3 روش فوق العاده جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی

آیا می‌دانستید بیش از ۶۵٪ از افرادی که تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، ریزش مو را به‌عنوان سخت‌ترین بخش درمان تجربه می‌کنند؟
ریزش مو، فراتر از یک عارضه جسمی، ضربه‌ای روانی است که اعتماد به‌نفس بیماران را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از بیماران، حتی پیش از شروع درمان، نگران این هستند که آیا راهی برای جلوگیری از ریزش مو وجود دارد یا نه؟
در این مقاله از «بای بای سرطان» با راهکارهای علمی، جدید و ایمن برای کاهش یا جلوگیری از ریزش مو در طول شیمی درمانی آشنا می‌شویم. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این چالش روبه‌رو هستید، خواندن این مطلب می‌تواند قدمی مؤثر برای حفظ سلامت مو و آرامش ذهن باشد.

علت ریزش مو در شیمی درمانی

شیمی درمانی که یکی از متودهای درمانی موثر برای سرطان است، به گونه­‌ای که سلول­‌های سرطانی که به سرعت تقسیم می­‌شوند را مورد هدف قرار می‌­دهد اما در این بین سلول­‌هایی که به طور طبیعی با سرعت زیادی تقسیم می‌شوند نیز تحت تاثیرات این داروها قرار می‌­گیرند؛ مانند لایه پوششی دهان و معده و یا حتی فولیکول­‌های مو.

در این بین بعضی از داروهای کموتراپی یا شیمی درمانی به سلول­‌هایی که باعث رشد موها می­‌شوند، آسیب می‌رسانند و باعث ریزش مو می‌­شوند و به همین جهت بسیاری از افراد به دنبال روشی برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی خواهند بود.

اگرچه ‌همه­‌ی افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌­گیرند، عوارض جانبی یکسانی را روی موهای خود نمی‌­بینند. حتی افرادی که از یک داروی خاص استفاده می‌­کنند هم تاثیرپذیری یکسانی نسبت به آن دارو ندارند و ممکن است در یکی ریزش مو ایجاد شود و در دیگری عارضه جانبی دیگری رخ دهد‌. همچنین سرعت ریزش مو در شیمی درمانی نیز در بیماران متفاوت است و به دو صورت ناگهانی و تدریجی اتفاق می‌­افتد.

شیمی درمانی در مواردی ابتدا باعث نازک شدن، ضعیف شدن و خشک شدن مو می‌­شود و سپس ریزش مو اتفاق می‌­افتد. این ریزش ممکن است به صورت دانه دانه باشد و یا به صورت توده‌­ای رخ دهد.

همچنین ریزش مو در شیمی درمانی تنها محدود به موهای سر نخواهد بود؛ چرا که داروهای شیمی درمانی بر روی فولیکول­‌های تمامی موهای سطح بدن تاثیر می‌­گذارد و باعث ریزش آن‌ها می­‌شود؛ این نواحی شامل ابروها، مژه­‌ها، ریش و سیبیل در آقایان، موهای دست و پا، موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی می‌­باشد.

جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی

همانطور که پیش‌­تر به آن اشاره شد، ریزش مو یکی از اصلی­‌ترین عوارض شیمی درمانی است که باعث رنج و ناراحتی بیماران می‌­شوند؛ بنابراین بیماران پیوسته به دنبال روشی برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی هستند تا روند ریزش موهای خود را متوقف کنند و یا از شدت آن بکاهند.

در ادامه به چند روش موثر در زمینه جلوگیری و کاهش ریزش مو در شیمی درمانی بیماران سرطانی می­‌پردازیم:

خنک کننده پوست سر:

خنک کننده­‌های پوست سر که به هایپوترمی پوست سر نیز شهرت دارند، متودی است که شامل قرار دادن کیسه­‌های یخ یا کلاه­‌های خنک کننده تخصصی روی پوست سر در حین انجام شیمی درمانی می‌­باشد.

خنک کننده‌­های جدیدتر، از عایق­‌های حرارتی در ساخت خود استفاده کرده‌­اند که مایعات خنک به وسیله­‌ی لوله در آن جریان دارد.

از این خنک کننده­‌ها ۳۰ دقیقه قبل، هنگام و با توجه به میزان دوز داروها بعد از شیمی درمانی نیز مورد استفاده قرار می­‌گیرد.

نحوه عملکرد آن به این صورت است که با خنک کردن پوست سر و باریک شدن عروق آن محل داروهای شیمی درمانی که با فویکول­‌های مو در تماس هستند، به حداقل مقدار خود می­‌رسند بنابراین عارضه جانبی کمتری بر جای خواهد گذاشت.

کوتاهی مو:

کوتاه کردن مو از دیگر روش­‌های جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی می‌­باشد. علت موثر بودن این روش در آن است که با کوتاهی مو فولیکول­‌ها هرچقدر که ضعیف شده باشند، باز هم توانایی تغذیه مو را دارند؛ در نتیجه ریزش مو کاهش پیدا می‌­کند.

فشرده سازی پوست سر:

در این متود پوست سر با هدف کاهش جریان خون و تاثیر کمتر داروهای شیمی درمانی بر روی فولیکول­‌های مو تحت فشار قرار می­‌گیرد. فشرده سازی پوست سر با هدف جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی، قبل از انجام این فرآیند شروع شده و تا مدتی پس از اتمام آن نیز ادامه خواهد داشت.

مقایسه روش‌های جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی

برای کاهش ریزش مو در دوران شیمی درمانی، روش‌های مختلفی وجود دارد که هرکدام مزایا، محدودیت‌ها و میزان اثربخشی خاص خود را دارند. انتخاب روش مناسب بسته به نوع درمان، شرایط فیزیکی بیمار، بودجه مالی و میزان در دسترس بودن تجهیزات یا خدمات متفاوت است. جدول زیر سه روش پرکاربرد یعنی کلاه خنک‌کننده پوست سر (هایپوترمی)، کوتاهی مو و فشرده‌سازی پوست سر را از چند منظر با یکدیگر مقایسه می‌کند:

ریزش مو در شیمی درمانی پس از چه مدت اتفاق می­‌افتد؟

برخلاف باور غلطی که درباره شیمی درمانی رایج شده است، ریزش مو بلافاصله بعد از شروع شیمی درمانی آغاز نمی­‌شود. در صورتی که قرار باشد بیماری دچار ریزش مو شود، بین ۱ تا ۳ هفته پس از شروع شیمی درمانی نشانه­‌های اولیه اتفاق افتاده و چند ماه پس از شروع درمان به اوج خود رسیده و کاملا مشهود خواهد بود.

بسیاری از بیماران هنگام برس کشیدن سر، شانه کردن و شستن سر متوجه توده‌­های مویی می­‌شوند که بر روی برس و یا کف حمام ظاهر می­‌شود. از طرف دیگر جمجمه و اعصاب موجود در پوست سر بسیار حساس شده و بیمار ممکن است هنگام انجام فعالیت­‌های ذکر شده درد خفیفی را احساس کند.

کسانی که تحت شیمی درمانی قرار می­‌گیرند، درجات متفاوتی از ریزش مو را با توجه به فاکتورهایی مثل داروهای تجویزی، دوز آن­‌ها و نوع سرطان را تجربه خواهند کرد؛ برای مثال کسانی که تحت درمان با دوز پایین دارو هستند، ریزش مو بسیار خفیف بوده و یا اصلا رخ نمی­‌دهد‌، در بعضی دیگر تنها موهای بدنشان نازک می­‌شود و ریزش مو اتفاق نمی‌افتد اما دسته‌­ای از بیماران نیز وجود دارند که تمامی موهای بدن خود را از دست می­‌دهند.

در این دست بیماران برای افزایش اعتماد به نفس و جلوگیری از صدمات روحی، توصیه به استفاده از راه‌­های جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی می­‌شود.

تقویت مو پس از شیمی درمانی

ریزش مو ناشی از انجام شیمی درمانی یک امر موقتی است و احتمال آن که موهای بیمار پس از اتمام روند‌ درمان دوباره رشد کند بسیار بالا خواهد بود. رشد مجدد موها معمولا بین ۳ تا ۶ ماه پس از اتمام درمان رخ می­‌دهد، اگر چه ممکن است تراکم، فرم و حالت موها نسبت به قبل متفاوت باشد.

اما چگونه می‌­توان به روند رشد و تقویت مو پس از شیمی درمانی سرعت بخشید ؟

متخصصین پوست و مو معمولا از ویتامین­‌ها، مواد معدنی و مکمل­‌های غذایی برای تقویت رشد موهای بیمار استفاده می­‌کنند.

در بین ویتامین‌­ها بیوتین مهم­‌ترین و بهترین ویتامین برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی‌ درمانی، رشد مجدد و تقویت مو پس از شیمی درمانی به شمار می­‌آید. بیوتین با تقویت و تسهیل تولید کراتین در موها میزان رشد فولیکول‌ها را تسریع می‌بخشد.
ویتامین A که فواید بسیار زیادی برای پوست و مو دارد، به صورت محلول موضعی بر روی پوست سر مورد استفاده قرار می­‌گیرد و علاوه بر کاهش حساسیت پوست سر به رشد مجدد و تقویت مو پس از شیمی درمانی نیز کمک بسیار زیادی می‌­کند.

ویتامین C نیز با مهار رادیکال­‌های آزادی که به فولیکول‌­ها آسیب می‌­رسانند، موجب تسهیل روند رشد مجدد موها می‌شود.

حمایت‌های روانی

حمایت‌های روانی در طول شیمی درمانی بسیار مهم است و می‌تواند تأثیر قابل توجهی در جلوگیری از ریزش مو داشته باشد. استفاده از کلاه‌گیس و توربان می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس بیماران کمک کند و احساس بهتری به آن‌ها بدهد. همچنین، گروه‌های حمایتی و مشاوره‌های روان‌شناختی می‌توانند استرس ناشی از ریزش مو را کاهش دهند و وضعیت روانی بیماران را بهبود بخشند.

مشاوره تخصصی

جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی نیازمند مشاوره با پزشکان متخصص است. این مشاوره‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا بهترین روش‌های پیشگیری را بر اساس وضعیت فردی خود انتخاب کنند. پزشکان می‌توانند روش‌های متنوعی از جمله استفاده از خنک‌کننده‌های پوست سر و روش‌های مکمل را پیشنهاد دهند که به کاهش ریزش مو کمک می‌کند.

به نقل از کتابخانه NCBI (NBK547555): هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از ریزش موهای ناشی از شیمی‌درمانی وجود ندارد. برخی بیماران برای جلوگیری از ریزش، سر خود را با کلاه‌های خنک‌کننده (scalp cooling cap) در طول درمان خنک می‌کنند، اما پژوهش‌های دقیقی برای اثبات اثربخشی این روش منتشر نشده است.

نقش تغذیه در تقویت مو پس از شیمی درمانی

بسیاری از بیمارانی که به دلیل شیمی درمانی دچار ریزش مو شده‌اند و تمایلی به استفاده از داروهای شیمیایی برای جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی ندارند، به دنبال روش‌­های سنتی و طبیعی برای رویش مجدد موهای خود هستند.

در ادامه به چند نمونه از این روش‌­ها می­‌پردازیم:

• رعایت رژیم غذایی پرفیبر و پر ویتامین تاثیر به سزایی بر روی رشد مجدد مو خواهد داشت.
• استفاده از روغن­‌های گیاهی مثل روغن سیاه دانه و روغن رزماری می‌­تواند خون رسانی به فولیکول­‌های مو را تقویت کرده و باعث رشد مجدد مو شود‌.
• ماساژ دادن پوست سر از دیگر روش­‌های موثر بر رویش مجدد پوست است.

تغذیه مناسب نقش مهمی در جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی دارد. مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی می‌تواند به تقویت ریشه‌های مو کمک کرده و از ریزش آن‌ها جلوگیری کند. مواد غذایی حاوی ویتامین‌های A، C، و E و همچنین پروتئین‌ها و مواد معدنی مهم برای حفظ سلامت موها بسیار ضروری هستند.

بهترین محصولات برای تقویت مو بعد از شیمی درمانی

پس از پایان دوره شیمی درمانی، یکی از دغدغه‌های اصلی بیماران، تقویت موها و بازگشت سلامت پوست سر است. در این مرحله، استفاده از محصولات مناسب و بی‌خطر نقش بسیار مهمی در رشد مجدد موها دارد. برخلاف تصور عموم، انتخاب نادرست محصولات آرایشی و بهداشتی می‌تواند روند بازیابی مو را به تعویق بیندازد و موجب حساسیت یا التهاب پوست سر شود. بنابراین، انتخاب محصولات ملایم، مغذی و فاقد ترکیبات شیمیایی خشن، بهترین گزینه برای این دوره حساس است.

شامپوهای ملایم و فاقد سولفات

شامپوهای مخصوص موهای حساس یا درمان‌دیده، یکی از مهم‌ترین انتخاب‌ها برای تقویت مو بعد از شیمی درمانی هستند. شامپوهای فاقد سولفات، پارابن و الکل از خشک شدن پوست سر و تحریک فولیکول‌ها جلوگیری می‌کنند و با داشتن ترکیباتی همچون آلوئه‌ورا، روغن آرگان، پروتئین هیدرولیز شده و پانتنول، به تغذیه مو کمک می‌کنند. برندهایی مانند Neofollics، Klorane و Alpecin در این زمینه بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

سرم‌های مخصوص پوست سر

سرم‌های موضعی پوست سر یکی دیگر از گزینه‌های مؤثر برای تسریع روند رشد مو هستند. این سرم‌ها معمولاً حاوی بیوتین، کافئین، نیاسینامید یا عصاره‌های گیاهی مانند جینسینگ هستند که با افزایش گردش خون در پوست سر، تغذیه فولیکول‌ها را بهبود می‌بخشند. سرم Neofollics Scalp Therapy به‌عنوان یک محصول تخصصی برای بیماران پس از شیمی‌درمانی شناخته شده و فاقد مواد تحریک‌کننده است.

روغن‌های گیاهی مغذی

استفاده منظم از روغن‌های گیاهی نیز می‌تواند نقش مؤثری در تقویت مو داشته باشد. روغن آرگان، روغن نارگیل، روغن رزماری و روغن سیاه‌دانه از پرکاربردترین روغن‌ها در این زمینه هستند. این روغن‌ها سرشار از آنتی‌اکسیدان، ویتامین E و اسیدهای چرب ضروری‌اند که موجب آبرسانی به پوست سر، کاهش التهاب و تحریک رشد مجدد مو می‌شوند. توصیه می‌شود این روغن‌ها را هفته‌ای ۲ تا ۳ بار پیش از خواب روی پوست سر ماساژ دهید.

ماسک‌های مو با خاصیت احیاکنندگی

برای موهایی که پس از شیمی درمانی نازک، شکننده یا خشک شده‌اند، ماسک مو می‌تواند گزینه‌ای ایده‌آل باشد. این ماسک‌ها معمولاً حاوی پروتئین کراتین، آووکادو، روغن‌های طبیعی و ویتامین B5 هستند که با بازسازی ساختار مو، آن را نرم، درخشان و مقاوم می‌سازند. برندهایی مانند SheaMoisture یا Giovanni ماسک‌هایی کاملاً گیاهی و ایمن ارائه می‌دهند.

استفاده از محصولات بدون عطر و رنگ مصنوعی

یکی از نکاتی که اغلب نادیده گرفته می‌شود، پرهیز از محصولات دارای عطر و رنگ مصنوعی است. این مواد می‌توانند باعث تحریک پوست سر، خارش یا واکنش‌های آلرژیک شوند. به همین دلیل، استفاده از محصولات بدون رایحه یا با رایحه طبیعی (essential oil-based) به بیماران شیمی‌درمانی توصیه می‌شود.

آیا ژنتیک در شدت ریزش مو هنگام شیمی درمانی تأثیر دارد؟

یکی از سؤالات پرتکرار بیماران در آستانه شیمی درمانی این است که: “آیا زمینه ژنتیکی من باعث می‌شود بیشتر یا زودتر موهایم را از دست بدهم؟” پاسخ این پرسش، هم «بله» و هم «نه» است، زیرا نقش ژنتیک در این موضوع غیرمستقیم ولی قابل‌توجه است.

از دیدگاه علمی، شیمی درمانی اساساً موها را به دلیل هدف قرار دادن سلول‌های با رشد سریع (مانند فولیکول‌های مو) از بین می‌برد. با این حال، برخی افراد استعداد ژنتیکی ریزش مو (مانند طاسی ارثی یا الگوی مردانه و زنانه) را دارند که باعث می‌شود موهایشان نسبت به سایرین ضعیف‌تر، نازک‌تر یا شکننده‌تر باشد. در این افراد، داروهای شیمی درمانی تأثیر شدیدتری بر فولیکول‌ها می‌گذارند و روند ریزش مو ممکن است زودتر یا به‌طور گسترده‌تر رخ دهد.

از طرفی، سن بیمار نیز یکی از فاکتورهای مهم است. افرادی که در سنین بالاتر تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، معمولاً با کاهش سطح کراتین، کلاژن و مواد مغذی در بدن مواجه هستند و بازسازی فولیکول‌ها بعد از درمان در آن‌ها کندتر انجام می‌شود. در نتیجه، نه‌تنها ریزش مو می‌تواند شدیدتر باشد، بلکه رشد مجدد مو نیز زمان‌برتر خواهد بود.

در مجموع می‌توان گفت که ژنتیک، سن و سابقه خانوادگی ریزش مو از عوامل زمینه‌ساز تأثیرپذیری بیشتر فولیکول‌ها از داروهای شیمی درمانی هستند. اگر در خانواده شما سابقه طاسی زودرس یا نازک شدن موها وجود دارد، بهتر است قبل از شروع درمان با متخصص پوست و مو مشورت کنید تا برنامه‌ای اختصاصی برای مراقبت از سلامت موهایتان تنظیم شود.

تجربه واقعی بیماران از مقابله با ریزش مو

گاهی شنیدن تجربه‌ی کسانی که همین مسیر را رفته‌اند، آرامشی بیش از هر توصیه پزشکی ایجاد می‌کند. در ادامه سه تجربه واقعی از بیماران سرطانی را می‌خوانیم که با روش‌های مختلف توانستند با ریزش مو کنار بیایند و حتی آن را کنترل کنند.

سارا، ۳۵ ساله – استفاده از کلاه خنک‌کننده در جلسات شیمی درمانی

«وقتی متوجه شدم باید شیمی‌درمانی کنم، تنها چیزی که اشکم رو درآورد فکر از دست دادن موهام بود. پزشکم بهم پیشنهاد داد از کلاه خنک‌کننده استفاده کنم. اولش مردد بودم، چون شنیده بودم خیلی سرده، ولی تصمیم گرفتم امتحان کنم. توی هر جلسه درمان، ۳۰ دقیقه قبل از تزریق کلاه رو می‌گذاشتم. حس خوبی نداشت، ولی قابل تحمل بود. نتیجه‌ش؟ بعد از ۶ جلسه فقط کمی از موهام نازک شد ولی مثل بقیه اطرافیانم که کامل موهاشون ریخت، من هنوز مو داشتم. واقعاً خوشحال بودم که امتحانش کردم.»

ناهید، ۵۲ ساله – تراشیدن مو قبل از ریزش

«من از همون اول تصمیم گرفتم موهامو بتراشم. دیدن دونه‌دونه موها که روی بالش و حموم می‌ریخت خیلی واسم دردناک بود. ترجیح دادم اختیارش دست خودم باشه. وقتی موهامو زدم، یه جور سبک شدم. روسری رنگی و توربان قشنگ خریدم و باهاشون کلی ست جدید ساختم. به خودم گفتم: من دارم می‌جنگم، قراره برنده بشم. موهام دوباره درمیاد، ولی قدرت ذهنی‌مو نمی‌ذارم ازم گرفته بشه.»

لیلا، ۴۲ ساله – تقویت مو با بیوتین و روغن‌های گیاهی

«بعد از شیمی درمانی، موهام خیلی نازک شده بود و پوست سرم خارش داشت. دکتر پوست بهم پیشنهاد داد از قرص بیوتین استفاده کنم و شب‌ها با روغن آرگان یا سیاه‌دونه، کف سرم رو ماساژ بدم. جدی گرفتمش. هر شب ده دقیقه ماساژ می‌دادم، صبح‌ها هم شامپوی بدون سولفات استفاده می‌کردم. بعد از ۳ ماه، موهای نازک و کرکی شروع کردن به رشد کردن. حالا موهام با اینکه هنوز کوتاهه، ولی خیلی قوی‌تر و ضخیم‌تر از قبل شده. انگار دارن دوباره جون می‌گیرن.»

سوالات متدوال جلوگیری از ریزش مو هنگام شیمی درمانی

کلام آخر

ریزش مو هنگام شیمی درمانی ممکن است ظاهری ناخوشایند داشته باشد، اما بدانید که این وضعیت موقتی است و نشانه‌ای از مبارزه‌ شما برای بازگشت به زندگی سالم‌تر است.
در مسیر درمان، مراقبت از سلامت روح و جسم به یک اندازه اهمیت دارد. با کمک روش‌های پیشگیرانه، تغذیه مناسب، مکمل‌های مفید و پشتیبانی روانی، می‌توانید این مرحله را با قدرت پشت سر بگذارید.
یادتان باشد: شیمی درمانی موهایتان را می‌ریزد، نه اراده‌تان را.
ما در «بای بای سرطان» کنار شماییم تا با امید، آگاهی و مراقبت، این مسیر را هموارتر کنیم. شما تنها نیستید. 🌱