شیمی درمانی روشی موثر و حیاتی در درمان سرطان است که به میلیون‌ها نفر در سراسر جهان برای بهبودی و بازگشت سلامتی امید می‌دهد. این روش درمانی اگرچه به طور موثر با سلول‌های سرطانی سر و کار دارد و آن‌ها را از بین می‌برد، ولی عوارض جانبی ناخوشایندی نیز به همراه دارد. این عوارض گاه می‌توانند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر بگذارند. خوشبختانه، تحقیقات پزشکی در توسعه و تولید داروهایی که می‌توانند این عوارض را کاهش دهند، پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. از این رو در این مقاله از بای بای سرطان، قصد داریم به معرفی داروهای تسکین دهنده عوارض شیمی درمانی بپردازیم.
چرا شیمی درمانی؟
شیمی درمانی رایج‌ترین روش درمان سرطان است که شامل استفاده از داروها و ترکیبات شیمیایی قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است. این داروها به تنهایی یا به همراه ترکیبات دیگر در طول فرآیند درمان برای بیمار تجویز می‌شوند. در کنار اثر درمانی فوق‌العاده این داروها، همیشه عوارض شیمی درمانی نگرانی زیادی را برای بیمار و همراهان او ایجاد می‌کند.
داروهای شیمی درمانی به روش‌های متعددی جلوی تکثیر سلول‌های سرطانی را می‌گیرند، که عبارتند از:
- جلوگیری از تقسیم سلول‌های سرطانی و یا ایجاد اختلال در زنجیره تکثیر؛ این روش با استفاده از داروهایی که سمیت سلولی دارند، انجام می‌شود.
- جلوگیری از رسیدن مواد غذایی به سلول‌های سرطانی؛ این روش با استفاده از داروهایی که منابع هورمونی و آنزیمی سلول‌های سرطانی را محدود می‌کنند، انجام می‌شود.
- وادار کردن سلول‌های سرطانی به از بین بردن خود؛ این روش در میان انکولوژیست‌ها به خزان یاخته‌ای تعبیر می‌شود. در واقع سلول‌های سرطانی در این روش، تحت تاثیر داروی شیمی درمانی اقدام به خودکشی می‌کنند.
عوارض شیمی درمانی کدامند؟ راهی برای کاهش این عوارض وجود دارد؟
شیمی درمانی در مبارزه با انواع سرطان بسیار موثر عمل می‌کند، اما متاسفانه با طیف وسیعی از عوارض جانبی نیز همراه است. مدیریت عوارض شیمی درمانی گاه برای بیماران بسیار چالش برانگیز می‌شود.
این عوارض جانبی بسته به داروهای شیمی درمانی خاص مورد استفاده و پاسخ هر بیمار به دارو، متفاوت است. اما جای نگرانی نیست، پزشکان همیشه بین عوارض شیمی درمانی و درمان اثربخش آن تعادل برقرار می‌کنند تا کم‌ترین آسیب متوجه بیمار شود.
چرا عوارض شیمی درمانی اتفاق می‌افتند؟
داروهای شیمی درمانی به صورت خوراکی و یا تزریقی استفاده می‌شوند. از این رو به صورت هدفمند تنها با بافت سرطانی در تماس نیستند. در واقع این داروها با حرکت در رگ‌های خونی به نقاط مختلف بدن ارسال می‌شوند.
طبیعی است که علاوه بر سلول‌های سرطانی، با سلول‌های سالم نیز تماس دارند. این تماس دارو با سلول‌های سالم بدن بیمار، سبب بروز عوارض شیمی درمانی است. مناطقی از بدن که به‌طور ناخواسته در تماس با داروی شیمی درمانی قرار می‌گیرند، عبارتند از:
- مغز استخوان
- قلب
- کلیه‌ها
- ریه‌ها
- دستگاه گوارش
- ارگان تولید مثل
- سیستم عصبی
- فولیکول مو
آشنایی با علائم مختلف عوارض شیمی درمانی
بیماران پیش از شروع شیمی درمانی نیاز به آگاهی در مورد عوارض ناشی از آن برای نوع سرطان خود، هستند. به‌طور مثال، علائمی که پس از شیمی درمانی برای بیماری با سرطان روده ایجاد می‌شود، با علائم بیمار با سرطان سینه متفاوت است.
هر کدام از انواع سرطان بخش متفاوتی از بدن بیمار را درگیر می‌کنند، همچنین شرایط جسمی بیمار در پاسخگویی به دارو تاثیر دارد. این موارد عوارض شیمی درمانی را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.
به طور کلی عوارض مشاهده شده در اکثر بیماران عبارتند از:
- استفراغ
- سوزن سوزن شدن بدن در واکنش به سرما
- حالت تهوع و سرگیجه خفیف
- ضعف و احساس خستگی
- ریزش موقت مو
- دردهای ناشی از تحریک عصبی یا نوروپاتی
- عفونت
تمامی این علائم موقتی هستند و معمولا پس از گذشت 4 تا 6 ماه از پایان دوره شیمی درمانی، به‌طور کامل بهبود می‌یابند. کادر درمان همیشه برای تسکین این علائم تجویزها و توصیه‌هایی را به بیماران دارند.
داروهای تسکین دهنده عوارض شیمی درمانی کدامند؟
برای کاهش عوارض شیمی درمانی از داروها و مداخلات مختلفی استفاده می‌شود. در این بخش، مروری بر داروهای مورد استفاده برای کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی خواهیم داشت.
داروهای آرام‌بخش یا تسکین‌دهنده
شیمی درمانی انواع مختلفی از دردها مانند درد استخوان یا درد عضلانی را به عنوان عرضه در بیمار ایجاد می‌کند. مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش این دردها تجویز می‌شوند.
داروهای ضد تهوع
یکی از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی تهوع و استفراغ است. برای مدیریت این علائم، کادر درمان اغلب داروهای ضد تهوع مانند اندانسترون (Zofran)، متوکلوپرامید (Reglan) و آپپریپیتانت (Emend) را تجویز می‌کنند.
داروهای ضد اسهال
گاهی اوقات شیمی درمانی منجر به اسهال در بیمار می‌شود. داروهایی مانند لوپرامید (Imodium) ممکن است برای کنترل اسهال و ناراحتی‌های ناشی از آن تجویز شود.
داروهای تحریک‌کننده اشتها
برخی از بیماران شیمی درمانی ممکن است دچار کاهش اشتها شوند. این مورد نیز یکی از عوارض شیمی درمانی رایج گزارش‌شده است. داروهایی مانند مگسترول (Megace) می‌توانند به تحریک اشتها و افزایش وزن کمک کنند.
داروهای پوست و ناخن
یکی دیگر از عوارض شیمی درمانی ایجاد خشکی و خارش در پوست و همچنین شکنندگی ناخن‌هاست. تجویز داروهایی در این زمینه می‌تواند به کاهش عوارض شیمی درمانی در بیمار کمک کند. همچنین با مشورت پزشک خود می‌توانید از کرم‌های موجود در داروخانه‌ها، برای برطرف‌کردن این عوارض استفاده کنید.
داروهای ضد خستگی
خستگی ناشی از شیمی درمانی نیز یک عارضه جانبی رایج است. هیچ داروی خاصی برای درمان خستگی وجود ندارد، تیم ارائه‌دهنده مراقبت‌های درمانی با مدیریت علائم دیگر، تنظیم برنامه‌های درمانی، یا توصیه تغییرات سبک زندگی این عارضه را به حداقل می‌رسانند.
محصولات مراقبت از دهان
شیمی درمانی می تواند منجر به خشکی دهان و زخم‌های این ناحیه شود. این زخم‌ها به دلیل تغییراتی که در مخاط دهان بیمار در اثر شیمی درمانی ایجاد می‌شود، به وجود می‌آیند. این عارضه را با نام موکوزیت نیز می‌شناسند. انکولوژیست‌ها معمولا دهانشویه‌ها، ژل‌ها یا قرص‌های حاوی موادی مانند لیدوکائین یا آلوئه‌ورا را برای کاهش ناراحتی در این ناحیه از بدن بیمار، توصیه می‌کنند.
در برخی از اوقات لیزردرمانی نیز راه موثری در کاهش اثرات این عارضه است.
داروهایی برای رفع تداخل دارویی آنزیم سیتوکروم P450 (CYP)
متابولیسم داروهای مختلف شیمی درمانی شامل آنزیم سیتوکروم P450 (CYP) می‌شود. برخی از داروها، مانند بورتزومیب، با آنزیم CYP تداخل دارند، که منجر به تداخل دارویی می‌شود.
درک این فعل و انفعالات برای مدیریت،کاهش عوارض شیمی درمانی و اطمینان از اثربخشی شیمی درمانی بسیار مهم است. استفاده از داروهایی که این تداخل را به حداقل برساند، مفید به نظر می‌رسد.
داروهای مسدودکننده سیگنال درد از اعصاب
علاوه بر داروهای مسکن، برای برخی از بیماران داروهای تسکین دهنده عوارض شیمی درمانی تجویز می‌شود که ارسال سیگنال‌های درد از اعصاب به مغز را مسدود می‌کند. استفاده از این داروها برای درد ستون فقرات ناشی از شیمی‌درمانی بسیار موثر است.
داروهای پیش‌گیرانه
برای به حداقل رساندن خطر و کاهش عوارض شیمی درمانی جانبی قبل از وقوع، پزشکان ممکن است داروهای پیش‌گیرانه را تجویز کنند. این داروها به کاهش احتمال تجربه عوارض خاص ناشی از داروهای شیمی درمانی کمک می‌کنند.
آیا داروهای گیاهی در کاهش عوارض شیمی درمانی موثرند؟
در طب سنتی بیشتر توصیه‌های درمانی بر رژیم‌های غذایی تاکید دارد. توصیه به مصرف میوه‌ها و سبزیجات در انواع قرمز، نارنجی و زرد به‌صورت روزانه، از جمله تجویزهای پزشکان این شاخه است.
کاهش استفاده از شکر و نمک و 60-50 گرم پروتئین در روز می‌تواند رژیم سالمی را برای بیماران در مسیر درمان تامین کند. دمنوش نعنا برطرف‌کننده حالت تهوع ناشی از شیمی درمانی و دم‌کرده بابونه و اسطخودوس نیز برای تسکین اعصاب اثربخش است.
جمع‌بندی
در این مقاله از بای بای سرطان دانستیم که عوارض شیمی درمانی از اتفاقات اجتناب‌ناپذیر در مسیر درمان بیماران سرطانی هستند.
مدیریت این عوارض اغلب شامل استفاده از داروهای تسکین دهنده عوارض شیمی درمانی و مداخلات متناسب است که با نیازهای خاص هر بیمار انجام می‌پذیرد. هدف از تجویز این داروها کاهش درد، جلوگیری و کاهش عوارض شیمی درمانی و در نهایت بهبود کیفیت زندگی بیمار در طول فرآیند درمان سرطان است.
از این رو، ضروری است که بیماران از نزدیک با کادر درمان خود تعامل و همکاری کنند تا یک استراتژی شخصی برای مدیریت و کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی بر اساس شرایط منحصر به فرد خود و رژیم شیمی درمانی خاص مورد استفاده، دریافت کنند.
