تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) چیست؟

آیا می‌دانستید که سرطان روده بزرگ یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها در سراسر جهان است، اما در صورت تشخیص زودهنگام، میزان بقای بیماران به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد؟ تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) یکی از روش‌های غیرتهاجمی و ساده‌ای است که می‌تواند نشانه‌های اولیه سرطان روده بزرگ و دیگر بیماری‌های گوارشی را شناسایی کند. در “بای بای سرطان“، ما معتقدیم که آگاهی و تشخیص زودهنگام، کلید اصلی در مقابله با سرطان است. در این مقاله، به بررسی جزئیات تست FOBT، اهمیت آن در غربالگری سرطان روده بزرگ و نحوه انجام این آزمایش می‌پردازیم.

تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) چیست و چگونه انجام می‌شود؟

تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) یک آزمایش ساده و غیرتهاجمی است که برای شناسایی مقادیر ناچیز خون در مدفوع استفاده می‌شود. این آزمایش می‌تواند نشانه‌ای از سرطان روده بزرگ، پولیپ‌های پیش‌سرطانی یا دیگر بیماری‌های گوارشی باشد که ممکن است در مراحل اولیه بدون علائم خاصی باشند.

مراحل انجام تست FOBT

1. جمع‌آوری نمونه مدفوع: بیمار باید نمونه کوچکی از مدفوع خود را در ظرف مخصوص جمع‌آوری کند.
2. آزمایش شیمیایی یا ایمونوشیمیایی: در روش سنتی، از معرف گایاک برای تشخیص وجود خون استفاده می‌شود. در روش مدرن‌تر (تست FIT)، از آنتی‌بادی‌های خاصی برای شناسایی خون انسانی بهره می‌برند.
3. بررسی نتیجه: اگر خون در مدفوع یافت شود، نتیجه مثبت تلقی شده و آزمایش‌های تکمیلی مانند کولونوسکوپی توصیه می‌شود.

به نقل از سایت MedlinePlus: آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT) روشی برای تشخیص وجود مقدار کمی خون در مدفوع است که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. این آزمایش معمولاً برای غربالگری سرطان کولورکتال یا بررسی مشکلاتی مانند پولیپ‌ها، زخم‌ها یا التهاب‌های دستگاه گوارش انجام می‌شود. نتیجه مثبت لزوماً به معنای سرطان نیست، اما نیاز به بررسی‌های بیشتر مانند کولونوسکوپی دارد. رعایت رژیم غذایی و دارویی خاص قبل از انجام آزمایش می‌تواند دقت نتایج را افزایش دهد.

تفاوت FOBT و FIT: کدام یک روش بهتری برای غربالگری است؟

حساسیت بالاتر تست FIT
تست FIT (آزمایش ایمونوشیمیایی مدفوع) یک نسخه پیشرفته‌تر از FOBT است که از آنتی‌بادی‌های خاص برای تشخیص خون انسانی در مدفوع استفاده می‌کند. برخلاف FOBT، این تست تحت تأثیر رژیم غذایی قرار نمی‌گیرد، به این معنی که بیمار نیازی به اجتناب از برخی غذاها قبل از انجام آزمایش ندارد. از نظر دقت، FIT حساسیت بالاتری دارد و در تشخیص ضایعات پیش‌سرطانی و سرطان کولورکتال مؤثرتر عمل می‌کند.

عدم تأثیر رژیم غذایی و داروها
یکی از مشکلات اصلی تست FOBT این است که مصرف برخی مواد غذایی مانند گوشت قرمز، تربچه و برخی مکمل‌های آهن می‌تواند منجر به نتایج مثبت کاذب شود. علاوه بر این، مصرف ویتامین C می‌تواند نتیجه را به اشتباه منفی نشان دهد. در مقابل، FIT فقط به خون انسانی واکنش نشان می‌دهد و دقت بیشتری در تشخیص دارد.

مقایسه هزینه و دسترسی
از نظر هزینه، FOBT ارزان‌تر از FIT است و در برخی کشورها همچنان به‌عنوان تست استاندارد استفاده می‌شود. اما با توجه به حساسیت بالاتر FIT و نیاز کمتر به تکرار آزمایش، بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند که این روش جایگزین FOBT شود.

مزایا و معایب دو روش در یک نگاه
جدول زیر مقایسه‌ای بین این دو روش را نشان می‌دهد:

اهمیت تست FOBT در تشخیص سرطان روده بزرگ

سرطان روده یکی از قابل‌پیشگیری‌ترین سرطان‌ها است، به شرطی که در مراحل اولیه شناسایی شود. تست FOBT یکی از ابزارهای مهم غربالگری سرطان روده است که می‌تواند سال‌ها قبل از بروز علائم جدی، نشانه‌های اولیه را شناسایی کند. از آنجایی که سرطان روده معمولاً در مراحل ابتدایی بدون علائم است، انجام منظم این تست می‌تواند به تشخیص سریع‌تر و درمان مؤثرتر منجر شود.

یکی از دلایل اهمیت این تست این است که خونریزی در روده بزرگ معمولاً با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست. بنابراین، بدون انجام آزمایش، ممکن است فرد برای مدت طولانی از وجود خون در مدفوع خود بی‌اطلاع باشد. این امر می‌تواند منجر به پیشرفت بیماری و کاهش احتمال درمان موفقیت‌آمیز شود.

مزایای تست FOBT در تشخیص زودهنگام

• روش غیرتهاجمی و راحت: نیازی به ورود ابزارهای پزشکی به بدن ندارد و بیمار می‌تواند آزمایش را در منزل انجام دهد.
• کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان روده: در صورت تشخیص زودهنگام، نرخ بقای بیماران بسیار بالاتر است.
• مقرون‌به‌صرفه: هزینه این آزمایش نسبت به روش‌های دیگر مانند کولونوسکوپی بسیار پایین‌تر است و به‌عنوان یک ابزار غربالگری در دسترس همگان قرار دارد.
• عدم نیاز به آمادگی پیچیده: برخلاف کولونوسکوپی که نیاز به رژیم غذایی سخت و مصرف داروهای پاک‌کننده روده دارد، تست FOBT ساده و سریع است.

تأثیر تست FOBT در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان روده

مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) به‌عنوان ابزار غربالگری، می‌تواند به کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان کولورکتال کمک کند. بر اساس مرور سیستماتیک کاکرین، غربالگری با استفاده از FOBT منجر به کاهش مرگ‌ومیر مرتبط با سرطان کولورکتال می‌شود.

همچنین، تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر به‌عنوان روش غربالگری، می‌تواند مرگ‌ومیر ناشی از سرطان کولورکتال را کاهش دهد. بر اساس مرور سیستماتیک کاکرین، غربالگری با استفاده از سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر منجر به کاهش مرگ‌ومیر مرتبط با سرطان کولورکتال می‌شود.

این نتایج نشان‌دهنده اهمیت استفاده از روش‌های غربالگری مانند FOBT و سیگموئیدوسکوپی در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان روده بزرگ است. با تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع، می‌توان به بهبود نتایج درمانی و افزایش بقا در بیماران مبتلا به این نوع سرطان دست یافت.

چرا خون مخفی در مدفوع نگران‌کننده است؟ علل احتمالی

وجود خون در مدفوع می‌تواند نشانه‌ای از رشد پولیپ‌های پیش‌سرطانی یا سرطان روده بزرگ باشد. این پولیپ‌ها در صورت عدم درمان ممکن است به سلول‌های بدخیم تبدیل شوند.

دیگر دلایل وجود خون در مدفوع

• هموروئید (بواسیر): یکی از رایج‌ترین علل خونریزی مقعدی.
• زخم‌های معده یا روده: ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهابی.
• التهاب روده (IBD): بیماری‌هایی مانند کولیت اولسراتیو و کرون ممکن است باعث خونریزی داخلی شوند.

مقایسه دقت روش‌های مختلف غربالگری سرطان روده

جدول زیر دقت تشخیصی برخی از روش‌های رایج غربالگری سرطان روده را مقایسه می‌کند:

چه کسانی باید تست FOBT انجام دهند؟ راهنمای گروه‌های پرخطر

برخی افراد به دلیل شرایط خاص خود، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان روده قرار دارند و باید به‌صورت منظم غربالگری شوند:

• افراد بالای ۵۰ سال: غربالگری سالانه برای این گروه توصیه می‌شود، زیرا با افزایش سن، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ افزایش می‌یابد.
• افرادی که سابقه خانوادگی سرطان روده دارند: اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده (والدین، خواهر، برادر) به سرطان روده مبتلا شده باشد، احتمال ابتلا به این سرطان در فرد افزایش می‌یابد و ممکن است نیاز به غربالگری زودتر از ۵۰ سال داشته باشد.
• بیماران مبتلا به بیماری‌های التهابی روده (IBD): بیماری‌هایی مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون می‌توانند خطر بروز سرطان روده را افزایش دهند، بنابراین این بیماران باید به‌طور منظم تحت بررسی قرار گیرند.
• افراد سیگاری و دارای سبک زندگی ناسالم: رژیم غذایی نامناسب، مصرف زیاد چربی‌های اشباع‌شده، گوشت‌های فرآوری‌شده و کمبود فیبر غذایی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش دهد. علاوه بر این، عدم فعالیت بدنی و مصرف الکل از دیگر عوامل خطر محسوب می‌شوند.

آیا تست FOBT برای همه افراد مناسب است؟

در حالی که تست FOBT یک روش ساده و مؤثر برای غربالگری سرطان روده بزرگ محسوب می‌شود، اما برای افرادی که علائم شدید مانند کاهش وزن ناگهانی، کم‌خونی غیرقابل‌توضیح یا خونریزی آشکار در مدفوع دارند، ممکن است کافی نباشد. در این موارد، پزشکان معمولاً روش‌های دقیق‌تری مانند کولونوسکوپی را توصیه می‌کنند. بنابراین، انجام آزمایش‌های تکمیلی بسته به شرایط فرد و سابقه پزشکی او اهمیت زیادی دارد.

بعد از نتیجه مثبت FOBT چه باید کرد؟

انجام کولونوسکوپی برای تأیید تشخیص
اگر نتیجه تست FOBT مثبت باشد، پزشک معمولاً کولونوسکوپی را توصیه می‌کند. کولونوسکوپی یک روش دقیق برای بررسی روده بزرگ است که به پزشکان اجازه می‌دهد پولیپ‌های پیش‌سرطانی را مشاهده و در صورت لزوم، آن‌ها را خارج کنند. این روش می‌تواند به تشخیص قطعی علت وجود خون در مدفوع کمک کند.

پیگیری پزشکی و اجتناب از نگرانی بیش از حد
نتیجه مثبت در تست FOBT لزوماً به معنای سرطان نیست. بسیاری از شرایط خوش‌خیم مانند هموروئید (بواسیر)، زخم‌های گوارشی یا پولیپ‌های خوش‌خیم نیز می‌توانند باعث وجود خون در مدفوع شوند. بنابراین، افراد نباید بلافاصله نگران شوند و بهتر است با پزشک متخصص در مورد آزمایش‌های تکمیلی مشورت کنند.

اهمیت پیگیری منظم و تغییر سبک زندگی
پس از انجام کولونوسکوپی و در صورت لزوم درمان، پزشک ممکن است توصیه‌هایی برای تغییر سبک زندگی ارائه دهد. رعایت رژیم غذایی سالم، افزایش مصرف فیبر، کاهش مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده و انجام فعالیت بدنی منظم می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده را کاهش دهد. همچنین، بسته به یافته‌های پزشکی، پزشک ممکن است انجام تست‌های غربالگری را در فواصل منظم توصیه کند تا از سلامت فرد در طولانی‌مدت اطمینان حاصل شود.

نتایج مثبت کاذب یا منفی کاذب در تست FOBT

یکی از چالش‌های تست FOBT این است که ممکن است نتایج مثبت یا منفی کاذب ایجاد کند. به عنوان مثال، مصرف برخی مواد غذایی مانند گوشت قرمز، تربچه و مکمل‌های آهن می‌تواند باعث نتیجه مثبت کاذب شود. از سوی دیگر، مصرف مقادیر زیاد ویتامین C ممکن است نتیجه آزمایش را به اشتباه منفی نشان دهد. به همین دلیل، رعایت توصیه‌های قبل از آزمایش و تفسیر نتیجه توسط پزشک متخصص ضروری است.

نحوه آمادگی برای تست FOBT: چه غذاهایی نباید مصرف شوند؟

برخی غذاها ممکن است نتیجه تست را تحت تأثیر قرار دهند. بهتر است چند روز قبل از آزمایش از مصرف مواد زیر خودداری کنید:

• گوشت قرمز: این ماده غذایی حاوی مقادیر زیادی میوگلوبین است که می‌تواند باعث نتیجه مثبت کاذب شود.
• سبزیجات برگ‌دار تیره: مانند اسفناج و کلم بروکلی که دارای مقادیر بالای آهن و برخی آنزیم‌های خاص هستند که ممکن است با معرف‌های شیمیایی آزمایش واکنش نشان دهند.
• برخی داروها: داروهایی مانند آسپرین، ایبوپروفن و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌توانند خطر خونریزی روده‌ای را افزایش دهند و باعث نتیجه مثبت کاذب شوند.
• مکمل‌های آهن: افرادی که مکمل‌های آهن مصرف می‌کنند، باید قبل از انجام تست با پزشک خود مشورت کنند، زیرا این مواد نیز می‌توانند نتیجه آزمایش را تحت تأثیر قرار دهند.
• ویتامین C با دوز بالا: مصرف مقادیر زیاد ویتامین C ممکن است باعث نتیجه منفی کاذب شود، زیرا می‌تواند با برخی روش‌های شیمیایی آزمایش تداخل داشته باشد.

نکات تکمیلی برای آمادگی بهتر

• نمونه‌گیری باید طبق دستور پزشک انجام شود: استفاده از دستمال‌های مرطوب یا شوینده‌های خاص در حین جمع‌آوری نمونه ممکن است نتیجه آزمایش را تغییر دهد.
• نمونه را در زمان مشخص ارسال کنید: نگهداری طولانی‌مدت نمونه در دمای نامناسب می‌تواند کیفیت آن را کاهش داده و نتیجه را مخدوش کند.

کلام آخر

در “بای بای سرطان“، ما همواره بر اهمیت آگاهی، پیشگیری و تشخیص زودهنگام تأکید داریم. تست FOBT یک ابزار ارزشمند در غربالگری سرطان روده است که می‌تواند جان هزاران نفر را نجات دهد. اگر در گروه‌های پرخطر قرار دارید یا علائمی مانند تغییرات مداوم در حرکات روده را تجربه می‌کنید، از پزشک خود درباره انجام این آزمایش سؤال کنید. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، پس با غربالگری منظم، به سلامت خود توجه داشته باشید و قدمی مؤثر برای آینده‌ای بدون سرطان بردارید.