داروها و عوارض شیمی درمانی را بدانیم!

شاید از جزئیاتی مثل داروهای شیمی درمانی، تعداد جلسات مورد نیاز و عوارض شیمی درمانی، اطلاع چندانی نداشته باشیم. همه ­ی ما، شیمی­ درمانی را به عنوان یکی از شناخته­ شده ­ترین راه­ های درمان سرطان می‌شناسیم.

ما قصد داریم تا به تمام نکات مربوط به داروهای شیمی ­درمانی بپردازیم، پس اگر در خصوص شیمی ­درمانی به دنبال اطلاعات بیشتری هستید، این مقاله بای بای سرطان را از دست ندهید.

 شیمی ­درمانی چیست؟

برخلاف باور عموم مردم که شیمی ­درمانی را صرفا برای درمان سرطان می­‌دانند، در حقیقت واژه شیمی ­درمانی را به استفاده از انواع داروها جهت درمان انواع بیماری، اطلاق می­‌کنند.

باید به این نکته توجه کرد که همه داروهای شیمی­ درمانی به یک شکل عمل نمی­‌کنند و بعضی از این داروها تاثیرات بیشتری را بر بعضی بیماری‌ها دارند و بالعکس.
شیمی ­درمانی، یک درمان سیستمیک است که از طریق خون و عروق در بدن پخش شده و سرطان­ هایی را که متاستاز داده­‌اند، نابود می­‌کند.

و همچنین قادر است از پخش شدن بیشتر بیماری در بدن، جلوگیری کند.

شیمی ­درمانی چگونه است؟

داروهای شیمی­ درمانی، تنها به منظور درمان بیماری استفاده نمی­ شوند، بلکه برای کنترل و تسکین عوارض جانبی بیماری نیز مورد استفاده قرار می­‌گیرند.

در ادامه، هرکدام از این اهداف را مختصرا توضیح خواهیم داد.

درمان:

در صورت امکان از شیمی­ درمانی برای درمان کامل ‌سرطان استفاده می ­شود به شکلی که سرطان، به طور کامل از بین رفته و دیگر باز نمی­ گردد.

متخصصین، معمولا از واژه درمان استفاده نمی­ کنند چرا که مشخص نیست روش درمانی تاثیر گذار باشد یا خیر.

این متود به امید درمان برای بیمار تجویز می‌شود؛ ممکن است با این روش چند سال طول بکشد تا سرطان کاملا از بین برود.

کنترل:

اگر درمان سرطان‌ امکان‌پذیر نباشد، هدف درمان با داروهای شیمی­ درمانی، کنترل بیماری در فرد مبتلا خواهد بود.

دارو باعث کوچک شدن تومور، توقف رشد و پخش شدن بیماری به سایر نقاط بدن می‌شود که این امر، باعث افزایش طول عمر بیمار و احتمال مرگ وی را تا حد زیادی کاهش می­‌دهد.

در بیشتر موارد، سرطان به طول کامل از بین نمی ­رود بلکه مثل بیماری مزمن قلبی و دیابت، کنترل می ­شود.

تسکین:

شیمی­ درمانی همچنین می ­تواند عوارض جانبی ناشی از سرطان را کاهش دهد و کنترل کند.

وقتی سرطان پیشرفت کند، قطعا به سایر نواحی بدن منتشر شده و دیگر قابل کنترل نخواهد بود.

در این شرایط از شیمی­ درمانی استفاده می­ شود تا کیفیت زندگی فرد بالاتر رفته و زندگی آرامی را تجربه کند.

داروهای شیمی­ درمانی، باعث کوچک­تر شدن توموری که عامل درد و فشار در بیمار است و تسکین درد او خواهد شد.

داروهای شیمی­ درمانی

آن ها از طریق مکانیزم ­های مختلفی سلول­ های سرطانی را از بین می ­برند. این داروها، انواع مختلفی دارند که در ادامه به چند نمونه از مهم ­ترین آن­ها اشاره می­ کنیم:

۱- عوامل آلکیله کننده (Alkylating agents)

از اولین داروهای مورد استفاده در فرآیند شیمی ­درمانی هستند و با تخریب DNA سلول­‌های سرطانی، از رشد و تکثیر این جلوگیری می­‌کنند.

۲- ضد متابولیت­ ها (Antimetabolites):

داروها، خود را شبیه به مواد معدنی مورد نیاز سلول­‌های سرطانی درآورده و با وارد شدن به آن­ها، موجب تخریب تدریجی از داخل، می‌شوند.

۳- آلکالوئیدهای گیاهی (Plant alkaloids)

این دسته از داروها، از رشد و تکثیر سلول­‌های سرطانی جلوگیری و در فاز رشد سلول­‌ها، موثر­ترین داروی درمانی خواهد بود.

۴- آنتی بیوتیک ­های ضد تومور (Anti-tumor antibiotics)

این داروها، با آنتی بیوتیک­ های مورد استفاده در عفونت­ ها متفاوت است. آن­ها با تخریب DNA از رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی و بدخیم پیشگیری می ­کنند.
داروهای نام برده شده در بالا، پرکاربردترین داروهای شیمی درمانی هستند. این داروها، با توجه به میزان وخامت سرطان، نوع سرطان و ارگان­ های درگیر، انتخاب می ­شوند. 

عوارض شیمی­ درمانی در فرد مبتلا

سرطان رشد سریعی دارد و این روش درمانی نیز باعث مرگ سلول­ های سرطانی می ­شود. اما به دلیل اینکه این داروها، از راه خوراکی یا وریدی مصرف می­ شوند، در تمام بدن پخش خواهند شد.

که این مسئله خود باعث آسیب به سلول­‌های سالم بدن نیز می­‌شود و می‌تواند منجر به بروز عوارض شیمی درمانی جانبی در فرد شود.

عوارض شیمی درمانی، این دسته از سلول ها مورد هدف قرار میدهد:

• سلول­ های سازنده گلبول قرمز در مغز استخوان
• فولیکول­ های مو
• سلول­ های داخل دهان و سیستم گوارشی

با شناختن سلول­ های مورد هدف داروهای شیمی درمانی، معایب جانبی ناشی از آن­ها، تا حد زیادی قابل پیش­ بینی خواهد بود.

در ادامه چند نمونه از شایع ­ترین عوارض جانبی شیمی ­درمانی را بیان می ­کنیم:

1. خستگی
2. ریزش مو
3. خون ریزی و کبودی خود به خودی
4. انواع عفونت­ ها
5. آنمی یا کم­ خونی
6. تهوع و استفراغ
7. تغییرات اشتها
8. یبوست یا اسهال
9. مشکلات دهان، زبان و حلق مثل تورم و درد
10. تغییرات پوست و ناخن مانند خشکی پوست و تغییر رنگ آن
11. مشکلات مثانه و کلیه
12. تغییرات وزن به صورت کاهشی
13. مشکلات باروری

عوارض شیمی­ درمانی برای اطرافیان

سرطان، علاوه بر‌ زندگی فرد مبتلا، زندگی خانواده و اطرافیان وی را نیز تحت شعاع قرار می ­دهد. اعضای خانواده، دوستان و حتی همکاران نزدیک فرد مبتلا به سرطان نیز در حین درمان فرد، اوقات سختی را متحمل می ­شوند.

اطرافیان فرد بیمار، تحت فشار و استرس زیادی قرار خواهند گرفت و در مدت درمان و حتی زمان انجام تست‌های تشخیصی، نگران وضعیت عزیز خود خواهند بود.

تشخیص سرطان، می ­تواند اولویت ­ها و حتی نقش افراد در خانواده و محیط آن را تحت تاثیر قرار دهد. البته این جنبه روحی بیماری خواهد بود.

از جنبه­ جسمانی، سرطان باعث افزایش احتمال بروز عفونت در فرد مبتلا می­‌شود، به همین دلیل خانواده وی باید جوانب احتیاط را در خصوص رعایت نکات بهداشتی بیش از پیش، رعایت کنند.

فردی که شیمی ­درمانی انجام می­‌دهد باید تا ۴۸ ساعت از افراد خانواده دوری کند، چرا که داروهایی که مصرف می‌کنند، برای افراد سالم به ویژه خانم­‌های باردار، خطرناک است.

به همین دلیل افراد سالم و اطرافیان فرد، پس انجام شیمی­ درمانی، نباید در معرض بزاق، خون و حتی ادرار شخص قرار گیرند.

بیمارانی که شیمی­ درمانی انجام‌ می‌دهند، پس از اتمام جلسات باید آب بسیار زیادی مصرف کنند تا مواد سمی حاصل از دارو­های شیمی ­درمانی، از طریق ادرار، خارج شود.

خانواده افراد سرطانی، بزرگترین نقش حمایتی را دارند و می بایست طرفین برای حفظ سلامت خود و فرد مقابل، نکات مراقبتی گفته شده را در برخورد با دیگری، رعایت کنند.

آیا شیمی درمانی باعث مرگ می شود؟

بسیاری از مردم، نگران عوارض جانبی حاصل از شیمی درمانی هستند و این تفکر را دارند که شیمی درمانی منجر به مرگ می شود اما این باور غلط است؛ چرا که بیماری و مرگ و میرهایی که در افراد مبتلا رخ می دهد، به علت پایین بودن سطح گلبول های سفید است.

همانطور که پیش تر گفتیم، داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی که از طریق خوراکی یا وریدی وارد بدن می شوند، می توانند بر سلول های سالم بدن تاثیر منفی بگذارند و حتی باعث تخریب آنها شوند. 

یکی از قسمت های مهم بدن که به شدت تحت تاثیر داروهای شیمی درمانی و عوارض ناشی از آن قرار می گیرد، مغز استخوان است.

با آسیب دیدن مغز استخوان، تولید گلبول های سفید به شدت کاهش پیدا می کند و بدن نسبت به ابتلا به انواع بیماری ها و عفونت ها، آسیب پذیر می شود‌.

پس علت مرگ کسانی که شیمی درمانی انجام می دهند، ابتلا مکرر به عفونت های مختلف است. شیمیدرمانی، به صورت مستقیم ‌بر مرگ‌ و میر یا مورتالیتی افراد سرطانی نقش ندارد، بلکه به صورت غیرمستقیم و با عوارض جانبی خود باعث این امر می شود.

تعداد جلسات شیمی درمانی

تعداد ‌جلسات شیمی درمانی و مدت زمان انجام آن، بستگی به نوع سرطان و نوع درمان دارد که می‌تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد.

  مدت زمانی که به طور متوسط هر شخص صرف شیمی‌ درمانی می‌کند، وابسته به نوع داروی انتخابی، حدود ۳ الی ۴ ساعت است که در بیمارستان‌ها و یا مراکز مخصوص شیمی‌درمانی، صورت میگیرد.

+8 جلسه شیمی‌درمانی

تعداد جلسات شیمی‌درمانی توسط پزشک متخصص برنامه‌ریزی می‌شود و به فاکتورهایی همچون ویژگی‌های سیستم ‌ایمنی شخص و نوع داروهای مورد ‌استفاده وی، بستگی دارد.

به طوری که تعداد جلسات میتواند از ۸ جلسه یا بیشتر باشد که بیشتر شدن تعداد جلسات شیمیدرمانی، نشاندهنده وخامت و مقاومت سلولهای سرطانی در مقابل داروهای شیمی درمانی، باشد.

کاهش عوارض ناشی از شیمی درمانی

جهت کاهش عوارض ناشی از شیمیدرمانی، عواملی وجود دارند که آسیب و ناراحتی ناشی از این موضوع را به حداقل برسانند. 

یکی از این عوامل، ورزش است که میتواند یکی از عوارض جانبی شایع شیمیدرمانی، یعنی خستگی را کاهش دهد.

همچنین میتوان از داروهای ضد تهوع و استفراغ قبل از شروع شیمیدرمانی، در جهت کاهش ریسک بروز استفراغ و حالت تهوع در حین و پس از اتمام شیمیدرمانی، استفاده کرد.

استفاده از کلاههای خنک کننده میتواند باعث انقباض عروق پوست سر شده و از ریزش موی سر جلوگیری کند.
شست وشوی دستها به صورت منظم و مکرر، برای جلوگیری از ابتلا به انواع عفونتها نیز موثر خواهد بود.

روش‌های مدیریت عوارض جانبی شیمی درمانی به کمک تغذیه و مکمل‌ها

یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی، توجه به تغذیه مناسب است. مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند به بهبود سیستم ایمنی بدن و کاهش خستگی و عوارضی مانند تهوع و استفراغ کمک کند. مواد غذایی مانند میوه‌ها و سبزیجات تازه، ماهی‌های چرب، مغزها و دانه‌ها می‌توانند انرژی لازم برای بدن بیمار را تأمین کرده و از کاهش وزن غیرمطلوب جلوگیری کنند.

مصرف مکمل‌های ویتامینی مانند ویتامین D، ویتامین B12 و آهن، به ویژه در بیماران مبتلا به کم‌خونی ناشی از شیمی درمانی، می‌تواند به حفظ سطح انرژی و بهبود سلامت عمومی بدن کمک کند. همچنین، مصرف مکمل‌های پروبیوتیک می‌تواند به تنظیم دستگاه گوارش و کاهش مشکلاتی مانند اسهال یا یبوست ناشی از شیمی درمانی کمک کند. البته، قبل از مصرف هرگونه مکمل، بیماران باید با پزشک خود مشورت کنند.

هیدراتاسیون یا مصرف کافی مایعات نیز نقش مهمی در کاهش عوارض شیمی درمانی دارد. نوشیدن آب به مقدار کافی می‌تواند به دفع مواد سمی ناشی از داروهای شیمی درمانی از بدن کمک کند و به جلوگیری از مشکلات کلیوی و مثانه کمک کند. مصرف چای‌های گیاهی مانند چای زنجبیل نیز ممکن است به کاهش تهوع کمک کند. پیروی از یک برنامه تغذیه‌ای متعادل و منظم می‌تواند به کاهش عوارض شیمی درمانی و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.

تأثیر روان‌شناسی و حمایت عاطفی بر کاهش عوارض شیمی درمانی

نقش حمایت عاطفی و روان‌شناختی در مدیریت عوارض شیمی درمانی بسیار حائز اهمیت است. تحقیقات نشان داده است که بیمارانی که از حمایت روان‌شناختی و عاطفی خانواده، دوستان و متخصصان بهره‌مند می‌شوند، به طور قابل توجهی کمتر به عوارض جانبی شدید دچار می‌شوند. حضور یک شبکه حمایتی قوی می‌تواند به بیماران کمک کند تا با ترس‌ها و اضطراب‌های خود روبرو شوند و با روحیه‌ای مثبت‌تر به درمان ادامه دهند.

مشاوره با متخصصین روان‌شناس و شرکت در گروه‌های حمایتی نیز می‌تواند به بیماران در مدیریت استرس و اضطراب کمک کند. این روش‌ها می‌توانند تکنیک‌های موثری مانند تمرین‌های آرام‌سازی، مدیتیشن و تمرینات تنفسی را برای کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب ارائه دهند. خواب کافی و کیفیت بالای خواب می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و بهبود واکنش بدن به شیمی درمانی کمک کند.

استرس و اضطراب ناشی از شیمی درمانی شناخته شده‌اند. این فعالیت‌ها می‌توانند به بیماران کمک کنند تا به شیوه‌ای مثبت‌تر با درمان خود مقابله کنند و احساس کنترل بیشتری بر وضعیت خود داشته باشند. این نوع فعالیت‌های درمانی به ویژه برای بیمارانی که نیاز به بهبود روحیه و ارتقاء کیفیت زندگی دارند، بسیار مفید است.

مقایسه روش‌های درمانی جدیدتر با شیمی درمانی کلاسیک

شیمی درمانی یکی از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین روش‌های درمان سرطان است که به دلیل تاثیر سیستمیک آن بر تمام بدن، می‌تواند به سلول‌های سرطانی حمله کند. با این حال، این روش معمولاً با عوارض جانبی شدیدی همراه است که می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را تحت تاثیر قرار دهد. در سال‌های اخیر، روش‌های جدیدتری مانند ایمنی‌درمانی، درمان هدفمند و ژن‌درمانی معرفی شده‌اند که هدف آن‌ها افزایش دقت در درمان و کاهش عوارض جانبی است.

ایمنی‌درمانی به تقویت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول‌های سرطانی می‌پردازد و می‌تواند عوارض کمتری نسبت به شیمی درمانی داشته باشد. درمان هدفمند نیز از داروهایی استفاده می‌کند که به طور خاص به پروتئین‌ها یا ژن‌های خاصی که باعث رشد و گسترش سلول‌های سرطانی می‌شوند، حمله می‌کنند. این روش‌ها، به دلیل دقت بیشتر، معمولاً با عوارض جانبی کمتری همراه هستند و می‌توانند برای بیمارانی که به شیمی درمانی پاسخ نمی‌دهند، موثر باشند.

با این حال، هر یک از این روش‌های جدید نیز معایب و چالش‌های خاص خود را دارند. برای مثال، ایمنی‌درمانی ممکن است برای همه بیماران مؤثر نباشد و نیاز به هزینه‌های بالایی دارد. درمان هدفمند نیز تنها برای انواع خاصی از سرطان‌ها که دارای ویژگی‌های ژنتیکی خاصی هستند، قابل استفاده است. به همین دلیل، انتخاب روش درمانی مناسب برای هر بیمار باید بر اساس نوع سرطان، ویژگی‌های شخصی بیمار، و مشاوره با تیم پزشکی متخصص انجام شود.

سوالات متداول عوارض شیمی درمانی

کلام آخر

در این مقاله، به تمامی نکاتی که باید قبل و بعد از انجام شیمیدرمانی پرداختیم. امیدواریم این اطلاعات در شروع مسیری که پیش رو دارید، موثر باشد.

در سایت “بای بای سرطان“، ما به بیماران کمک می‌کنیم تا با آگاهی کامل از روش‌های درمانی مختلف، بهترین تصمیمات را برای درمان خود بگیرند. شیمی درمانی یکی از روش‌های موثر در درمان سرطان است، اما مهم است که با کمک مشاوره‌های پزشکی، روش‌های جدیدتر و کم‌عارضه‌تر را نیز مورد بررسی قرار دهید.

ما همراه شما هستیم تا از هر مرحله این مسیر چالش‌برانگیز، با اطلاعات صحیح و حمایت‌های لازم عبور کنید و به سلامت و بهبودی دست یابید.

شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.

هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.

منابع:

everydayhealth.com

healthline.com