مبتلایان به سرطان در مسیر پر چالش درمان این بیماری با عوارض زیادی روبه‌رو خواهند شد که یکی از آن‌ها زخم دهان حین شیمی درمانی است. وجود این زخم‌ها در دهان علاوه بر درد فراوان، غذا خوردن را نیز برای بیماران دشوار می‌کند. لذا ضمن شناخت علل ایجاد زخم‌های دهانی، باید به دنبال بهترین راهکارها برای جلوگیری از ایجاد آن‌ها بود. در این مقاله‌ی بای بای سرطان شما را با موثرترین راه‌های جلوگیری از زخم دهان حین شیمی درمانی آشنا می‌کنیم.
زخم دهان یا موکوزیت چیست و چرا ایجاد می‌شود؟
در صورتی که شما شخصی هستید که قصد دارید در مسیر درمان سرطان قرار بگیرید، لازم است بدانید که بعضی از درمان‌های سرطان باعث بروز زخم‌هایی در ناحیه دهان می‌شوند.
شیمی درمانی یکی از این روش‌های درمانی است که یکی از عارضه‌های اصلی آن بروز زخم‌هایی در ناحیه دهان یا موکوزیت است.
زخم دهان حین شیمی درمانی بسیار دردناک بوده و باعث ایجاد ناراحتی و نا آرامی در فرد می‌شود. این عارضه می‌تواند مشکلات جانبی شدید تا خفیفی نیز ایجاد کند.
از آنجایی که بیمار با داشتن زخم‌های دهانی نمی‌تواند به درستی غذا بخورد و یا چیزی بنوشد، دچار کاهش وزن می‌شود و همچنین در مواردی این زخم‌ها باعث توقف روند درمان و یا به تعویق افتادن آن می‌شوند.
این بیماری که به نام استوماتیت یا موکوزیت نیز شناخته می‌شود، نشان از التهاب بافت‌های داخل دهان دارد و به مرور زمان این التهابات به زخم‌های دهانی تبدیل می‌شوند.
شیمی‌درمانی می‌تواند زخم‌های سفید رنگی بر روی گونه‌ها، لثه‌ها، لب‌ها، زبان، سقف و یا کف دهان ایجاد کند. این متود درمانی حتی اگر باعث بروز زخم نشود، زائده‌هایی در دهان ایجاد می‌کند که بسیار ملتهب و دردناک خواهند بود.
معمولا زخم دهان حین شیمی درمانی پس از گذشت ۵ روز تا ۲ هفته پس از شیمی درمانی ایجاد می‌شود و با توجه به شرایط بیمار، این زخم‌ها در عرض چند هفته و یا مدت طولانی‌تر به خودی خود بهبود پیدا می‌کنند.
در صورتی که بیمار از خشکی دهان و یا خشکی لثه‌ها رنج می‌برد، احتمال بروز زخم‌های دهانی در وی بسیار بیشتر خواهد بود.
علائم اولیه‌ی زخم دهان حین شیمی درمانی
پس از گذشت مدتی، علائمی در بیماران ظاهر می‌شود که نشان از شروع اولیه زخم دهان حین شیمی درمانی دارد. برخی از این علائم شامل:
- زائده‌های سفید و یا قرمز
- زخم‌های باز
- درد
- تورم
- خونریزی
- گلو درد
- مشکلات شدید در بلع
- نکروز قسمت کوچک یا قسمت اعظمی از بافت داخل دهان
در زمانی که زخم رو به بهبودی است، امکان دارد متوجه شوید که زخم‌ها پوسته پوسته شده‌اند. مهم است که به این علائم دقت کنید و چنانچه زخم‌ها به خودی خود بهبود نمی‌یابند، به انکولوژیست خود اطلاع دهید.
به این علت که اگر زخم‌های دهان درمان نشوند و رو به وخامت بروند، می‌توانند منجر به سوء تغذیه، کم آبی بدن و عامل ایجاد عفونت‌های تهدید کننده‌ی حیات شوند.
6 راه جلوگیری از زخم دهان حین شیمی درمانی
درست است که هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از زخم‌های دهان (Mouth ulcers) وجود ندارد اما با رعایت یکسری موارد می‌توان خطر ابتلا به این عارضه را کاهش داد.
در ادامه به مواردی که می‌توانند در کاهش احتمال بروز زخم‌های دهانی یا موکوزیت مفید باشند، می‌پردازیم:
۱. چکاپ دوره‌ای توسط دندانپزشک:
قبل از آنکه بیمار پروسه درمان را آغاز کند، بهتر است که با مراجعه به دندانپزشک از میزان سلامت دهان و دندان خود آگاه شود و در صورتی که مشکلاتی پیرامون دندان‌ها و یا عفونت لثه وجود دارد، نسبت به درمان آن اقدام کند؛ چرا که با شروع درمان، این مشکلات وخیم‌تر شده و درمان آن بسیار سخت خواهد شد.
۲. مراقبت از دندان‌ها:
افرادی که شیمی درمانی انجام می‌دهند باید به سلامت دهان و دندان خود بیشتر اهمیت دهند و با مسواک زدن و استفاده از نخ دندان بعد از هر وعده غذایی، احتمال بروز زخم‌های دهانی و هرگونه مشکل دیگر را به حداقل برسانند.
۳. قطع مصرف سیگار:
مواد موجود در سیگار برای سلامت دهان و دندان بسیار مضر است؛ بنابراین در طول پروسه شیمی درمانی برای جلوگیری از تشدید زخم‌های دهان و تسریع روند بهبودی آن‌ها، از مصرف سیگار خودداری کنید.
۴. رژیم غذایی سالم:
مصرف مقدار زیاد از سبزیجات و میوه باعث رساندن ویتامین‌ها و مواد غذایی مورد نیاز بدن می‌شود که این امر به بدن کمک می‌کند تا مبتلا به عفونت‌ها و زخم‌های دهانی در طول شیمی درمانی ایجاد نشود.
۵. استفاده از کیسه یخ و کمپرس یخ در اطراف دهان:
هر چه ناحیه دهان سردتر شود، عروق آن تنگ‌تر شده و خون رسانی به ناحیه دهان کمتر می‌شود؛ در نتیجه مواد دارویی شیمی درمانی آسیب بسیار کمتری به دهان وارد کرده و احتمال بروز زخم‌های دهانی تا حد زیادی کاهش پیدا خواهد کرد.
۶. دارو:
مصرف داروهای خاص برای پیشگیری از بروز زخم دهانی و یا تسریع روند درمان این زخم‌ها که به واسطه شیمی درمانی ایجاد می‌شوند، از دیگر متودهای کاربردی است.
درمان زخم‌های دهان یا موکوزیت
هرچقدر که جهت پیشگیری از بروز زخم دهان حین شیمی درمانی تلاش کنید، باز هم احتمال آن که این زخم‌ها ایجاد شوند، وجود دارد. درمان‌هایی که برای این عارضه وجود دارند، کمک می‌کنند تا درد کاهش پیدا کرده و سرعت بهبود زخم بیشتر شود.
در صورتی که از زخم‌های ناحیه دهان یا موکوزیت رنج می‌برید، پزشک متخصص با تجویز متودهای درمانی خاص می‌تواند به شما کمک کند.
در ادامه به چند نمونه از این متودها اشاره می‌کنیم:
عوامل پوشش دهنده:
این دسته از داروها، پوششی بر روی بافت داخلی دهان ایجاد می‌کنند تا درد ناشی از غذا خوردن کاهش پیدا کند و همچنین با ایجاد پوششی بر روی زخم‌ها، از وخیم‌تر شدن و بدتر شدن آن جلوگیری کنند.
مسکن‌های موضعی:
این داروها که به صورت ژل برای بیماران تجویز می‌شوند، مستقیما بر روی زخم‌های داخل دهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ژل‌ها باعث بی‌حسی ناحیه دهان می‌شوند بنابراین در هنگام خوردن غذا و استفاده از مسواک باید این نکته را در نظر داشته باشید تا از وخیم‌تر شدن زخم‌ها جلوگیری شود.
دوری از غذاهای سفت و دردآور:
از مصرف غذاهای سفت، اسیدی و پرادویه خودداری کنید؛ چرا که این مواد باعث تشدید درد شده و ممکن است در مواقعی زخم‌های جدیدی در دهان ایجاد کنند.
استفاده از نی:
از نی برای نوشیدن مایعات استفاده کنید تا از تماس نوشیدنی‌های مختلف با زخم داخل دهان جلوگیری شود.
رعایت بهداشت دهان:
از آنجایی که استفاده بیش از حد از مسواک می‌تواند دردناک باشد، از پزشک متخصص و یا دندانپزشک خود بخواهید تا سواب‌های فومی مخصوصی برای شما طراحی کنند.
سایر مشکلات دهان و دندان حین شیمی درمانی
شیمی درمانی علاوه بر ایجاد زخم‌هایی در ناحیه دهان، باعث بروز مشکلات دیگری نیز در ناحیه دهان می‌شود.
تریسموس:
تریسموس که به نام قفل فک نیز شناخته می‌شود، یکی از عارضه‌های جانبی مشکلات دهان و دندان حین شیمی درمانی در بین افرادمبتلا به سرطان است. تریسموس میزان حرکت فک را محدود کرده و همچنین خوردن یا صحبت کردن را نیز دشوار می کند.
حدود 30 درصد از بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می گیرند، تریسموس را تجربه می کنند. تریسموس می‌تواند دشوار و دردناک باشد اما اغلب موقتی است و پس از اتمام درمان از بین می‌رود.
دیسفاژی:
یکی دیگر از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی که مستقیما بر دهان تأثیر می‌گذارد، مشکل در بلع است که به نام دیسفاژی شناخته می‌شود. دندانپزشک می‌تواند به درمان دیسفاژی کمک کند، به خصوص اگر این مشکل ناشی از خشکی دهان باشد. شستشوی منظم دهان می‌تواند به تمیز نگه داشتن دهان و همچنین بلع راحت‌تر بیمار کمک کند.
خشکی دهان:
عارضه دیگر شیمی درمانی، خشکی دهان یا غلیظ بودن بزاق در بیماران است. در این زمان دندانپزشک استفاده از بزاق مصنوعی همراه با آب آشامیدنی در طول روز را برای کمک کردن به غلیظ شدن بزاق و از بین بردن خشکی دهان تجویز می‌کند. اجتناب از مصرف مواد غذایی که می‌توانند دهان را خشک‌تر کنند، مانند کافئین، تنباکو و الکل نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان تلاش کردیم تا تمامی مسائل مربوط به زخم دهان حین شیمی درمانی را بیان کنیم و راه‌های مناسبی برای پیشگیری و درمان این زخم‌ها پیشنهاد کنیم. لذا همواره از اهمیت به علائم اولیه‌ی این زخم‌ها غافل نشوید و با دیدن کوچکترین زخمی به پزشک مربوطه مراجعه کنید.
منابع:
