فرآیند درمان سرطان به طور کلی با عوارض متعددی برای افراد مبتلا به این بیماری همراه است. شیمی درمانی، از پرعارضه‌ترین روش‌های درمان سرطان است که پس از انجام آن در طی مدت کوتاهی فرد چالش‌های زیادی را به لحاظ جسمی و روحی تجربه می‌کند. یکی از این چالش‌ها، ریزش موی فراوان است. به طوری که بسیاری از افراد با شروع ریزش مو، موهای خود را می‌تراشند. اما آیا راهی برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی وجود دارد؟ در این مقاله‌ی بای بای سرطان به طور مفصل به این سوال پاسخ خواهیم داد.
علت ریزش مو در شیمی درمانی
شیمی درمانی که یکی از متودهای درمانی موثر برای سرطان است، به گونه‌ای که سلول‌های سرطانی که به سرعت تقسیم می‌شوند را مورد هدف قرار می‌دهد اما در این بین سلول‌هایی که به طور طبیعی با سرعت زیادی تقسیم می‌شوند نیز تحت تاثیرات این داروها قرار می‌گیرند؛ مانند لایه پوششی دهان و معده و یا حتی فولیکول‌های مو.
در این بین بعضی از داروهای کموتراپی یا شیمی درمانی به سلول‌هایی که باعث رشد موها می‌شوند، آسیب می‌رسانند و باعث ریزش مو می‌شوند و به همین جهت بسیاری از افراد به دنبال روشی برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی خواهند بود.
اگرچه همه‌ی افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، عوارض جانبی یکسانی را روی موهای خود نمی‌بینند. حتی افرادی که از یک داروی خاص استفاده می‌کنند هم تاثیرپذیری یکسانی نسبت به آن دارو ندارند و ممکن است در یکی ریزش مو ایجاد شود و در دیگری عارضه جانبی دیگری رخ دهد. همچنین سرعت ریزش مو در شیمی درمانی نیز در بیماران متفاوت است و به دو صورت ناگهانی و تدریجی اتفاق می‌افتد.
شیمی درمانی در مواردی ابتدا باعث نازک شدن، ضعیف شدن و خشک شدن مو می‌شود و سپس ریزش مو اتفاق می‌افتد. این ریزش ممکن است به صورت دانه دانه باشد و یا به صورت توده‌ای رخ دهد.
همچنین ریزش مو در شیمی درمانی تنها محدود به موهای سر نخواهد بود؛ چرا که داروهای شیمی درمانی بر روی فولیکول‌های تمامی موهای سطح بدن تاثیر می‌گذارد و باعث ریزش آن‌ها می‌شود؛ این نواحی شامل ابروها، مژه‌ها، ریش و سیبیل در آقایان، موهای دست و پا، موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی می‌باشد.
جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی
همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، ریزش مو یکی از اصلی‌ترین عوارض شیمی درمانی است که باعث رنج و ناراحتی بیماران می‌شوند؛ بنابراین بیماران پیوسته به دنبال روشی برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی هستند تا روند ریزش موهای خود را متوقف کنند و یا از شدت آن بکاهند.
در ادامه به چند روش موثر در زمینه جلوگیری و کاهش ریزش مو در شیمی درمانی بیماران سرطانی می‌پردازیم:
خنک کننده پوست سر:
خنک کننده‌های پوست سر که به هایپوترمی پوست سر نیز شهرت دارند، متودی است که شامل قرار دادن کیسه‌های یخ یا کلاه‌های خنک کننده تخصصی روی پوست سر در حین انجام شیمی درمانی می‌باشد.
خنک کننده‌های جدیدتر، از عایق‌های حرارتی در ساخت خود استفاده کرده‌اند که مایعات خنک به وسیله‌ی لوله در آن جریان دارد.
از این خنک کننده‌ها ۳۰ دقیقه قبل، هنگام و با توجه به میزان دوز داروها بعد از شیمی درمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نحوه عملکرد آن به این صورت است که با خنک کردن پوست سر و باریک شدن عروق آن محل داروهای شیمی درمانی که با فویکول‌های مو در تماس هستند، به حداقل مقدار خود می‌رسند بنابراین عارضه جانبی کمتری بر جای خواهد گذاشت.
کوتاهی مو:
کوتاه کردن مو از دیگر روش‌های جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی می‌باشد. علت موثر بودن این روش در آن است که با کوتاهی مو فولیکول‌ها هرچقدر که ضعیف شده باشند، باز هم توانایی تغذیه مو را دارند؛ در نتیجه ریزش مو کاهش پیدا می‌کند.
فشرده سازی پوست سر:
در این متود پوست سر با هدف کاهش جریان خون و تاثیر کمتر داروهای شیمی درمانی بر روی فولیکول‌های مو تحت فشار قرار می‌گیرد. فشرده سازی پوست سر با هدف جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی، قبل از انجام این فرآیند شروع شده و تا مدتی پس از اتمام آن نیز ادامه خواهد داشت.
ریزش مو در شیمی درمانی پس از چه مدت اتفاق می‌افتد؟
برخلاف باور غلطی که درباره شیمی درمانی رایج شده است، ریزش مو بلافاصله بعد از شروع شیمی درمانی آغاز نمی‌شود. در صورتی که قرار باشد بیماری دچار ریزش مو شود، بین ۱ تا ۳ هفته پس از شروع شیمی درمانی نشانه‌های اولیه اتفاق افتاده و چند ماه پس از شروع درمان به اوج خود رسیده و کاملا مشهود خواهد بود.
بسیاری از بیماران هنگام برس کشیدن سر، شانه کردن و شستن سر متوجه توده‌های مویی می‌شوند که بر روی برس و یا کف حمام ظاهر می‌شود. از طرف دیگر جمجمه و اعصاب موجود در پوست سر بسیار حساس شده و بیمار ممکن است هنگام انجام فعالیت‌های ذکر شده درد خفیفی را احساس کند.
کسانی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، درجات متفاوتی از ریزش مو را با توجه به فاکتورهایی مثل داروهای تجویزی، دوز آن‌ها و نوع سرطان را تجربه خواهند کرد؛ برای مثال کسانی که تحت درمان با دوز پایین دارو هستند، ریزش مو بسیار خفیف بوده و یا اصلا رخ نمی‌دهد، در بعضی دیگر تنها موهای بدنشان نازک می‌شود و ریزش مو اتفاق نمی‌افتد اما دسته‌ای از بیماران نیز وجود دارند که تمامی موهای بدن خود را از دست می‌دهند.
در این دست بیماران برای افزایش اعتماد به نفس و جلوگیری از صدمات روحی، توصیه به استفاده از راه‌های جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی می‌شود.
تقویت مو پس از شیمی درمانی
ریزش مو ناشی از انجام شیمی درمانی یک امر موقتی است و احتمال آن که موهای بیمار پس از اتمام روند درمان دوباره رشد کند بسیار بالا خواهد بود. رشد مجدد موها معمولا بین ۳ تا ۶ ماه پس از اتمام درمان رخ می‌دهد، اگر چه ممکن است تراکم، فرم و حالت موها نسبت به قبل متفاوت باشد.
اما چگونه می‌توان به روند رشد و تقویت مو پس از شیمی درمانی سرعت بخشید ؟
متخصصین پوست و مو معمولا از ویتامین‌ها، مواد معدنی و مکمل‌های غذایی برای تقویت رشد موهای بیمار استفاده می‌کنند.
در بین ویتامین‌ها بیوتین مهم‌ترین و بهترین ویتامین برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی، رشد مجدد و تقویت مو پس از شیمی درمانی به شمار می‌آید. بیوتین با تقویت و تسهیل تولید کراتین در موها میزان رشد فولیکول‌ها را تسریع می‌بخشد.
ویتامین A که فواید بسیار زیادی برای پوست و مو دارد، به صورت محلول موضعی بر روی پوست سر مورد استفاده قرار می‌گیرد و علاوه بر کاهش حساسیت پوست سر به رشد مجدد و تقویت مو پس از شیمی درمانی نیز کمک بسیار زیادی می‌کند.
ویتامین C نیز با مهار رادیکال‌های آزادی که به فولیکول‌ها آسیب می‌رسانند، موجب تسهیل روند رشد مجدد موها می‌شود.
نقش تغذیه در تقویت مو پس از شیمی درمانی
بسیاری از بیمارانی که به دلیل شیمی درمانی دچار ریزش مو شده‌اند و تمایلی به استفاده از داروهای شیمیایی برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی ندارند، به دنبال روش‌های سنتی و طبیعی برای رویش مجدد موهای خود هستند.
در ادامه به چند نمونه از این روش‌ها می‌پردازیم:
- رعایت رژیم غذایی پرفیبر و پر ویتامین تاثیر به سزایی بر روی رشد مجدد مو خواهد داشت.
- استفاده از روغن‌های گیاهی مثل روغن سیاه دانه و روغن رزماری می‌تواند خون رسانی به فولیکول‌های مو را تقویت کرده و باعث رشد مجدد مو شود.
- ماساژ دادن پوست سر از دیگر روش‌های موثر بر رویش مجدد پوست است.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان با برخی از روش‌های جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی که شامل خنک کردن پوست سر، کوتاهی مو و فشرده سازی پوشت سر بود آشنا شدیم و دانستیم که ریزش مو در بیماران تحت شیمی درمانی معمولا به صورت تدریجی و از چند ماه پس از شروع شیمی درمانی آغاز می‌شود.
همچنین رشد مجدد موها پس از اتمام فرآیند شیمی درمانی معمول است و با مصرف ویتامین‌ها و داشتن تغذیه مناسب جهت تقویت مو می‌توان به این روند سرعت بخشید.
منابع:
