سرطان پانکراس یکی از چالش‌برانگیزترین انواع سرطان است که اغلب در مراحل اولیه بدون علامت باقی می‌ماند. همین موضوع، شناسایی به‌موقع و درمان آن را دشوار می‌سازد. در این مقاله از سایت بای بای سرطان، به بررسی علائم، علل، عوارض، روش‌های تشخیص و درمان این بیماری می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
واژه سرطان در گذشته، تداعی مرگ زود هنگام و رخ دادن معجزه برای درمان بود، اما امروز با پیشرفت علم، می توان گفت که سرطان مانند سایر بیماری ها، قابل درمان است.
با تغییر در ساختار DNA، سلول های تغییر ژن یافته، شروع به تکثیر سریع و بیرویه می‌کنند و نتیجه آن تشکیل تومور‌هایی است که می تواند سرطانی یا غیرسرطانی باشند.
شایع ترین سلول هایی که دچار سرطان می شوند، سلول های مجرایی است که آنزیم های گوارشی را حمل می کنند.
پانکراس چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
پانکراس یا لوزالمعده، غده‌ای به طول تقریبی ۱۵ سانتی‌متر در شکم است که دو وظیفه مهم دارد:
- ترشح انسولین (بخش درون‌ریز) برای تنظیم قند خون
- تولید آنزیم‌های گوارشی (بخش برون‌ریز) برای هضم غذا
غده لوزالمعده یا پانکراس
پانکراس، غده ای کوچک است که به واسطه ی ترشح انسولین، می تواند زمینه ساز بسیاری از بیماری ها شود. لوزالمعده عضو مهمی در بدن است که طول آن 15 سانتی متر استو در شکم قرار دارد و دارای دو بخش درون ریز و برون ریز است که به واسطه ی آنها ترشح انسولین و آنزیم های کمک کننده برای هضم غذا را انجام می دهد.
علائم سرطان پانکراس
معمولا علائم بالینی ابتلا به سرطان لوزالمعده یا پانکراس، در مراحل ابتدایی سرطان بروز نمی کنند تا زمانی که سرطان به مراحل پیشرفته ی خود برسد.
برخی از این علائم را در ادامه بررسی خواهیم کرد:
- درد شکم که گاها به پشت نیز منتشر می شود.
- کاهش اشتها و کاهش وزن خود به خودی در مدت زمان کوتاه
- زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- مدفوع با رنگ روشن
- ادرار با رنگ تیره
- خارش پوست
- بروز دیابت و یا سخت شدن کنترل دیابت هایی که از قبل وجود داشته
- لخته شدن خون
- خستگی و ضعف
علت ایجاد سرطان لوزالمعده
علت ایجاد سرطان پانکراس مشخص نیست اما متخصصین معتقدند ریسک فاکتورهایی وجود دارد که می تواند احتمال ابتلا به این بیماری را در اشخاص بالا ببرد.
این ریسک فاکتورها شامل:
- استعمال سیگار
- دیابت
- التهاب مزمن پانکراس
- سابقه خانوادگی در وجود سندرمهای ژنتیکی، میتواند ریسک ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش دهد.
- سابقه خانوادگی در ابتلا سرطان لوزالمعده.
- چاقی
- سن بالا، به طوری که بیشتر مبتلایان بیش از ۶۵ سال سن داشتند.
مطالعات زیادی نشان می دهد که ترکیب عواملی مثل سیگار کشیدن، دیابت طولانی مدت و رژیم غذایی ناسالم میتواند تاثیر خیلی بیشتری نسبت به زمانی که هرکدام به تنهایی وجود داشته باشند، در ایجاد این سرطان داشته باشد.
به نقل از وب‌سایت Mayo Clinic: سرطان پانکراس نوعی سرطان است که در پانکراس آغاز می‌شود. پانکراس غده‌ای است که در پشت معده قرار دارد و مسئول تولید آنزیم‌های گوارشی و هورمون‌هایی مانند انسولین است. شایع‌ترین نوع سرطان پانکراس، آدنوکارسینوم مجرای پانکراس است که در سلول‌های پوشاننده مجاری پانکراس آغاز می‌شود. این نوع سرطان معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت است و علائم آن معمولاً زمانی بروز می‌کند که بیماری در مراحل پیشرفته قرار دارد.
سرطان لوزالمعده و عوارض جانبی آن
کاهش وزنی
به دلایل مختلف افراد دچار کاهش وزن می‌شوند اما مهمترین علت، ممکن است تومورهای سرطانی لوزالمعده باشد که به قسمت بالای معده فشار وارد می‌کنند و غذا خوردن بیمار دشوار می شود.
با آسیب به لوزالمعده، تولید آنزیم های گوارشی برای هضم و باز جذب مواد توسط پانکراس، دچار اختلال می شود.
سرطان پانکراس، مجرای صفراوی کبد را مسدود می کند
این موضوع باعث ایجاد یرقان می شود و علائمی همچون پوست و چشم زرد، ادرار تیره، مدفوع کمرنگ خواهد داشت. البته پزشک با انجام عمل جراحی می تواند مجرای صفراوی را باز نگه دارد تا از بروز یرقان جلوگیری کند. یرقان می تواند بدون درد شکمی نیز رخ دهد.
رشد تومور سرطانی می تواند بر اعصاب شکمی فشار وارد کند
باعث بروز درد شود که می تواند شدیدتر نیز شود. در این شرایط، متخصصین تلاش می کنند تا با انجام رادیوتراپی و شیمی درمانی اندازه تومور را کوچک کنند تا درد شکمی کاهش پیدا کند.
همچنین روشی وجود دارد مبنی بر تزریق الکل در اعصاب شکم که مانع از ارسال پیام درد از اعصاب شکمی به مغز می‌شود.
انسداد روده
با متاستاز سرطان لوزالمعده به روده و یا فشار تومورهای سرطانی بر قسمت ابتدایی روده باریک (دئودنوم)، روده دچار انسداد می شود.
انسداد روده از ورود مواد غذایی هضم شده به درون روده باریک، جلوگیری می کند. پزشکان با کار گذاشتن لوله ای درون روده باریک، از بسته شدن تا حد زیادی جلوگیری می کنند.
روش تشخیص سرطان پانکراس
در شرایطی که پزشک با بررسی علائم سرطان لوزالمعده، به وجود سرطان در فردی شک داشته باشد، می تواند با استفاده از روش هایی از وجود و عدم وجود سرطان پانکراس در شخص اطمینان حاصل کند.
از عکس برداری ارگان های داخلی بدن، برای تشخیص سرطان پانکراس و اینکه بیماری در چه مرحله ایی است کمک می‌گیرند.
عکس برداری از داخل شکم توسط اندوسکوپ فراصوت، به این صورت است که اندوسکوپ را از طریق گلو وارد شکم می‌کنند تا از پانکراس عکس برداری کند.
بیوپسی از دیگر روش های تشخیص است. نمونه ای که از بافت لوزالمعده را پزشک بر می دارد و در آزمایشگاه بررسی می کند تا روند رشد سرطان پانکراس و مرحله آن مشخص شود.
تشخیص سرطان لوزالمعده با آزمایش خون
آزمایش خون نیز جهت تشخیص و شروع روند درمانی سرطان پانکراس، یکی از آزمایش های مهم و پایه به شمار می‌رود. به این علت که سلول های سرطانی، پروتئین خاصی را از خود ترشح می کنند.
این آزمایش به ما کمک می کند تا علائم سرطان لوزالمعده را بررسی کنیم که آیا سلول های سرطانی به درمان پاسخ می دهند و یا در مقابل آن مقاومت می کنند. لازم به ذکر است که این آزمایش همیشه هم قابل اطمینان نیست و به تنهایی برای تشخیص سرطان لوزالمعده، قابل اتکا نمی باشد.
چرا سرطان لوزالمعده به‌موقع تشخیص داده نمی‌شود؟
در مراحل ابتدایی، علائم خاصی ظاهر نمی‌شود و بیماران اغلب زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که سرطان به مراحل پیشرفته رسیده است. شناخت علائم هشداردهنده میتواند در تشخیص زودهنگام مؤثر باشد.
آیا سرطان پانکراس قابل درمان است؟
درمان سرطان لوزالمعده با توجه به وخامت، مرحله ی بیماری و ناحیه درگیر، متفاوت است. همچنین وضعیت سلامت روحی و ترجیح شخصی فرد نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
هدف پزشکان از انجام این پروسیجرها، درمان قطعی سرطان و از بین رفتن همه ی سلول های سرطانی است.
اما اگر سرطان آنقدر پیشرفت کرده باشد که نتوان با هیچ روشی آن را درمان کرد، تمرکز پزشکان و متخصصان معطوف به کاهش علائم و درد بیمار تا حد ممکن خواهد بود.
روش‌های درمان سرطان پانکراس
🩺 1. جراحی
- ویپل (Whipple): برداشتن سر پانکراس، اثنی‌عشر، کیسه صفرا و بخشی از مجاری صفراوی
- دیستال پانکراکتومی: برداشتن دم و تنه پانکراس (گاهی همراه طحال)
- توتال پانکراکتومی: برداشتن کامل لوزالمعده؛ بیمار نیاز به انسولین و آنزیم مکمل خواهد داشت.
- جراحی درگیر کننده عروق: در مراحل پیشرفته با درگیری عروقی
💊 2. شیمی‌درمانی
- تزریق یا مصرف خوراکی داروهای ضدسرطان؛ معمولاً همراه با رادیوتراپی
🔬 3. رادیوتراپی
- استفاده از اشعه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی؛ قابل استفاده قبل یا بعد از جراحی
🧪 4. شرکت در آزمایشات بالینی
- برای دسترسی به روش‌های نوین و داروهای آزمایشی
آیا سرطان لوزالمعده درمان قطعی دارد؟
عمل جراحی یکی از روش های درمانی موثر است که انواع مختلفی دارد. در ادامه به انواع آن اشاره کردیم:
- جراحی سرطان هایی که قسمت سر و ابتدایی پانکراس را درگیر کرده است. این عمل را ویپل (Whipple) می نامند. این جراحی بسیار دشوار است که در طی آن سر لوزالمعده، قسمت ابتدایی روده باریک (duodenum)، کیسه صفرا، قسمتی از مجاری صفراوی و گره های لنفاوی اطراف ناحیه سرطانی برداشته می شوند.
- جراحی قسمت دم و تنه ی لوزالمعده است که به این نوع جراحی دیستال پانکراکتومی (distal pancreatectomy) می گویند. ممکن است پزشک مجبور شود تا طحال را از بدن بیمار خارج کند.
- نوع بعدی جراحی، جهت خارج کردن کل پانکراس صورت می گیرد که به آن توتال پانکراکتومی (total pancreatectomy) می گویند. زندگی بدون لوزالمعده برای افراد امکانپذیر است، البته در شرایطی که تا پایان عمر انسولین و آنزیم های گوارشی را به صورت خارجی دریافت کند.
- جراحی در عروق اطراف لوزالمعده سرطانی انجام می شود. این روش در سرطان های پیشرفته و زمانی که بیماری متاستاز کند، قابل انجام است.
- شیمی درمانی (Chemotherapy) نیز از روش های درمانی موثر در بیماران متبلا به سرطان پانکراس است که در آن داروهای خاص به صورت خوراکی و یا تزریقی مورد استفاده قرار می گیرند. این روش معمولا به صورت ترکیبی همراه با رادیوتراپی انجام می گیرد تا درمان موثرتر واقع شود.
- رادیوتراپی (Radiation therapy) به استفاده از ذرات پر انرژی مثل پرتون و اشعه X می گویند که جهت درمان انواع سرطان از جمله سرطان لوزالمعده به کار می رود. از این روش، قبل و بعد از جراحی، به صورت ترکیبی با شیمی‌درمانی و در مراحل اولیه سرطان به تنهایی استفاده می شود.
- آزمایشات بالینی (Clinical trials) که توسط متخصصین صورت می گیرد و هدفش ارائه ی روش هایی موثرتر با عوارض جانبی کمتر، برای درمان انواع سرطان ها است. البته درمان با این روش 100 درصدی نیست و حتی ممکن است عوارض جانبی شدیدی هم به همراه داشته باشد.
کنار آمدن با مشکلات روحی
افرادی که با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می کنند، غالبا به دلیل تحمل بیش از حد استرس، دچار مشکلات روحی از قبیل اختلال در خواب، احساس ناراحتی و عصبانیت دائمی و اختلال در تغذیه می شوند.
در این شرایط صحبت با یک مشاور یا دوست همدل، می تواند بسیار کمک کننده باشد و باعث بهبود شرایط روحی فرد بیمار شود.
در کنار صحبت، از یک سری روش هایی که موجب آرامش جسم و روح می شوند هم می توان برای این افراد، زیر نظر متخصص مربوطه، استفاده کرد:
- طب سوزنی
- ورزش
- درمان با کارهای هنری مانند نقاشی
- ماساژ
- مدیتیشن
- درمان با موسیقی
- تمرین های آرامش بخش
این افراد باید یاد بگیرند تا با مشکل خود کنار بیایند و آن را به عنوان بخشی از زندگی خود بپذیرند نه اینکه از آن فرار کنند و یا از آن عصبانی باشند.
بالا بردن اطلاعات در خصوص سرطان، علائم سرطان پانکراس و انواع روش های درمانی آن توسط اشخاص بیمار، می تواند موجب آسودگی خاطر آنها شود.
همچنین این اشخاص می توانند با برقراری ارتباط با دیگر مبتلایان به این سرطان، شرایط را بهتر درک کرده و از همدلی بیشتری در این مسیر برخوردار شوند.
مرحله‌بندی سرطان پانکراس (Stage 1 to 4)
مرحله‌بندی سرطان، به پزشکان کمک می‌کند تا شدت بیماری، میزان گسترش تومور و بهترین روش درمانی را تعیین کنند. سرطان پانکراس نیز مانند بسیاری از سرطان‌ها، در چهار مرحله (Stage 1 تا 4) طبقه‌بندی می‌شود. هر مرحله نشان‌دهنده‌ی میزان درگیری بافتی، گسترش به غدد لنفاوی یا اندام‌های دیگر و شانس درمان‌پذیری است.
در جدول زیر، به‌طور خلاصه با ویژگی‌های هر مرحله آشنا می‌شوید:
| مرحله سرطان | ویژگی‌های بالینی | درگیری بافتی / متاستاز | احتمال درمان‌پذیری |
|---|---|---|---|
| مرحله 1 (Stage I) | تومور محدود به پانکراس | بدون گسترش به بافت‌های اطراف یا غدد لنفاوی | بالا؛ جراحی ممکن است منجر به درمان کامل شود |
| مرحله 2 (Stage II) | تومور در پانکراس باقی مانده ولی ممکن است به غدد لنفاوی نزدیک گسترش یافته باشد | گسترش موضعی (اما نه به عروق بزرگ یا اندام‌های دوردست) | متوسط؛ جراحی ممکن است انجام شود، همراه با شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی |
| مرحله 3 (Stage III) | تومور به عروق خونی اصلی یا اعصاب اطراف نفوذ کرده است | درگیری گسترده موضعی یا غدد لنفاوی بزرگ‌تر | پایین تا متوسط؛ گاهی غیرقابل جراحی، درمان هدف کنترل بیماری است |
| مرحله 4 (Stage IV) | متاستاز به اندام‌های دور (کبد، ریه، صفاق) | گسترش کامل به نقاط دور بدن | بسیار پایین؛ تمرکز بر تسکین علائم و افزایش کیفیت زندگی |
💡 نکته: حتی در مراحل پیشرفته، درمان تسکینی و روش‌های جدید مانند ایمونوتراپی، شیمی‌درمانی ترکیبی و آزمایش‌های بالینی می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را بهتر کنند.
پیشگیری و سبک زندگی در برابر سرطان پانکراس
هرچند نمی‌توان همیشه از بروز سرطان پانکراس جلوگیری کرد، اما با انتخاب سبک زندگی سالم، می‌توان خطر ابتلا را به شکل چشمگیری کاهش داد. در ادامه، راهکارهای علمی و ساده برای پیشگیری را مرور می‌کنیم:
🥦 رژیم غذایی ضد التهاب و ضد سرطان
تغذیه نقش مهمی در سلامت لوزالمعده دارد. رژیمی سرشار از فیبر، آنتی‌اکسیدان و مواد ضدالتهاب میتواند از عملکرد طبیعی پانکراس محافظت کند.
مواد غذایی مفید:
- سبزیجات برگ سبز (مثل اسفناج، کلم بروکلی، جعفری)
- میوه‌های تازه به‌خصوص توت‌ها و مرکبات
- ماهی‌های چرب مانند سالمون (سرشار از امگا ۳)
- چای سبز، زردچوبه، زنجبیل
مواد غذایی مضر:
- گوشت‌های فراوری‌شده (سوسیس، کالباس)
- غذاهای پرچرب و سرخ‌کردنی
- نوشیدنی‌های شیرین و قندی
- نوشابه‌های گازدار و الکل
🚭 ترک سیگار؛ مهمترین گام در پیشگیری
سیگار یکی از قوی‌ترین عوامل خطر برای سرطان پانکراس است. افراد سیگاری دو تا سه برابر بیشتر در معرض ابتلا هستند. ترک سیگار نه تنها خطر این سرطان را کاهش می‌دهد، بلکه عملکرد کلی سیستم ایمنی و تنفس را نیز بهبود می‌بخشد.
اگر برای ترک سیگار نیاز به مشاوره، دارو یا برنامه‌ی حمایتی دارید، حتماً از پزشک یا روانشناس کمک بگیرید.
🩺 کنترل دیابت و وزن
دیابت کنترل‌نشده و اضافه‌وزن مزمن، پانکراس را تحت فشار قرار می‌دهند. چاقی شکمی، با مقاومت به انسولین و التهاب مزمن همراه است که میتواند زمینه‌ساز سرطان باشد.
نکات کلیدی:
- وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید (شاخص توده بدنی BMI بین 18.5 تا 24.9)
- دیابت را با تغذیه سالم، ورزش و دارو (در صورت نیاز) کنترل کنید
- قند خون و HbA1c خود را به‌طور منظم چک کنید
🏃♀️ فعالیت بدنی منظم برای سلامت پانکراس
ورزش منظم نه‌تنها در کاهش وزن و کنترل قند خون مؤثر است، بلکه باعث کاهش التهاب عمومی در بدن می‌شود. این کار با تقویت سیستم ایمنی، مقاومت بدن را در برابر سلول‌های سرطانی افزایش می‌دهد.
توصیه‌ها:
- حداقل 150 دقیقه ورزش هوازی سبک تا متوسط در هفته (مثل پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری یا شنا)
- تمرینات قدرتی (با وزنه یا بدن) ۲ بار در هفته
- تحرک روزانه و کاهش زمان نشستن‌های طولانی
سبک زندگی سالم تنها راه محافظت از لوزالمعده نیست، اما نقش بسیار مهمی در کاهش خطر ابتلا به سرطان پانکراس دارد. کوچک‌ترین تغییرات، مثل حذف سیگار یا افزایش مصرف سبزیجات، می‌توانند تأثیر بزرگی بر سلامت شما بگذارند.
❓ پرسش‌های پرتکرار بیماران درباره سرطان پانکراس
آیا سرطان پانکراس ارثی است؟
در برخی موارد بله؛ اگر سابقه خانوادگی یا جهش ژنی مانند BRCA وجود داشته باشد، خطر بیشتر است.
آیا سرطان لوزالمعده قابل درمان است؟
در مراحل اولیه بله؛ با جراحی و درمان ترکیبی. اما در مراحل پیشرفته، درمان بیشتر برای کنترل علائم است.
اولین علامت سرطان پانکراس چیست؟
اغلب کاهش وزن ناگهانی یا زردی پوست. درد شکم نیز ممکن است دیده شود.
آیا زندگی بدون لوزالمعده ممکن است؟
بله، اما فرد باید تا پایان عمر انسولین و آنزیم‌های گوارشی مصرف کند.
آیا سرطان لوزالمعده باعث دیابت می‌شود؟
بله، تومور ممکن است ترشح انسولین را مختل کند و منجر به دیابت جدید یا وخیم‌تر شدن دیابت قبلی شود.
نرخ زنده‌مانی بیماران چقدر است؟
بسته به مرحله تشخیص، از کمتر از 10٪ تا حدود 40٪ در مراحل بسیار ابتدایی متغیر است.
تفاوت تومور خوش‌خیم با بدخیم پانکراس چیست؟
تومور خوش‌خیم گسترش نمی‌یابد، اما تومور بدخیم (سرطانی) به بافت‌های اطراف یا اندام‌های دوردست متاستاز می‌دهد.
چه افرادی باید غربالگری شوند؟
افراد با سابقه خانوادگی قوی یا سندرمهای ژنتیکی خاص باید غربالگری شوند.
بهترین روش تشخیص سرطان پانکراس چیست؟
ترکیب تصویربرداری (مثل اندوسکوپی سونوگرافیک) با بیوپسی دقیق‌ترین راه تشخیص است.
آیا استرس میتواند باعث سرطان پانکراس شود؟
استرس مستقیماً عامل نیست، اما میتواند سیستم ایمنی را تضعیف کرده و در روند بیماری اثرگذار باشد.
کلام آخر
در این مقاله هر آنچه که باید در مورد سرطان پانکراس، علائم سرطان لوزالمعده و روش های تشخصی و درمانی آن می دانستید، آورده شد.
شاید شنیدن نام سرطان، یادآور ترس و ناامیدی باشد، اما واقعیت این است که با پیشرفت‌های علم پزشکی، بسیاری از بیماران توانسته‌اند از این بیماری عبور کنند.
در سایت «بای بای سرطان» باور داریم که امید و آگاهی دو سلاح قوی برای مبارزه با سرطان هستند.
🧡 پس با امید پیش بروید، اطلاعات‌تان را بالا ببرید و بدانید که تنها نیستید.
