی ایرینوتکان ضروری است که از تداخلات دارویی آن آگاه باشید. برخی از این موارد عبارتند از:
- مهار کننده‌های CYP3A4 و UGT1A1
توصیه می‌شود از مصرف همزمان Campto با مهارکننده‌های آنزیم‌های CYP3A4 و UGT1A1 خودداری شود. این داروها شامل داروهایی مانند کلاریترومایسین، ایندیناویر، ایتراکونازول، لوپیناویر، نفازودون، نلفیناویر، ریتوناویر، ساکویناویر، تلاپرویر، ووریکونازول، آتازاناویر، جمفیبروزیل و ایندیناویر است.
مصرف همزمان این داروها ممکن است قرار گرفتن در معرض سیستمیک با کمپتو یا متابولیت فعال آن، SN-38 را افزایش دهد که به‌طور بالقوه منجر به عوارض جانبی می‌شود. بنابراین، مهم است که قبل از شروع درمان با داروی کمپتو، درباره داروهای دیگری که مصرف می کنید با کادر درمان مشورت کنید.
- ملین‌ها و داروهای ضد یبوست
به دریافت‌کننده‌های کمپتو توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه ملین‌ها خودداری کنند. این داروها ممکن است با Campto تداخل داشته باشند. با پزشک یا داروساز خود در مورد استفاده از این داروها در حین درمان با ایرینوتکان حتما مشورت کنید.
- داروهای آنتی کولین استراز
کمپتو دارای فعالیت آنتی کولین استراز است که اثرات مسدود‌کننده عصبی عضلانی سوکسامتونیوم و سایر داروهای دارای فعالیت آنتی کولین استراز را طولانی می‌کند.
بنابراین، اگر داروهایی با فعالیت آنتی کولین استراز در حین انجام درمان با Campto برای شما تجویز شده، ضروری است موضوع را با تیم پزشکی در میان بگذارید.
برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط با تداخل‌های دارویی همراهی با تیم پزشکی بسیار توصیه می‌شود. کادر درمان، با اطلاع از پیشینه دارویی شما راهنمایی‌های ارزنده‌ای را در رژیم شیمی درمانی ارائه می‌کنند. این راهنمایی‌ها، عموما درباره مدیریت عوارض دارویی و شیوه استفاده ایمن و موثر از ایرینوتکان است.
نکات کلیدی برای مصرف داروی کمپتو
توجه به نکاتی که در ادامه می‌آید، برای اطلاع از اثرات دارو و شیوه مواجهه شما با آن‌ها بسیار ضروری است.
- ممکن است در حین دریافت دوز کمپتو یا تا 24 ساعت پس از آن علائم زیر را تجربه کنید:
- آبریزش بینی
- افزایش بزاق
- کوچک شدن مردمک‌ها
- اشک‌ریزی چشم
- تعریق
- برافروختگی
- اسهال(که گاهی به آن اسهال زودرس گفته می‌شود)
- گرفتگی معده
در صورت مشاهده هر یک از این علائم به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک می تواند برای پیشگیری یا درمان این علائم به شما دارو بدهد.
- همچنین ممکن است بیش از 24 ساعت پس از دریافت ایرینوتکان، اسهال شدید (که اسهال دیررس نامیده می‌شود) را تجربه کنید.
این نوع اسهال بسیار خطرناک بوده و گاهی با مرگ بیمار همراه است. زیرا می‌تواند برای مدت طولانی ادامه داشته باشد و منجر به کم آبی بدن، عفونت، نارسایی کلیه و سایر مشکلات شود. اگر دچار انسداد روده شده‌اید یا قبلا این عارضه را داشته‌اید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
در صورت مصرف هر یک از داروهای زیر به پزشک و داروساز خود اطلاع دهید:
- سایر داروهای شیمی درمانی برای سرطان
- دیورتیک ها یا ملین هایی مانند بیزاکودیل (Dulcolax)
- سنا (در Correctol، Ex-Lax، Peri-Colace، Senokot)
❓ سوالات پرتکرار درباره داروی کمپتو (Campto)
آیا مصرف کمپتو باعث ناباروری می‌شود؟
بله، مصرف کمپتو ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد؛ به‌ویژه در مردان. ایرینوتکان می‌تواند باعث کاهش کیفیت یا تعداد اسپرم‌ها شود. همچنین در زنان ممکن است به اختلال در چرخه قاعدگی و کاهش عملکرد تخمدان منجر شود. اگر قصد بارداری در آینده دارید، قبل از شروع درمان با پزشک درباره ذخیره تخمک یا اسپرم مشورت کنید.
آیا در دوران مصرف ایرینوتکان می‌توان کار کرد یا به مدرسه رفت؟
بستگی به شرایط بدنی شما، شدت عوارض دارو و نوع فعالیت دارد. برخی بیماران با عوارضی مثل ضعف، تهوع یا اسهال شدید روبه‌رو می‌شوند که ممکن است باعث شود نتوانند به‌طور کامل به کار یا تحصیل بازگردند. توصیه می‌شود در دوران مصرف دارو، فعالیت‌های سبک‌تری انتخاب کرده و با پزشک درباره آمادگی جسمی خود مشورت کنید.
رژیم غذایی خاصی هنگام استفاده از کمپتو باید رعایت شود؟
بله، مصرف یک رژیم غذایی ملایم و کم‌فیبر می‌تواند به کاهش خطر اسهال و مشکلات گوارشی کمک کند. پرهیز از غذاهای چرب، تند، الکل و نوشیدنی‌های گازدار نیز توصیه می‌شود. هیدراته ماندن و مصرف مایعات فراوان برای پیشگیری از کم‌آبی بدن بسیار مهم است. در صورت نیاز، مشاوره با کارشناس تغذیه مخصوص بیماران سرطانی مفید خواهد بود.
آیا می‌توان در دوران مصرف دارو واکسن زد؟
واکسن‌های زنده در دوران شیمی‌درمانی با ایرینوتکان توصیه نمی‌شوند، زیرا سیستم ایمنی بدن تضعیف شده و ممکن است نتواند پاسخ مناسبی به واکسن بدهد یا در برابر عفونت واکسن ایمن نباشد. درباره واکسن‌های غیرزنده مانند آنفولانزا یا کووید-۱۹، باید با پزشک مشورت کرد تا زمان مناسب برای تزریق مشخص شود.
چه مدت طول می‌کشد تا عوارض دارو از بدن پاک شود؟
پاسخ این سوال بستگی به نوع عارضه دارد. برخی عوارض مانند تهوع یا ریزش مو ممکن است طی چند هفته پس از پایان درمان بهبود یابند. با این حال، عوارض دیررس مانند مشکلات گوارشی یا تأثیر بر باروری ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها باقی بمانند. متابولیت فعال دارو (SN-38) نیز به‌تدریج از بدن دفع می‌شود، اما برای پاک‌سازی کامل ممکن است چند هفته تا چند ماه زمان نیاز باشد.
کلام آخر
در مسیر مبارزه با سرطان، شناخت داروها نیمی از راه است. کمپتو، با وجود تمام چالش‌هایش، یکی از قدرتمندترین سلاح‌های پزشکی در درمان تومورهای مقاوم است. ما در بای بای سرطان کنار شما هستیم تا این مسیر را روشن‌تر طی کنید.
همانطور که در این مقاله از بای بای سرطان خواندید، ایرینوتکان با مهار رشد سلول‌های سرطانی وارد عمل می‌شود و در همه دوره‌های درمانی موثر است. اگرچه ایرینوتکان، نتایج مثبتی مانند کاهش سلول‌های سرطانی و بهبود نرخ بقاء را به همراه دارد اما عوارض جانبی آن نیز قابل چشم‌پوشی نیست.
نظارت و مدیریت عوارض ایجاد شده در اثر مصرف این دارو، برای نتیجه‌گیری بهتر بیمار از سوی تیم پزشکی ضروری است.
