داروهای بسیار زیادی در پروسه‌ی درمانی شیمی درمانی با توجه به نوع سرطان و شرایط جسمی فرد به کار می‌روند که یکی از این دسته‌های دارویی و پرکاربرد، عوامل آلکیله کننده است. اما این مسئله که داروهای شیمی درمانی آلکیله کننده در چه سرطان‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند و چگونه میتوانند منجر به بهبود سرطان در فرد شوند، مواردی هستند که در این مقاله بای بای سرطان میخواهیم به آنها بپردازیم. پس اگر شما فردی هستید که در حال حاضر تحت درمان با این داروها هستید، لازم است تا نکاتی را در خصوص این دارو بدانید.
مکانیسم اثر عوامل آلکیله کننده
عوامل آلکیله کننده یکی از اولین داروهای ضد سرطانی است که امروزه در شیمی درمانی بیشترین استفاده از آنها صورت می‌گیرد.
پروسه‌ی شیمی درمانی با عوامل آلکیله کننده دقیقا بر روی DNA سلول‌های سرطانی تاثیر میگذارد که باعث میشود DNA این سلول‌ها بشکند و این اتفاق موجب تخریب زیر ساخت‌های نوکولوئیدی DNA شده و در نهایت باعث نشت این مواد به خارج از سلول می‌شوند که نتیجه همه‌ی این عوامل پیشگیری از تکثیر و تقسیم شدن سلول‌های سرطانی می‌باشد.
عوامل آلکیله کننده میتوانند سلول‌های سرطانی و غیرطبیعی را در فازهای مختلفی از تقسیمات سلولی از بین ببرند. درست است که از عوامل آلکیله کننده در درمان بیشتر سرطانها استفاده میشود اما این عوامل بهترین متود برای درمان سرطان‌هایی هستند که سرعت رشد پایینی دارند؛ بنابراین این عوامل نمیتوانند بر سرطان‌هایی که سریع رشد می‌کنند، تاثیرات لازم را اعمال کنند.
عوامل آلکیله کننده چیست؟
داروهای شیمی درمانی آلکیله کننده، معمولا به دو طریق برای بیماران مصرف می‌شوند یکی از آنها به صورت قرص‌های خوراکی و نوع دیگر آن به صورت تزریق وریدی است. این داروها معمولا با داروهای دیگر شیمی درمانی ترکیب شده و برای بیمار تجویز می‌شوند.
عوامل آلکیله کننده معمولا به ۶ گروه مختلف تقسیم بندی می‌شوند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
- نیتروژن خردل
- اتیلن آمین و مشتقات متیلنامین
- آلکیل سولفونات‌ها
- تریازن‌ها
- عوامل ضد نئوپلاستیک حاوی پلاتین
- نیتروز اوره
این دسته از عوامل آلکیله کننده نوعی خاصی از آنهاست که برخلاف سایر داروها، این داروها توانایی عبور از سد خونی-مغزی را دارند و این موضوعی است که باعث پرخطر بودن و خطرناک بودن این دسته از داروها می‌باشد.
عوارض جانبی عوامل آلکیله کننده
شیمی درمانی با عوامل آلکیله کننده نیز مانند سایر متودهای درمانی و داروهایی که در این متودها مورد استفاده قرار می‌گیرند، عوارض جانبی به همراه دارد.
مشکل اصلی که نه تنها این دسته از داروهای شیمی درمانی، بلکه همه‌ی این داروها با آن رو به رو هستند، آن است که عوامل آلکیله کننده و باقی داروهای شیمی درمانی توانایی تشخیص و تمایز سلول‌های سالم از سلول‌های سرطانی را ندارند که همین امر موجب بروز عوارض جانبی متععدی در افراد تحت درمان خواهد شد. در ادامه به چند نمونه از این موارد اشاره می‌کنیم:
- تهوع
- استفراغ
- کاهش اشتها
- ریزش مو
- درد های شکمی
- کاهش چشمگیر تعداد گلبول‌های سفید خون
در بعضی موارد نیز داروهای شیمی درمانی آلکیله کننده، باعث بروز حساسیت‌های دارویی می‌شوند و این حساسیت باعث ایجاد شدن نشانه‌های زیر خواهد شد:
- خارش پوستی
- مشکل بودن بلع و تنفس
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- زردی پوست و یرقان
- خونریزی و کبودی های غیرطبیعی
در موارد بسیار نادر مصرف عوامل آلکیله کننده باعث ایجاد آسیب‌های جبران ناپذیری به مغز استخوان میشود. مغز استخوان وظیفه تولید سلول‌های خونی را بر عهده دارد که در صورت آسیب به این بافت، فرد دچار سرطان خون میشود.
هر چه دوز داروی مورد استفاده بالاتر باشد، احتمال ابتلا به سرطان خون بیشتر میشود. طبق گفته محققین امکان بروز سرطان خون در کسانی که از عوامل آلکیله کننده استفاده می‌کنند، در حدود ۵ تا ۱۰سال پس از مصرف وجود دارد. بنابراین مهم است که قبل از انجام شیمی درمانی با عوامل آلکیله کننده، اقدامات لازم انجام شود تا ریسک بروز عوارض جانبی و یا بروز سرطان‌های ثانویه تا حد زیادی کاهش پیدا کند.
موارد احتیاط در مصرف عوامل آلکیله کننده
همانطور که گفته شد این داروها بسیار قوی هستند، بنابراین بسیار مهم است که قبل از شروع پروسه درمان حتما سوابق بیماری و داروهایی که مصرف کرده‌اید را با پزشک متخصص خود در میان بگذارید .
دانستن سابقه پزشکی و دارویی بیمار به متخصصین کمک می‌کند تا درمان با توجه به نیاز بیمار صورت گیرد و عوارض جانبی دارو به حداقل خود برسد.
در ادامه به چند نمونه از مواردی که برای رعایت جوانب احتیاط بهتر است با پزشک در میان گذاشته شود، اشاره می‌کنیم:
۱. لازم است چنانچه بیمار در مورد هر گونه حساسیت و آلرژی که نسبت به دارو و یا مواد غذایی خاصی دارد با پزشک در میان بگذارد.
۲. در صورتی که بیمار قبل از شروع پروسه شیمی درمانی از داروهای گیاهی، مکمل‌ها و ویتامین‌ها استفاده میکرده است، لازم است که این مسئله را به پزشک خود اطلاع دهد.
۳. کسانی که مشکلات کبدی و کلیوی دارند، بهتر است جوانب احتیاط در مصرف عوامل آلکیله کننده در نظر بگیرند.
۴. اگر بیمار قبلا دچار سرطان شده است و آن را درمان کرده است، بهتر است به پزشک خود اطلاع دهد.
۵. در شرایطی که بیمار باردار یا در دوران شیردهی باشد و یا قصد بارداری را در آیندهای نزدیک داشته باشد، بهتر است قبل از شروع پروسه درمان این موارد را به پزشک متخصص اطلاع دهد.
۶. در شرایطی که بیمار قصد انجام عمل جراحی خاصی را داشته باشد، پروسه درمان به وسیله عوامل آلکیله کننده متوقف و یا به تعویق میافتد.
بارداری و مصرف عوامل آلکیه کننده
درست است که احتمال بروز سرطان در دوران بارداری و زنان باردار بسیار کم است اما با این حال ممکن است بروز پیدا کند. در این شرایط انجام متود درمانی شیمی درمانی غیرقابل اجتناب و ضروری است.
مدارک و تاییدیه‌هایی مبنی بر تاثیرات منفی داروهای شیمی درمان بر روی جنین وجود دارد که این هشدار را به متخصصین و مادران باردار می‌دهد تا در مصرف داروهای شیمی‌درمانی بخصوص داروهای آلکیله کننده تا جای ممکن احتیاط کنند.
عوارض جانبی شیمی درمانی با عوامل آلکیله کننده، به عواملی مثل مدت زمانی که جنین در معرض دارو قرار گرفته است، دوز دارویی که مادر مصرف کرده است و ساختار شیمیایی و وزن مولکولی دارو بستگی دارد.
در بعضی از مادرانی که از داروهای آلکیله کننده استفاده کرده‌اند، جنین دچار مشکلات عدیدهای شده است که این مشکلات شامل عقب ماندگی ذهنی، عدم رشد مناسب ارگانها و کامل نشدن بعضی ارگان‌های داخلی بود و در مواقعی منجر به مرگ جنین نیز شده است.
فهرست داروهای شیمی درمانی آلکیله کننده
امروزه برای درمان سرطان از انواع مختلفی از شیمی درمانی و داروهای شیمی درمانی استفاده میشود. این داروها یا به صورت تکی و یا به صورت ترکیبی با سایر متودها و داروهای شیمی درمانی برای درمان بیماران به کار می‌روند.
هرکدام از این داروها تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند؛ برای مثال ترکیبات شیمیایی داروهای استفاده شده در شیمی درمانی با یکدیگر یکی از این تفاوت هاست، تفاوت دیگر این داروها را میتوانیم نحوه مصرف آنها بدانیم.
این داروها همچنین از لحاظ تاثیرگذاری بر روی سلول‌های سرطانی و عوارض جانبی که با یکدیگر دارند نیز با هم متفاوتند. بسیار مهم است که قبل از مصرف بدانیم که همه‌ی این عوامل تاثیرات یکسانی در درمان سرطان ندارند بلکه با شیوه‌های متفاوتی با سرطان مبارزه می‌کنند. عوامل آلکیله کننده از داروهای کاربردی در درمان سرطان است و انواع مختلفی دارد که در ادامه چند نمونه از مهمترین داروها را نام برده‌ایم:
- آلترتامین
- بندموستین
- بوسولفان
- کربوپلاتین
- کارموستین
- کلرامبوسیل
- سیس پلاتین
منابع:***
