میدانیم که سرطان زمانی آغاز میشود که سلولهای بدن به صورت غیرطبیعی و بدون توقفی رشد و تکثیر شوند. در این زمان متخصصین با بررسی سلولهای بدن و مشاهده فعالیت آنها، در کنار انجام سایر تستهای تشخیصی، تشخیص بیماری سرطان را برای بیمار قطعی میدانند. افرادی که به بررسی سلولها و ارزیابی عملکرد آنها می‌پردازند، سیتولوژیست نام دارند. در ادامه‌ی این مقاله بای بای سرطان هدف ما معرفی سیتولوژیست‌ها و پرداختن به نقش مهم این افراد در روند تشخیص بیماری سرطان خواهد بود.
سیتولوژی چیست؟
سیتولوژی نوعی متود تشخیصی است که در آن از یکی از سلولهای موجود در مایعات بدن نمونه گیری میشود که معمولا هم این نمونه از مایع منی خواهد بود و در آزمایشگاه مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌گیرد.
به طور کلی از این روش برای تشخیص وجود و یا عدم وجود سرطان استفاده میشود. از سیتولوژی همچنین برای بررسی جنین و وجود هرگونه موارد غیرطبیعی در او استفاده میشود.
سلول‌هایی که برای نمونه گیری از بافت موردنظر به دست می‌آیند، به روش‌های مختلفی جمع آوری می‌شوند که در ادامه برخی از این روش‌ها را به اختصار توضیح خواهیم داد:
- خراش دادن و یا شانه زدن بر روی سطح بافت مورد نظر برای دریافت نمونه که این عمل بیشتر در تست‌هایی نظیر پاپ اسمیر رایج است.
- گرفتن نمونه‌هایی از مایعات بدن مثل ادرار و خلط‌های موجود در سیستم تنفسی
- نمونه گیری از طریق سوزن؛ به این شکل است که از مایعات بخش‌های مختلف بدن به واسطه‌ی سوزنی نازک و بلند نمونه‌گیری صورت می‌گیرد. برای مثال مایعات شکمی در آسیت، مایعات پلور در ریه و مایعات نخاعی از ستون فقرات با استفاده از این روش نمونه برداری می‌شوند.
- سایر نمونه گیری‌های بافتی و بیوپسی مانند لامبر پانکچر
سیتولوژی از لحاظ متود انجام گیری و کاربرد، با هیستولوژی بسیار متفاوت است. در سیتوپاتالوژی تحقیقات و بررسی‌های لازم بر روی یک سلول انجام میشود در حالی که در هسیتولوژی یک قسمتی از بافت نمونه گیری شده و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
سیتولوژیست چه میکند؟
امروزه متخصصین مختلفی با توجه به خدمات درمانی که ارائه میدهند، وجود دارند که یکی از آنها سیتولوژیست است که تخصصش بررسی سلول‌هاست.
سیتولوژیست‌ها بیشتر سلولها را از نظر ساختار و عملکرد مورد بررسی قرار میدهند. شناخت این علم و متخصصینی که در آن فعالیت می‌کنند، میتواند در زمینه درمان و یا تشخیص به موقع بیماری‌ها بسیار مفید باشد.
شاید این سوال برای بسیاری از مردم پیش آمده باشد که سیتولوژیست کیست و چه کاری انجام میدهد؟
در پاسخ به این سوال باید بیان کرد که سیتولوژیست فردی متخصص است که با گذراندن دوره‌های خاص و مطالعات فراوان پیرامون سلولهای بدن، قادر است وجود هرگونه موارد غیرطبیعی را در سلولهای مختلف بدن تشخیص دهد.
سیتولوژیست‌ها ممکن است در جاهای مختلفی فعالیت کنند، عده‌ای در بیمارستان مشغول هستند، عده‌ای دیگر در کلینیک‌های تخصصی و عده‌ای نیز در لابراتوارهای تحقیقاتی فعالیت می‌کنند.
سیتولوژیست‌ها معمولا با اشخاص دیگر مثل پاتولوژیست‌ها کار می‌کنند تا بتوانند در کنار یکدیگر بیماریهای مختلفی که برای افراد به وجود آید را تشخیص داده و درمان کنند.
سیتولوژیست‌ها وظیفه دارند بسیاری از بیماری‌ها را در مراحل اولیه خود تشخیص دهند که همین امر موجب میشود تا درمان‌های بهتری برای بیمار در نظر گرفته شود و شانس بقا و ریکاوری بیمار نیز بیش از پیش شود.
البته باید به این نکته توجه کرد که وظایف این افراد با توجه به محلی که در آن مشغول به کار هستند، متفاوت خواهد بود؛ برای مثال سیتولوژیستی که در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مشغول به کار است، بیشتر به مطالعات سلولها و رفتارهای آنها در شرایط مختلف می‌پردازند.
درحالی که سیتولوژیستی که در بیمارستان مشغول است، نمونه‌های آزمایشگاهی از سلولهای مشکوک تهیه میکند تا بیماریهای موجود در آنها را تشخیص دهد.
نحوه برداشتن نمونه توسط سیتولوژیست
برای تهیه یک نمونه برای بررسی‌های آزمایشگاهی و سیتوپاتالوژی، ممکن است از منابع مختلفی نمونه‌برداری انجام شود، منابعی مثل سلولهای بافتی خاص، مایعات داخلی بدن و نمونه‌هایی که به واسطه خراش دادن پوست بدن افراد گرفته میشود.
این افراد همچنین با استفاده از سوزن‌های باریک از توده‌ها و تومورهایی که ممکن است وجود داشته باشد نیز نمونه‌برداری می‌کنند. بعد از نمونه گیری یکسری از فرآیندها بر روی نمونه‌ها انجام میشود تا آنها را برای بررسی و ارزیابی آماده کند.
یکی از فرآیندهایی که معمولا برای آماده کردن نمونه‌ها انجام میشود، شامل اضافه کردن مواد شیمایی خاص به سلول است تا در زیر میکروسکوپ واضح دیده شود.
سیتولوژیست‌ها همچنین از تکنیک‌های مختلفی برای جدا کردن سلولها از یکدیگر و یا سایر مواد موجود در نمونه استفاده می‌کنند.
در یکی از تکنیک‌های جداسازی، از سانتریفیوژها استفاده میشود تا نمونه گرفته شده را با سرعت بسیار بالایی به گردش در بیاورد و سلولها را به سمت پایین فیلتری که در ظرفی مخصوص کار گذاشته میشود، هدایت میکند. در نهایت بعد از ایزوله کردن سلولهای بدست آمده، میتوان آنها را در زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار داد.
نحوه ارزیابی نمونه‌ها
پس از تهیه نمونه‌ای مناسب، سیتولوژیست‌ها (Cytotechnologist) سلولها را از نظر اندازه، شکل و ساختار مورد ارزیابی قرار میدهند. همچنین متخصصین به دنبال هرگونه موارد غیرطبیعی در سلولها می‌گردند؛ برای مثال وجود جهش‌ها و تغییراتی در تعداد و ساختار کروموزوم‌های سلولهای نمونه که میتواند نشان از وجود بیماری و بدخیمی باشد.
سیتولوژیست‌ها برای انجام بررسی‌های لازم بر روی سلولها از تکنیک‌ها و ابزارهای پیشرفته مختلفی استفاده می‌کنند.
این افراد نمونه سلول گرفته شده را با سلول سالم از همان بافت در زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار میدهند تا تشخیص‌های اولیه خود را ارائه دهند.
در صورتی که هرگونه موارد غیرطبیعی مشاهده شود، ممکن است پزشک تستهای تکمیلی مثل بیوپسی را برای بیمار تجویز کند تا از یافته‌های به دست آمده اطمینان حاصل کند.
در بعضی از موارد این متخصصین با پاتولوژیست‌ها مشورت می‌کنند تا به یک تشخیص درست و نهایی نسبت به بیماری و عامل غیرطبیعی برسند.
تشخیص درست و به موقع از جانب سیتولوژیست میتواند در درمان و متودهای درمانی مورد استفاده برای بیمار بسیار مفید و موثر باشد.
پس از آن که نمونه‌ها مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت، سیتولوژیست گزارشی از یافته‌های خود برای پاتولوژیست ارسال میکند تا آنها با ارائه تشخیص نهایی، نتیجه تست‌ها را تکمیل کنند.
سپس این اطلاعات در سیستم پردازش و ثبت شده و برای پزشک متخصص ارسال میشود تا در مورد درمان‌های لازم و مورد نیاز بیمار تصمیم گیری شود.
سیتولوژی ادرار چیست؟
سیتولوژی ادرار، ادرار فرد را از نظر وجود سلولهای سرطانی و پیش سرطانی مورد بررسی قرار میدهند. پزشکی متخصص به نام سیتوپاتولوژیست سلولهای ادرار را در زیر میکروسکوپ مورد ارزیابی قرار میدهد و در صورت مشاهده سلولها و موارد غیرطبیعی، به دنبال عامل آن میگردد.
سیتولوژی ادرار به متخصصین کمک میکند تا سرطانها و بیماریهایی که برای دستگاه ادراری میتواند رخ دهد را تشخیص دهند.
از این تست همچنین برای تشخیص زودهنگام بیماریهایی همچون سرطان مثانه، سرطان مجاری ادراری و سرطان کلیه نیز استفاده میشود.
البته در کنار این سیتولوژی ادرار، تستهای تکمیلی نیز انجام میشود تا دقت عمل نتایج بدست آمده بیش از پیش شود.
اگر فردی از علائم سرطان سیستم ادرار رنج ببرد، پزشک متخصص از این متود برای تشخیص نوع و میزان وخامت سرطان استفاده میکند. علائمی از بیماری که پزشک را موجاب میکند که از این تست استفاده کند شامل موارد زیر است:
- وجود خون در ادرار
- تجربه درد مداوم در هنگام دفع ادرار
- تجربه احساس سوزش در هنگام دفع ادرار
سیتولوژی ادرار علاوه بر مزایایی که دارد، با محدودیتهایی نیز همراه است؛ برای مثال در این تست نمیتوان سلولهای سرطانی را مشخص کرد و این مشخص نشدن سلولهای بیماریزا به این معنا نیست که فرد سالم است و بیماری او را تهدید نمیکند.
به همین دلیل در کنار این تست از تستهای تکمیلی بیشتری استفاده میشود تا نقایص سیتولوژی ادرار برطرف شود.
از علتهای دیگری که متخصصین انجام نمونه گیری از ادرار بیمار را برای سیتولوژی ادرار ضروری میدانند شامل:
۱. بررسی بروز دوباره و عود سرطان مثانه آن هم در شرایطی که فرد یکبار در گذشته مبتلا شده و بیماری را درمان کرده باشد.
۲. ارزیابی وجود باکتری در ادرار برای بررسی احتمال عفونتهای ادراری
۳. ارزیابی یکسری از بیماریهای مسری خاص
سیتولوژیست در مقابل سیتوتکنولوژیست
سیتولوژیست و سیتوتکنولوژیست تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند به طوری که هر دو فرد متخصص بررسی سلولهای بدن هستند و سلولها را از لحاظ وجود هرگونه موارد غیرطبیعی در آزمایشگاه سیتوپاتالوژی مورد بررسی قرار میدهند.
تنها تفاوتی که ممکن است بین این دو فیلد وجود داشته باشد، این است که در سیتوتکنولوژیست فرد از مهارت بالاتر و بیشتری نسبت به کار با تکنولوژیهای درمانی برخوردار است و به صورت مستقیم با پاتولوژیست همکاری میکند. این در حالی است که سیتولوژیست در مواقع خاص با پاتولوژیست همکاری خواهد داشت.
پیشرفت‌های اخیر در فناوری سیتولوژی
پیشرفت‌های فناوری در سیتولوژی طی سال‌های اخیر، بهبودهای قابل توجهی در دقت و سرعت تشخیص سرطان به همراه داشته است. یکی از مهم‌ترین این پیشرفت‌ها، استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین برای تحلیل خودکار تصاویر سلولی است. این فناوری‌ها می‌توانند با دقت بالا و در مدت زمان کوتاه، تغییرات غیرطبیعی در سلولها را شناسایی کنند.
به‌ویژه در مواردی که حجم داده‌ها بالا است و تشخیص دستی ممکن است زمان‌بر و پرخطا باشد، استفاده از AI میتواند به عنوان یک ابزار کمک‌تشخیصی بسیار کارآمد عمل کند و سیتولوژیست‌ها را در شناسایی سرطان‌های مختلف یاری دهد.
از دیگر پیشرفت‌های مهم در فناوری سیتولوژی، توسعه میکروسکوپ‌های دیجیتال و سیستم‌های تصویربرداری پیشرفته است. این ابزارها امکان ثبت و تحلیل تصاویر با وضوح بالا را فراهم می‌کنند و این امر به سیتولوژیست‌ها اجازه میدهد تا سلولها را با جزئیات بیشتری مشاهده کنند.
همچنین، با استفاده از این سیستم‌ها میتوان داده‌های تصویری را به راحتی ذخیره و به اشتراک گذاشت، که این موضوع به همکاری بیشتر میان متخصصان مختلف و بهبود دقت تشخیص منجر میشود. این فناوری‌ها به سیتولوژیست‌ها امکان میدهند تا تغییرات سلولی را با دقت بیشتری شناسایی کرده و تشخیص‌های صحیح‌تری ارائه دهند.
پیشرفت در فناوری‌های رنگ‌آمیزی فلورسنت و تکنیک‌های مولکولی نیز نقش مهمی در بهبود دقت سیتولوژی داشته‌اند. تکنیک‌های جدید رنگ‌آمیزی و استفاده از پروب‌های مولکولی خاص به سیتولوژیست‌ها امکان میدهد تا نه تنها ویژگی‌های ظاهری سلولها را بررسی کنند، بلکه تغییرات ژنتیکی و مولکولی درون سلولها را نیز شناسایی نمایند.
این روش‌ها می‌توانند به تشخیص زودهنگام سرطان کمک کنند و همچنین به سیتولوژیست‌ها اجازه میدهند تا سرطان‌های مختلف را بر اساس ویژگی‌های مولکولی آنها طبقه‌بندی کنند، که این امر میتواند به انتخاب درمان‌های مؤثرتر برای بیماران کمک کند.
چالش‌های سیتولوژیست‌ها در تشخیص سرطان
یکی از چالش‌های اصلی سیتولوژیست‌ها در تشخیص سرطان، عدم تمایز واضح بین سلولهای نرمال و غیرطبیعی است. در برخی موارد، سلولهای غیرطبیعی ممکن است شباهت زیادی به سلولهای طبیعی داشته باشند و این موضوع میتواند باعث سردرگمی در تشخیص شود.
این مسئله به‌ویژه در سرطان‌های اولیه که تغییرات سلولی هنوز به وضوح قابل مشاهده نیستند، بیشتر نمایان میشود. این چالش باعث میشود که سیتولوژیست‌ها نیازمند تجربه و دقت بالایی باشند تا بتوانند با توجه به علائم ظریف و جزئیات سلولی، تشخیص درستی ارائه دهند.
یکی دیگر از چالش‌های مهم در این زمینه، محدودیت‌های تکنیک‌های نمونه‌برداری است. در برخی موارد، نمونه‌های سلولی به دست آمده ممکن است به اندازه کافی جامع نباشند یا کیفیت لازم برای تشخیص دقیق را نداشته باشند. این مشکل به‌ویژه در نمونه‌برداری از بافت‌های عمیق‌تر و یا در مواردی که دسترسی به توده‌های سرطانی مشکل است، بیشتر دیده میشود.
در چنین شرایطی، ممکن است نیاز به انجام بیوپسی‌های متعدد یا استفاده از تکنیک‌های دیگر برای تکمیل اطلاعات تشخیصی باشد.
چالش دیگر، فشار روانی و مسئولیت سنگین بر روی سیتولوژیست‌ها است. تصمیمات تشخیصی این متخصصان تأثیر مستقیم بر روی درمان بیمار و پیش‌آگهی او دارد. حتی یک اشتباه کوچک در تشخیص میتواند به درمان نادرست و در نتیجه به خطر افتادن جان بیمار منجر شود. این فشار کاری و روانی، سیتولوژیست‌ها را مجبور میکند که با دقت و تمرکز بسیار بالا کار کنند.
همچنین، در مواردی که نتیجه تشخیص مبهم یا نادقیق است، نیاز به همکاری نزدیک با سایر متخصصان مانند پاتولوژیست‌ها و استفاده از روش‌های تشخیصی تکمیلی میتواند به کاهش این فشار و افزایش دقت تشخیص کمک کند.
مقایسه سیتولوژی با سایر روش‌های تشخیصی سرطان
سیتولوژی یکی از روش‌های مهم در تشخیص سرطان است، اما در مقایسه با روش‌های دیگر مانند بیوپسی، تفاوت‌های قابل توجهی دارد. سیتولوژی بیشتر بر بررسی سلولهای منفرد یا گروه‌های کوچک سلولی تمرکز دارد و به تشخیص سریع و نسبتاً غیرتهاجمی بیماری‌ها کمک میکند.
این روش معمولاً برای تشخیص اولیه و بررسی وجود یا عدم وجود سلولهای سرطانی استفاده میشود. از طرفی، بیوپسی روشی است که در آن یک نمونه بافتی بزرگتر و جامع‌تر برداشته میشود و این امکان را فراهم میکند که ساختارهای بافتی و ارتباط بین سلولها به‌طور دقیق‌تر مورد بررسی قرار گیرد. بیوپسی به‌ویژه زمانی که نیاز به اطلاعات دقیق‌تری درباره میزان پیشرفت بیماری یا نوع دقیق سرطان باشد، مفید است.
تفاوت دیگری که میان سیتولوژی و روش‌های دیگر وجود دارد، زمان‌بندی و سرعت دسترسی به نتایج است. سیتولوژی به دلیل اینکه نمونه‌های کوچکتری مورد بررسی قرار می‌گیرند، معمولاً سریع‌تر انجام میشود و نتایج آن به‌طور معمول در عرض چند روز در دسترس قرار می‌گیرد.
در مقابل، بیوپسی و روش‌های دیگر که نیاز به تحلیل بافتی گسترده‌تر دارند، ممکن است زمان بیشتری برای آماده‌سازی و تحلیل نمونه‌ها نیاز داشته باشند. این تفاوت زمانی میتواند در شرایط اورژانسی یا زمانی که نیاز به تصمیم‌گیری سریع درباره درمان است، اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
از نظر دقت تشخیص، هر دو روش سیتولوژی و بیوپسی دارای نقاط قوت و ضعف خود هستند. سیتولوژی به دلیل غیرتهاجمی بودن و سهولت انجام، میتواند به‌عنوان یک روش غربالگری اولیه استفاده شود، اما ممکن است در برخی موارد به اندازه کافی دقیق نباشد.
از سوی دیگر، بیوپسی به دلیل اینکه امکان بررسی جامع‌تری از بافت فراهم میکند، معمولاً دقت بیشتری دارد، اما تهاجمی‌تر است و ممکن است نیاز به جراحی یا روش‌های دیگر برای نمونه‌برداری داشته باشد. در نتیجه، انتخاب بین این دو روش بستگی به شرایط بالینی بیمار، نوع سرطان مشکوک، و اهداف تشخیصی دارد و در بسیاری از موارد، این دو روش به‌طور مکمل مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان، به بررسی نقش حیاتی سیتولوژیست‌ها در تشخیص سرطان و نحوه عملکرد آنها پرداخته‌ایم. سیتولوژی به عنوان یکی از روش‌های مهم و اولیه در تشخیص سرطان، نقش بسیار مهمی در تشخیص زودهنگام و بهبود شانس بقا برای بیماران دارد. این فرآیند تخصصی نیازمند دانش و تجربه بالا است و پیشرفت‌های اخیر در فناوری به این فرآیند کمک کرده‌اند تا دقت و سرعت بیشتری داشته باشد.
در نهایت، تشخیص درست و به موقع توسط سیتولوژیست‌ها میتواند تأثیر بزرگی بر انتخاب روش‌های درمانی مناسب و افزایش امید به بهبودی برای بیماران داشته باشد.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
منابع:
