داروی سیسپلاتین، 💊 آشنایی با موارد مصرف، نحوه عملکرد و عوارض جانبی

سرطان، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پزشکی و درمان جهان به شمار می‌آید که به دغدغه اصلی تیم‌های تحقیقاتی برای کشف دارو تبدیل شده است. علم پزشکی و داروسازی به دنبال راه‌هایی برای مقابله با این بیماری و بهبود شرایط درمانی بیماران سرطانی هستند. در راستای این تلاش‌ها، داروی سیسپلاتین ترکیبی شیمیایی و قدرتمند است که در دهه‌های اخیر برای درمان انواع مختلف سرطان‌ها با موفقیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این دارو، در مهار رشد سلول‌های سرطانی با ایجاد تغییرات در دی‌ان‌ای آن‌ها، وارد عمل می‌شود. از این‌رو، تا حد زیادی به بهبود وضعیت بیماران کمک کرده و امید به بهبود در آن‌ها را بالا می‌برد. در این مقاله از بای بای سرطان، ما به بررسی اثرات سیس پلاتین بر درمان انواع مختلف سرطان‌ می‌پردازیم.

سیس پلاتین Cisplatin را بیشتر بشناسید!

سیس پلاتین (Cis-diammine-dichloro-platinum II) یک ترکیب آلی فلزی پلاتین است که دارای دو اتم کلروآمین است که در مجاورت هم قرار دارند. اثرات ضد باکتریایی این دارو در آزمایش‌های اولیه، تایید شد. سپس کشف شد که داروی سیسپلاتین اثرات ضد نئوپلاستیک قوی روی سلول های سرطانی دارد دارد.

کاربردهای بالینی آن در طول دهه 1980 کشفی موفقیت‌آمیز در ایجاد داروهای موثر در درمان سرطان بود. در دهه 1990 میزان تولید داروهای حاوی پلاتین کاهش یافت.

اگرچه بسیاری دیگر از آنالوگ‌های پلاتین در مطالعات بالینی مورد آزمایش قرار گرفتند، اما فقط سیس پلاتین و کربوپلاتین موثر عمل کردند. بنابراین، این دو ترکیب به‌عنوان پایدارترین و محبوب‌ترین داروهای حاوی پلاتین در درمان سرطان، باقی ماندند.

سیس پلاتین و سایر ترکیبات مبتنی بر پلاتین مانند اگزالی پلاتین و کربوپلاتین برای درمان‌های خط اول سرطان تجویز می‌شود.

مکانیسم عملکرد داروی سیسپلاتین

سیس پلاتین اولین رژیم شیمی درمانی مبتنی بر پلاتین بود که توسط Michele Peyrone در سال 1845 معرفی شد. سپس در سال 1968 بر علیه چندین باکتری آزمایش شد.

مکانیسم سیتوتوکسیک سیس پلاتین با برهمکنش آن با DNA آغاز می‌شود. در واقع این دارو با تغییر در دی‌ان‌ای بافت سرطانی به مهار سرطان می‌پردازد. در نهایت، منجر به آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلولی، در بافت سرطانی می‌شود.

در سال 1971، اولین شیمی درمانی با سیس پلاتین در بیماران سرطانی انجام شد. در سال 1978 این دارو توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده تایید شد. توسعه ترکیبات جدید پلاتین نشان‌دهنده تمرکز اصلی برای ایمن‌تر کردن شیمی درمانی مبتنی بر داروی سیسپلاتین است.

این توسعه، برای بیماران با هدف به حداقل رساندن عوارض جانبی، سمیت کلیوی، عود مجدد و مقاومت انجام می‌شود.

داروی سیسپلاتین برای درمان کدام سرطان‌ها تجویز می‌شود؟

آنکلوژیست‌ها سیس پلاتین را برای درمان بیمارانی که با انواع مختلف سرطان بدخیم‌ درگیر هستند، تجویز می‌کنند. از این دارو، اغلب به تنهایی یا در ترکیب با سایر داروهای شیمی درمانی برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن استفاده می‌شود.

طبق تحقیقات میدانی و نتیجه پژوهش‌ها سیس پلاتین در درمان سرطان‌های زیر به طور موثر عمل می‌کند:

• لوسمی
• سرطان لنفوم
• سرطان سینه
• سرطان بیضه
• سرطان تخمدان
• سرطان سر و گردن
• سرطان دهانه رحم
• سارکوم

علاوه بر این، داروی سیسپلاتین برای درمان سرطان‌ مثانه نیز مورد تحقیق قرار گرفته است. انتخاب داروهای شیمی درمانی و برنامه‌های درمانی، بسته به نوع و مرحله خاص سرطان و همچنین شرایط فردی بیمار متفاوت است.

بنابراین نحوه استفاده صحیح از دارو و دوز تجویزی آن را تنها تیم پزشکی می‌توانند تجویز کنند.

نحوه صحیح استفاده از داروی سیسپلاتین Cisplatin

سیس پلاتین را کادر درمان، از طریق انفوزیون داخل وریدی (IV) به بیمار مبتلا به سرطان تزریق می‌کنند. برای استفاده صحیح از داروی سیسپلاتین cisplatin، پیروی از دستورالعمل‌های خاص برای اطمینان از اثربخشی آن و به حداقل رساندن عوارض جانبی بالقوه ضروری است.

مراحل کلیدی نحوه استفاده صحیح از سیس پلاتین عبارتند از:

تعیین دوز و برنامه درمان با داروی سیسپلاتین

دوز و برنامه سیس پلاتین با توجه به قد، وزن و سن شما، همچنین نوع سرطانی که با آن مواجه هستید، تعیین می‌شود. بررسی‌ها توسط انکولوژیست شما انجام شده و دوز مناسب بر اساس وضعیت پزشکی و ویژگی‌های جسمی شما تجویز می‌شود. رعایت دقیق دوز و برنامه درمان تعیین شده، بسیار مهم است.

آماده‌سازی

قبل از دریافت سیس پلاتین، ممکن است مایعات IV برای جلوگیری از عوارض جانبی خاص و اطمینان از هیدراتسیون مناسب به شما داده شود. پیروی از دستورالعمل‌های قبل از درمان که توسط تیم مراقبت‌های پزشکی ارائه می‌شود، ضروری است.

تزریق سیس پلاتین

این دارو از طریق سوزنی که در یکی از وریدهای شما قرار داده می شود، تزریق می شود. این کار به تخصص یک پرستار زبردست نیاز دارد و به هیچ عنوان امکان تزریق توسط شخص بیمار یا افراد ناآزموده، وجود ندارد. سوزن در طول مدت انفوزیون در جای خود باقی می‌ماند.

انفوزیون آهسته

داروی سیسپلاتین باید به آرامی وارد رگ‌های خونی بیمار شود تا عوارض جانبی احتمالی به حداقل برسد. سرعت انفوزیون معمولا از طریق یک پمپ کنترل می‌شود. این کار تضمین می‌کند که دارو در مدت زمان معینی وارد جریان خونی بیمار شود.

نظارت پزشکی

در طول زمان تزریق سیس پلاتین، شما باید تحت مراقبت و نظارت یک متخصص شیمی درمانی قرار بگیرید. این شخص، هرگونه نشانه ای از واکنش‌های نامطلوب به دارو را در شما تحت نظر خواهد داشت و در صورت لزوم می‌توانند اقدام‌های لازم را انجام دهد.

عوارض داروی سیسپلاتین

اگرچه سیس پلاتین بیش از 40 سال است که در درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما هنوز با عوارض جانبی آن، به ویژه سمیت کلیوی، مواجه هستیم.

این موضوع در 30 تا 40 درصد از بیماران باعث ایجاد محدودیت در دریافت دوز دارو است. این محدودیت روند درمان را مختل می‌کند. سمیت کلیوی داروی سیسپلاتین می‌تواند به طرق مختلفی بروز کند:

• آسیب حاد کلیه‌ها
• هیپومنیزیمی
• هیپوکلسمی
• هیپراوریسمی
• اسیدوز توبولار کلیوی دیستال
• اختلال عملکرد لوله پروگزیمال
• نارسایی مزمن کلیه

در این میان، جدی‌ترین و شایع‌ترین بروز عارضه، آسیب حاد کلیوی است که در 20 تا 30 درصد بیماران رخ می‌دهد. برای محافظت در برابر سمیت کلیوی ناشی از این دارو، از قرار گرفتن کلیه‌ها در معرض دارو تا حدی جلوگیری می‌کنند.

این کار در درجه اول با هیدراتاسیون و نظارت بر عملکرد کلیه با کلیرانس سرم کروم و کاهش دوز در صورت بروز اختلال عملکرد کلیوی مدیریت می‌شود. ولی با این حال، حتی با هیدراتاسیون تهاجمی، سمیت کلیوی رخ می دهد.

بنابراین، استراتژی‌های پیشگیرانه مؤثرتری بدون کاهش اثربخشی دارو در از بین بردن بافت سرطانی، باید طراحی شود.

عوارض شایع داروی سیسپلاتین

علاوه بر سمیت کلیوی، سایر عوارض مشاهده شده از این دارو عبارتند از:

• کاهش ادرار و تورم صورت، بازوها، دست‌ها و پاها نیز از علائم هشداردهنده‌ای هستند که باید فورا به پزشک گزارش شوند.
• واکنش های پوستی؛ سیس پلاتین ممکن است منجر به عوارض جانبی مرتبط با پوست، از جمله خارش، بثورات پوستی، و احساس گرما یا برافروختگی شود. این علائم پوستی باید در طول درمان کنترل شوند.
• مشکلات تنفسی؛ بیماران ممکن است هنگام مصرف این دارو دچار تنگی نفس یا خس خس سینه شوند.
• اثرات عصبی؛ برخی از افراد ممکن است با سردرد و سرگیجه به‌عنوان عوارض جانبی درمان مواجه شوند. این علائم نیز باید به متخصص ارجاع شود.

عوارض غیرشایع

عوارض غیرشایعی نیز در برخی از بیماران مشاهده شده است که عبارتند از:

• تغییرات هماتولوژیک؛ می تواند بر سلول‌های خونی تاثیر بگذارد و منجر به علائمی مانند کبودی، خونریزی لثه یا خونریزی بینی شود. بیماران همچنین ممکن است دچار خستگی و ضعف شوند. برای نظارت بر این تغییرات، ممکن است آزمایش خون منظم لازم باشد.
• تورم و واکنش های آلرژیک؛ تورم صورت یا دهان و درد در این نواحی می تواند به عنوان عوارض جانبی این دارو رخ دهد. در موارد نادر، واکنش‌های شدید آلرژیک نیز امکان رخداد دارد. در صورت وقوع، توجه فوری تیم پزشکی، ضروری است.

تداخلات دارویی سیس پلاتین

هنگام استفاده از داروی سیسپلاتین، آگاهی از تداخلات دارویی آن بسیار مهم است، زیرا این تداخلات می تواند بر اثربخشی دارو و ایمنی بیمار تاثیر بگذارد.

تداخلات دارویی سیس پلاتین عبارتند از:

• آنتی بیوتیک های آمینوگلیکوزید؛ مانند جنتامایسین و نئومایسین
• آمفوتریسین B؛ یک داروی ضد قارچ که ممکن است با سیسپلاتین تداخل ایجاد کند.
• داروهای ضد تشنج؛ مانند فنی توئین
• برخی از «قرص‌های آب» یا  ادرارآورها(قرص‌های دیورتیک)؛ مانند فوروزماید و بومتانید
• آتورواستاتین، پردنیزون، و امپرازول
• آلدسلوکین، دوستاکسل، فسفنی توئین، لیتیوم، توبرامایسین و وارفارین

نام‌های تجاری سیسپلاتین در ایران

این دارو را با نام‌های تجاری که در جدول زیر طبقه‌بندی شده‌اند، در داروخانه‌ها می‌توان یافت.

کلام آخر

داروی سیسپلاتین، به عنوان یکی از داروهای قدرتمند و موثر در درمان انواع مختلف سرطان شناخته می‌شود. این دارو در پیشبرد علم پزشکی و بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی نقش بزرگی ایفا کرده است.

سیس پلاتین می‌تواند عوارض جانبی و تداخلات دارویی متعددی ایجاد کند. اما با توجه به تلاش‌های مستمر پژوهشگران و پزشکان، تیم تحریریه بای بای سرطان امیدوار است که در آینده نزدیک، این موارد در جهت مثبت بهینه شوند.

منابع:

• WebMD
• National Library of Medicine