تشخیص سرطان دهان در مراحل اولیه

سرطان دهان، یکی از انواع شایع سرطان‌های سر و گردن، اغلب به دلیل ناآگاهی و عدم توجه به علائم اولیه، در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. این بیماری می‌تواند بخش‌های مختلف دهان، از جمله لب‌ها، زبان، لثه‌ها، و سقف دهان را درگیر کند. آگاهی از علائم اولیه و تشخیص زودهنگام سرطان دهان، می‌تواند شانس درمان موفق را تا 90٪ افزایش دهد. اگر شما هم نمی‌خواهید جز افراد ناآگاه باقی بمانید و مشتاقید که اطلاعات دقیقی درباره این بیماری کسب کنید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

در واقع، سرطان دهان یک نوع سرطان است که در تمامی بخش‌های تشکیل‌دهنده دهان می‌تواند رخ دهد و آگاهی و اطلاع از آن می‌تواند تفاوت بزرگی در روند درمان ایجاد کند.

طبق گزارش WHO در سال 2023، سرطان دهان یکی از 10 سرطان شایع جهان است (منبع: www.who.int).

سرطان دهان چگونه ایجاد می ­شود؟

سرطان دهان یکی از انواع سرطان‌های سر و گردن است که در بافت‌های مختلف دهان از جمله لب‌ها، زبان، گونه‌ها، سقف و کف دهان، لثه‌ها و حلق رخ می‌دهد. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های دهانی دچار تغییرات ژنتیکی در DNA خود شوند و رشد غیرقابل‌کنترل داشته باشند. در نهایت، این رشد بی‌رویه به تشکیل تومورهای بدخیم منجر می‌شود که ممکن است به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش یابند.

نحوه ایجاد سرطان دهان

سرطان دهان معمولاً از سلول‌های سنگفرشی که سطح دهان را پوشانده‌اند شروع می‌شود. این سلول‌ها در اثر عواملی مانند مصرف دخانیات، الکل، ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، و قرارگیری در معرض اشعه ماورای بنفش آسیب می‌بینند و به مرور زمان ممکن است به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند.

آمار جهانی و شیوع سرطان دهان

• سرطان دهان یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در جهان است و در برخی مناطق نسبت به سایر نقاط شیوع بیشتری دارد.
• بر اساس داده‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه بیش از 377,700 مورد جدید سرطان دهان در سراسر جهان تشخیص داده می‌شود.
• نرخ مرگ و میر ناشی از این بیماری نیز بالا است، به‌گونه‌ای که تقریباً 177,700 نفر در سال جان خود را بر اثر سرطان دهان از دست می‌دهند.
• این بیماری بیشتر در مردان نسبت به زنان دیده می‌شود و معمولاً افراد بالای 50 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• در کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا مانند هند و پاکستان، به دلیل مصرف بالای تنباکوی جویدنی، شیوع سرطان دهان بالاتر از میانگین جهانی است.

سرطان دهان اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، درمان‌پذیر است، اما متأسفانه بسیاری از بیماران در مراحل پیشرفته بیماری به پزشک مراجعه می‌کنند که این موضوع شانس درمان را کاهش می‌دهد. بنابراین، آگاهی از عوامل خطر و علائم اولیه این بیماری می‌تواند نقش مهمی در کاهش موارد ابتلا و افزایش میزان بقای بیماران داشته باشد.

انواع سرطان دهان

سرطان دهان را با توجه به سلول­ هایی که درگیر می­ کند، دسته­ بندی می­ کنند. در این سرطان، غالبا سلول­ های سنگفرشی سطح دهان و لب درگیر می­ شوند، اما در اینجا انواع دیگری از سرطان دهان که شیوع کمتری دارند را بررسی می­ کنیم.

• آدنوکارسینوما (Adenocarcinoma) که سرطان غدد بزاقی را هدف می­ گیرد.
• تومور بدخیم (Sarcoma) که در استخوان، غضروف، عضلات و بافت­ های دیگر رشد می­ کند.
• ملانوم­ های بدخیم دهانی  (Oral Malignant Melanoma) که در سلول­ های ملانوسیت، سرطان به وجود‌ می ­آید.

علائم سرطان دهان

به طور کلی، سرطان­ هایی که در دسته­ ی سرطان­ های سر و گردن قرار می­ گیرند، علائم مشابهی را از خود نشان می­‌دهند. در ادامه شایع‌ترین علائم سرطان دهان را با هم بررسی می­ کنیم:
۱- زخم دهان یا لب که بهبود پیدا نمی ­کند.
۲- سفیدی یا قرمزی قسمتی از نواحی داخل دهان
۳- شل شدگی و لق شدن دندان­ ها
۴- رشد توده ­های متعدد در دهان
۵- درد دهان
۶- درد گوش
۷- بلع دردناک و سخت

علی، 45 ساله، کارمند بانک: “چند ماه پیش متوجه شدم که زخمی در زبانم ایجاد شده که بهبود نمی‌یابد. ابتدا فکر می‌کردم که به خاطر گاز گرفتن زبانم است، اما وقتی بعد از سه هفته هنوز خوب نشد، به دندانپزشک مراجعه کردم. پس از آزمایشات، پزشکان اعلام کردند که دچار سرطان دهان شدم. خوشبختانه، چون زود متوجه شدم، توانستند با جراحی آن را درمان کنند.

مقایسه علائم سرطان دهان با سایر مشکلات دهانی

علائم ایجاد سرطان دهان

تا به امروز علت مشخصی برای بروز سرطان دهان مشخص نشده است. حال آنکه در این بین، مواردی وجود دارند که هر کدام از آن­ها را می­ توان به عنوان علتی برای ایجاد این نوع سرطان در نظر گرفت.

عوامل خطر سرطان دهان

• استفاده از هر نوعی از تنباکو مانند: سیگار، پیپ، تنباکو جویدنی و حتی دمنوش
• مصرف بی­رویه الکل
• قرارگیری صورت در معرض شدید نور آفتاب
• HPV، ویروسی انسانی که عمدتا از طریق روابط جنسی پرخطر منتقل می ­شود 
• ضعف شدید سیستم ایمنی

سعید، ۵۵ ساله، سابقه ۳۰ سال مصرف سیگار و قلیان:
“من از ۲۰ سالگی سیگار کشیدن را شروع کردم. همیشه فکر می‌کردم که فقط ریه‌ها آسیب می‌بینند، اما متوجه لکه‌های سفید روی لثه‌ام شدم. بعد از آزمایش، پزشکان گفتند که به سرطان دهان مبتلا شده‌ام. اگر زودتر سیگار را ترک کرده بودم، شاید این اتفاق نمی‌افتاد.”

عوامل خطر و میزان تأثیر آن‌ها بر سرطان دهان:

نقش HPV در سرطان دهان

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) به‌ویژه گونه HPV-16، یکی از عوامل اصلی سرطان دهان و حلق است. این ویروس معمولاً از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود. طبق آمار CDC، حدود ۷۰٪ سرطان‌های دهانی مرتبط با HPV هستند. واکسن HPV می‌تواند تا ۹۰٪ از موارد این نوع سرطان جلوگیری کند. بنابراین، انجام واکسیناسیون HPV، خصوصاً در سنین نوجوانی، یک اقدام مؤثر در کاهش خطر سرطان دهان است.

دکتر محمد مهدی گویا، متخصص بیماری‌های عفونی:
“ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یکی از عوامل خطر مهم در بروز سرطان دهان است که می‌تواند از طریق روابط جنسی پرخطر منتقل شود. آگاهی‌بخشی در این زمینه و واکسیناسیون HPV می‌تواند از بسیاری از موارد سرطان دهان پیشگیری کند.”

چگونه از ابتلا به سرطان دهان پیشگیری کنیم؟

راه حل قطعی جهت پیشگیری از هیچ بیماری ­ای وجود ندارد، تنها با انجام دادن یا ندادن برخی کار­ها می‌توانید ریسک ابتلا به سرطان را تا حد امکان، پایین بیاورید.

مواردی که بهتر است جهت پیشگیری از ابتلا به این بیماری انجام دهید:

1– قطع مصرف ‌تنباکو و عدم استفاده از آن به هر روشی، چه جویدنی و چه کشیدنی. چرا که می ­تواند سلول­ های داخل دهان را سرطانی کند.

 2– متخصصین مصرف الکل شدید را منع می ­کنند و در صورت مصرف، باید متعادل باشد؛ چرا ‌که مصرف زیاد الکل باعث تحریک سلول ­های دهانی و در نتیجه سرطانی شدن آن می ­شود.

3– لب­ ها و صورت، نباید در معرض شدید آفتاب قرار بگیرند و تا جایی که امکان دارد از کلاه­ هایی که تمام صورت را می‌پوشانند و یا کرم­ های ضد آفتاب مخصوص استفاده شود.

4– با مراجعه به دندانپزشک به صورت منظم معاینات دهانی برای بررسی وجود هرگونه توده و یا بافت غیرطبیعی داخل دهان انجام شود.

مصرف سیگار و الکل، خطر سرطان دهان را ۵ تا ۱۰ برابر افزایش می‌دهد.

مطالعه‌ای که در سال 2022 در مجله پزشکی Lancet منتشر شد:
“افرادی که همزمان سیگار می‌کشند و الکل مصرف می‌کنند، ۳۰ برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری و غیرالکلی در معرض خطر سرطان دهان قرار دارند.”

دکتر الیزابت اندرسون، جراح دهان و فک:
“محافظت از لب‌ها و پوست صورت با کرم‌های ضد آفتاب مخصوص و استفاده از کلاه‌های لبه‌دار می‌تواند خطر ابتلا به سرطان لب را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.”

راه­های تشخیص علایم سرطان دهان

تشخیص زود هنگام و به موقع علایم سرطان دهان،‌ می ­تواند شانس درمان و بقای شخص را 50 تا 90 درصد افزایش دهد.

اگر با علائم و نشانه ­هایی مواجه شدین که بیش از ۳ هفته وجود دارند و خوب نشده ­اند، آن ها را جدی بگیرید و با پزشک مربوطه در میان بگذارید.

دکتر دیوید کانینگهام، محقق ارشد سرطان در موسسه تحقیقات سرطان بریتانیا:
“تشخیص زودهنگام سرطان دهان می‌تواند میزان بقای بیماران را تا ۹۰٪ افزایش دهد. مراجعه منظم به دندانپزشک و توجه به زخم‌های دهانی مداوم، می‌تواند کلید پیشگیری از پیشرفت این بیماری باشد.”

روش‌های تصویربرداری برای تشخیص سرطان دهان:

• X-ray: بررسی آسیب‌های استخوانی
• MRI: بررسی جزئیات بافت نرم
• CT Scan: ارزیابی گسترش تومور

اقدامات تشخیصی این سرطان

1- برش و بیوپسی پانچ (Incision and Biopsy):

این روش زمانی استفاده می­ شود که ناحیه درگیر نزدیک و قابل دسترسی باشد، مثل زبان و قسمت داخلی گونه که متخصص با برداشتن قسمتی از بافت محل مورد نظر، آن را بررسی می­ کند. لازم به ذکر است که زخم ناشی از پروسیجر، با بخیه می شود و دردناک نخواهد بود، پس جای نگرانی نیست.

2- سیتولوژی آسپیراسیون با سوزن ظریف (Fine Needle Aspirasion Cytology):

زمانی استفاده می ­شود که بیمار به نوع دوم از سرطان دهان مبتلا است و احساس تورم در گلو داشته باشد. این روش مانند این است که انگار از فرد بیمار آزمایش خون بگیرند. این فرآیند با برداشتن نمونه ­ای از مایع سلول­ های سرطانی به متخصصین در مسیر تشخیص، کمک می­ کند.

3- ناندوسکوپی (Nasendoscopy):

روش تشخیصی دیگری است که ناندوسکوپ را، که یک لوله نازک، بلند و منعطف است و در سر آن چراغ و دوربین دارد، از طریق بینی وارد گلو می ­کنند. این روش زمانی استفاده می­ شود که فرد مشکوک به درگیری در نواحی داخلی بینی، گلو و حنجره باشد.
ناندوسکوپی 30 ثانیه بیشتر طول نمی­ کشد و برای جلوگیری از اذیت شدن فرد، از بی حسی­ های موضعی درون بینی استفاده می ­شود.

4-پاناندوسکوپی (Panendoscopy) :

دقیقا مانند ناندوسکوپی است با این تفاوت که از لوله بزرگ­تر استفاده می ­شود که دسترسی را بیش­تر و آسان­ تر خواهد کرد. این فرآیند در بیهوشی کامل انجام می ­شود زیرا به علت بزرگی دوربین بالای لوله، اگر فرد هوشیار باشد، برایش فرآیندی اذیت کننده خواهد بود.

تشخیص سرطان دهان با آزمایش خون

زمانی که فرد علایم سرطان دهان را در خودش احساس کرد و به متخصص مربوطه مراجعه کرد، ممکن است جهت بررسی بیشتر وضعیت سلامت عمومی و میزان مواد معدنی در بدن، آزمایش خون هم توسط پزشک برای فرد درخواست شود که البته آزمایش خون نمی ­تواند تشخیص قطعی و دلیل محکمی مبنی بر وجود این سرطان باشد. غالبا انجام آزمایش خون، پیش از شروع دارودرمانی برای فرد، ضرورت دارد.

بیوپسی و انواع آن برای تشخیص وجود سرطان استفاده می شود.

برای اینکه بدانیم، سرطان در چه مرحله­ ای قرار دارد و نیاز به چه اقدامات درمانی است، باید از تست­ ها و آزمایشات دیگری استفاده کرد.

این آزمایشات بابت اینکه به ما نشان دهد که آیا سرطان بافت پوست، فک و حتی ارگان ­های دیگر را درگیر کرده است انجام می شود.

• X_Ray بررسی درگیری استخوان‌های فک و دندان
• اسکن فرا صوت
• MRI مشخص کردن میزان گسترش تومور.
• CT Scan مشخص کردن میزان گسترش تومور.
• PET Scan شناسایی متاستاز در سایر قسمت‌های بدن.

بعد از انجام این تست­ ها، می­ توان مرحله و درجه ­ی سرطان را مشخص کرد.

• برای تعیین مرحله سرطان از سیستمTNM “” استفاده می ­شود.
• در این سیستم” T” نشان دهنده اندازه تومور است که”T1″ کوچکترین اندازه و “T4” بزرگترین اندازه تومور است.
• حرف” N ” نشان دهنده­ ی این است که آیا سرطان به بافت­ های دیگر‌ منتشر شده است یا خیر که کلمه”No ” است که یعنی متاستازی یافت نشد و حروف N1,N2,N3 نشان می ­دهد که متاستاز در چه حدی است.
• حرف ” M“ نیز نشان می­ دهد که آیا متاستاز در دیگر بخش­ های بدن صورت گرفته است یا خیر.

به کمک درجه بندی سرطان می ­توانیم میزان وخامت و سرعت پیشرفت آن در آینده را تعیین کنیم.

راه های درمان سرطان دهان

روش‌های درمانی سرطان دهان بسته به مرحله بیماری و وضعیت بیمار متفاوت است. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

جراحی:
برداشتن تومور و در برخی موارد، حذف بخشی از فک یا زبان برای جلوگیری از گسترش سرطان.

✅ پرتودرمانی:
استفاده از اشعه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، معمولاً بعد از جراحی.

✅ شیمی‌درمانی:
داروهای ضدسرطان که برای متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی تجویز می‌شوند، به‌ویژه در موارد پیشرفته.

✅ ایمونوتراپی:
درمان نوین که سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و نابودی سلول‌های سرطانی تحریک می‌کند.

✅ درمان هدفمند:
داروهایی مانند Cetuximab که به پروتئین‌های خاص سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند.

دکتر آنتونیو جیمز، انکولوژیست در مرکز ملی سرطان آمریکا:
“ایمونوتراپی به عنوان یک روش نوین درمان سرطان دهان، امیدهای جدیدی را برای بیمارانی که به درمان‌های سنتی پاسخ نمی‌دهند، فراهم کرده است.”

درجه بندی سرطان مطابق با روش های درمانی:

خفیف (Low_Grade):

در این مرحله، سرطان دهان زودرس است که معمولا با جراحی قابل درمان است.

متوسط (Moderate_Grade):

سرطان دهان متوسط که همچنان شانس بالایی برای درمان دارد اما ممکن است فرآیندهای پیچیده تری همچون رادیوتراپی، برای درمان نیاز داشته باشد.

شدید (High_Grade):

این سرطان پیشرفته، شانس کمتری برای درمان دارد و به هر سه نوع فرآیندبا علایم سرطان دهان، درمان یعنی جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی نیازمند است.

درمان یعنی جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی نیازمند است.

درجه‌بندی سرطان دهان و درمان‌های مناسب

عوارض سرطان دهان

سرطان دهان‌ و مسیر درمانی آن می تواند مشکلات و عوارضی را برای فرد ایجاد ‌کند، یکی از مهمترین عوارضی که ممکن است ایجاد شود، تغییر ظاهر دهان و ایجاد مشکل در صحبت کردن و بلع مواد غذایی است.

 بلع دشوار یکی از خطرناکترین عوارض است، چرا که اگر در هنگام بلع، ماده غذایی وارد مسیر هوایی شود، می تواند باعث عفونت قفسه سینه که به پنومونی آسپیراسیون معروف است، شود.

مریم، ۶۰ ساله، مبتلا به سرطان دهان در مرحله پیشرفته:
“وقتی متوجه شدیم که سرطان دهان دارم، خیلی دیر شده بود. متاستاز به قسمت‌های دیگر بدنم سرایت کرده بود و مجبور شدم تحت شیمی‌درمانی قرار بگیرم. حالا صحبت کردن و غذا خوردن برایم سخت شده، اما همچنان امیدوارم که با درمان‌های جدید، زندگی بهتری داشته باشم.”

تغذیه و سبک زندگی برای پیشگیری و درمان سرطان دهان

تغذیه سالم و سبک زندگی مناسب نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به سرطان دهان و بهبود روند درمان دارد. انتخاب مواد غذایی مناسب می‌تواند از ضعف سیستم ایمنی جلوگیری کرده و به بهبود سریع‌تر بیماران کمک کند.

تغذیه مناسب بیماران مبتلا به سرطان دهان

بیمارانی که به سرطان دهان مبتلا هستند، ممکن است در اثر درد، زخم‌های دهانی و مشکلات بلع، توانایی خوردن غذاهای معمولی را نداشته باشند. به همین دلیل، انتخاب غذاهایی که به راحتی جویده و بلعیده شوند، اهمیت زیادی دارد.

✅ غذاهای مناسب برای بیماران مبتلا به سرطان دهان:

🔹 غذاهای نرم و راحت در بلع

• سوپ‌های مقوی (مانند سوپ مرغ، عدس و جو)
• اسموتی‌های سرشار از مواد مغذی (ترکیب میوه‌ها، سبزیجات و ماست)
• پوره‌ها (مانند پوره سیب‌زمینی و پوره سبزیجات)
• ماست و پنیر نرم

🔹 غذاهای پرکالری و مغذی برای حفظ وزن

• کره بادام‌زمینی یا کره بادام
• تخم‌مرغ آب‌پز یا نیمرو
• آووکادو و روغن زیتون
• شیر و لبنیات پرچرب (در صورت تحمل لاکتوز)

🔹 مواد غذایی ضدالتهاب برای کاهش التهاب و درد

• ماهی‌های چرب (مانند سالمون و قزل‌آلا) سرشار از امگا ۳
• زردچوبه و زنجبیل (دارای خواص ضدالتهابی قوی)
• میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ (مانند انار، توت‌ها، و اسفناج)
• چای سبز (حاوی آنتی‌اکسیدان‌های قوی)

🚫 غذاهایی که باید از آنها پرهیز کرد:
❌ غذاهای اسیدی و تند (مثل مرکبات ترش و فلفل) که باعث تحریک زخم‌های دهانی می‌شوند.
❌ غذاهای سفت و خشک (مثل نان تست و آجیل‌های سخت) که ممکن است باعث درد و خونریزی شوند.
❌ نوشیدنی‌های الکلی و کافئین‌دار که می‌توانند مخاط دهان را تحریک کنند.

تقویت سیستم ایمنی برای مقابله با سرطان دهان

🔹 ویتامین C:

• تقویت سیستم ایمنی و کمک به ترمیم زخم‌ها
• منابع غذایی: پرتقال، کیوی، فلفل دلمه‌ای قرمز، توت‌فرنگی

🔹 ویتامین D:

• تنظیم عملکرد ایمنی و کاهش التهاب
• منابع غذایی: ماهی‌های چرب، تخم‌مرغ، لبنیات غنی‌شده، نور خورشید

🔹 روی (Zinc):

• بهبود عملکرد ایمنی و افزایش سرعت بهبود زخم‌ها
• منابع غذایی: گوشت قرمز، تخم‌مرغ، حبوبات، تخمه کدو

🔹 پروبیوتیک‌ها:

• افزایش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها و تقویت گوارش
• منابع غذایی: ماست پروبیوتیک، کفیر، سبزیجات تخمیر شده مانند ترشی خانگی

سبک زندگی سالم برای کاهش خطر سرطان دهان

✅ عادت‌هایی که باید رعایت کنید:
✔ ترک مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)
✔ کاهش مصرف الکل
✔ استفاده از کرم‌های ضدآفتاب مخصوص لب‌ها برای جلوگیری از سرطان لب
✔ مراجعه منظم به دندانپزشک برای بررسی سلامت دهان و دندان

با رعایت این نکات، هم می‌توان از ابتلا به سرطان دهان پیشگیری کرد و هم فرایند درمان را بهبود بخشید.

رضا، ۴۸ ساله، که پس از تغییر سبک زندگی‌اش احساس بهتری دارد:
“بعد از اینکه فهمیدم غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان و ویتامین C می‌توانند از سرطان پیشگیری کنند، رژیم غذایی‌ام را تغییر دادم. حالا روزانه میوه‌ها و سبزیجات بیشتری مصرف می‌کنم و احساس سلامتی بیشتری دارم.”

سوالات متداول در خصوص سرطان دهان

کلام آخر

در این مقاله اطلاعات کلی و مفیدی در خصوص سرطان دهان، روش های تشخیصی و راه های درمانی آن، به شما داده شد تا نسبت به این سرطان، آگاه تر باشید و در صورت نیاز بتوانید به اطرافیان خود کمک کنید.

سرطان دهان، اگر زود تشخیص داده شود، قابل درمان است. رعایت سبک زندگی سالم، ترک دخانیات و انجام معاینات منظم می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد. در سایت “بای بای سرطان”، اطلاعات دقیق و علمی را برای آگاهی و پیشگیری از سرطان ارائه می‌دهیم. اگر علائمی مشکوک دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.

هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.