سرطان رکتوم یکی از بیماری‌های مهم دستگاه گوارش است که تشخیص زودهنگام آن میتواند نقش بسیار مؤثری در درمان موفق آن ایفا کند. یکی از ابزارهای دقیق و قابل اعتماد در این مسیر، رکتوسکوپی است؛ روشی ساده، سریع و در عین حال بسیار کارآمد که به پزشکان این امکان را می‌دهد تا با بررسی مستقیم بافتهای داخلی رکتوم، نشانه‌های اولیه سرطان، پولیپ یا سایر بیماری‌ها را شناسایی کنند.
در این مقاله از «بای بای سرطان» با مراحل انجام رکتوسکوپی، کاربردهای تشخیصی و درمانی آن، مراقبت‌های پیش و پس از تست و همچنین عوارض احتمالی این پروسیجر آشنا خواهیم شد.
رکتوسکوپی چیست؟
پروکتوسکوپی پروسه‌ای است که در طی آن با استفاده از پروکتوسکوپ بافتهای داخلی رکتوم و مقعد ارزیابی و بررسی می‌شوند.
رکتوم ۱۵ سانتیمتر طول دارد و پایین‌ترین بخش روده بزرگ یا کولون است. رکتوم، مدفوع و سایر موادی که باید دفع شوند را در انتهای مقعد نگه میدارد.
مقعد نیز دریچه‌ای است که به واسطه آن مواد دفعی از بدن خارج می‌شوند.
پروکتوسکوپ، لولهای نازک و تو خالی است که ۲۵ سانتیمتر طول داشته و در انتهای آن دوربین و چراغی برای افزایش دید پزشک قرار داده شده است.
جنسی سخت دارند و این به بدان معناست که خم نمی‌شوند و برای عبور از پیچ و خم‌های روده بزرگ مناسب نیستند.
پروکتوسکوپ از طریق مقعد وارد شده و به بررسی رکتوم و در مواقعی دیواره داخلی مقعد می‌پردازد.
رکتوسکوپی و سرطان
چنانچه علت بروز مشکلات رکتوم سرطان باشد، از آزمایش رکتوسکوپی به دلایل زیر کمک گرفته می‌شود.
۱- تست های غربالگری :
به تشخیص زودهنگام سرطان کمک میکند که همین امر باعث افزایش تعداد کسانی می‌شود که از سرطان جان سالم به در برده‌اند.
پروکتوسکوپی نیز یکی از روش‌هایی است که می‌توان با استفاده از آن، غربالگری‌های سرطان رکتوم را انجام داد.
سرطان رکتوم، زمانی تشخیص داده می‌شود که رشد سلول‌های سرطانی وغیرطبیعی به سرعت افزایش پیدا کند و علائم آن در رکتوم واضح و مشهود باشد.
بیشتر سرطان‌ها با رشد ضایعاتی کوچک و یا پولیپ آغاز می‌شوند. پولیپ‌ها می‌توانند به صورت برآمده و قابل لمس بر روی دیواره رکتوم و یا به شکل فرورفتگی‌هایی بر روی سطح داخلی دیواره رکتوم بروز پیدا کنند.
در مواردی هم ممکن است پولیپ‌ها به صورت لایه‌ای بر روی دیواره رکتوم تشکیل شوند.
۲- تشخیص سرطان:
در طول پروسه رکتوسکوپی، پروکتوسکوپ سلول‌های سرطانی و پولیپ را تشخیص و در مواردی می‌توان برای بررسی‌های بیشتر و انجام بیوپسی از آن نمونه‌برداری کرد.
بیوپسی فرآیندی است که در آن از بافت غیرطبیعی موجود نمونه‌برداری می‌شود تا در آزمایشگاه‌ها تحت بررسی‌های بیشتر قرار گیرد.
نمونه‌های گرفته شده در طول بیوپسی، در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند تا وجود سلول‌های سرطانی و غیرطبیعی تایید یا رد شوند.
از نمونه‌های گرفته شده از بافت موردنظر، می‌توان در بررسی‌های ژنتیکی بافت و جهش‌هایی که در آن رخ داده است نیز، استفاده کرد.
با کمک این روش می‌توان متود درمانی مناسب برای درمان سرطان رکتوم را اتخاذ کرد.
۳- سطح بندی سرطان:
از پروکتوسکوپی برای سطح بندی سرطان رکتوم نیز استفاده می‌شود. پروتوسکوپ، پولیپ‌ها و تومورهایی که در رکتوم وجود دارند را بررسی کرده و با اندازه‌گیری و تعیین محل دقیق آنها، به تشخیص میزان وخامت تومورها کمک میکند.
۴- درمان سرطان:
سرطان رکتوم در مراحل اولیه، با برداشتن پولیپ و بافتهای سرطانی درمان می‌شود که این امر در حین بررسی‌ها و انجام آزمایش رکتوسکوپی قابل انجام خواهد بود.
سرطان‌هایی که میزان وخامت بیشتری دارند با متودهای پیشرفته‌تری درمان می‌شوند.
سایر کاربردهای رکتوسکوپی
از پروکتوسکوپی برای تشخیص بیماری‌هایی که مقعد و رکتوم را تحت تاثیر قرار می‌دهند، استفاده می‌شود. این بیماری‌ها شامل:
- تومورها، پولیپ ها
- منبع التهابات و عفونت ها
- هموروئید
- علل مختلفی که باعث بروز اسهال و یبوست در افراد می شوند.
- سرطان رکتوم که برای تشخیص، درمان و علت بروز آن مورد بررسی قرار می گیرد.
مقایسه رکتوسکوپی با کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی
پزشکان برای بررسی مشکلات روده بزرگ از روش‌های مختلفی مانند رکتوسکوپی، کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی استفاده می‌کنند. هر کدام از این روش‌ها کاربرد خاص خود را دارند. در جدول زیر به تفاوت‌های کلیدی بین این سه روش پرداخته‌ایم تا مشخص شود در چه شرایطی از کدام تست استفاده می‌شود:
| ویژگی‌ها | رکتوسکوپی (Proctoscopy) | سیگموئیدوسکوپی (Sigmoidoscopy) | کولونوسکوپی (Colonoscopy) |
|---|---|---|---|
| محدوده بررسی | رکتوم و کانال مقعدی | رکتوم + سیگموئید (نیمی از روده بزرگ) | کل روده بزرگ |
| طول لوله بررسی | حدود ۲۵ سانتیمتر | حدود ۶۰ سانتیمتر | تا ۱۵۰ سانتیمتر |
| نیاز به بیهوشی | ندارد | اغلب ندارد | معمولاً دارد |
| زمان انجام | ۱۰ تا ۲۰ دقیقه | ۱۵ تا ۳۰ دقیقه | ۳۰ تا ۶۰ دقیقه |
| نیاز به آمادگی خاص | فقط تنقیه یا شیاف | پاک‌سازی ناحیه پایین روده | پاک‌سازی کامل روده |
| کاربرد اصلی | تشخیص پولیپ، هموروئید، سرطان رکتوم | غربالگری سرطان‌های پایین روده | تشخیص کامل سرطان یا بیماری‌های روده |
| هزینه | پایین | متوسط | بالا |
آمادگی های لازم قبل از انجام رکتوسکوپی
به طور معمول قبل از انجام هر فرآیند تشخیصی، نیاز به انجام اقداماتی است تا روند انجام پروسه و یا اسکن، تسریع شود و همچنین درصد خطای این فرآیندها به حداقل برسد.
پروکتوسکوپی نیز از این امر مستثنی نیست. در ادامه به‌چند نکته‌ای که قبل از انجام این پروسیجر لازم است که انجام شود، اشاره می‌کنیم.
- بهتر و ایدهآل است که فضای داخل رکتوم قبل از انجام آزمایش رکتوسکوپی، تمیز و پاک شود تا پزشک متخصص به راحتی در طی پروسه پروکتوسکوپی، رکتوم را مورد ارزیابی قرار دهد.
البته برای تمیز کردن رکتوم‌نیازی به استفاده از داروهای مسهل و ملین نیست.
- قبل از انجام رکتوسکوپی، دستورالعمل هایی توسط پزشک تجویز می‌شود که بیمار با انجام دادن آنها به موثر بودن هر چه بیشتر این فرآیند کمک میکند.
برای تخلیه رکتوم یا می‌توان از روش تنقیه استفاده کرد و یا با استفاده از شیاف گلیسیرین، قبل از انجام فرآیند پروکتوسکوپی، رکتوم را تخلیه کرد.
در پروسه تنقیه، مایعی از طریق مقعد وارد رکتوم می‌شود. این مایع میتواند فقط آب و یا حاوی داروهای مورد نیاز بیمار باشد.
مایع برای مدتی در رکتوم بیمار باقی می‌ماند تا زمانی که احساس دفع به بیمار دست بدهد. مدت زمان اثربخشی این روش بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه خواهد بود.
رکتوسکوپی چگونه انجام می‌شود؟
غالباً پروکتوسکوپی، در بیمارستان و یا مطب شخصی پزشک انجام می‌شود. قبل از شروع آزمایش رکتوسکوپی، بیمار گان می‌پوشد. سپس به پهلو بر روی تخت دراز کشیده و زانوهای خود را در سینه جمع میکند.
در ابتدا پزشک رکتوم بیمار را مورد معاینه فیزیکی قرار می‌دهد و آن را از لحاظ وجود تومورها و توده‌های قابل لمس، بررسی میکند.
سپس پزشک پروکتوسکوپ را به آرامی از طریق مقعد وارد کرده و رکتوم را بررسی میکند.
در طول انجام این پروسه، بیمار دائما احساس دفع خواهد داشت، آن هم به این دلیل است که روده‌ها برای حرکت بهتر پروکتوسکوپ و بهتر دیده شدن بافت داخلی آن، پر از هوا می‌شوند.
هوای وارد شده به داخل روده‌ها ممکن است باعث ایجاد حالت‌هایی مثل گرفتگی و نفخ شکم شود.
در غیر این صورت، پروسه بدون درد و سایر عوارض جانبی خواهد بود.
بیهوشی معمولا در این پروسه نیاز نخواهد بود و صرفا می‌توان جهت کاهش درد، از بی‌حس کننده‌های موضعی برای بیمار استفاده کرد .
در اکثر مواقع، انجام فرآیند پروکتوسکوپی اگر صرفا به قصد تشخیص باشد، بین ۱۰ الی ۲۰ دقیقه زمان خواهد برد.
به نقل از وب‌سایت Healthline درباره نتایج پروکتوسکوپی (Proctoscopy): پس از انجام آزمایش، پزشک ممکن است بلافاصله نتایج بررسی بصری را به شما اطلاع دهد. اگر بیوپسی گرفته شود، نمونه به آزمایشگاه فرستاده شده و ظرف چند روز تا یک هفته پاسخ دریافت می‌شود. بسته به نتایج، ممکن است به آزمایش‌های تکمیلی یا پیگیری‌های دیگر نیاز باشد.
عوارض پروکتوسکوپی
پروسه رکتوسکوپی، علاوه بر مزایایی که دارد، معایبی نیز خواهد داشت که پزشکان با دانستن این موضوع همچنان به استفاده از آن اصرار دارند چرا که معایب آن در برابر مزایایی که دارد، ناچیز خواهد بود.
انجام فرآیند پروکتوسکوپی، ریسک پایینی دارد اما با این حال عوارض جانبی نیز ممکن است از خود بروز دهد. این عوارض شامل:
- خونریزی خفیف چند روز پس از انجام آزمایش رکتوسکوپی رخ خواهد داد. اگر خونریزی بیش از چند روز ادامه پیدا کند و یا مقدار زیادی خون در مدفوع مشاهده شود، لازم است که بیمار حتما به پزشک مربوطه مراجعه کند.
- ناراحتی های خفیف در ناحیه شکم
- پارگی رکتوم که بسیار نادر است.
- بروز انواع عفونت های روده
لازم است بدانید که اگر بیمار علائمی همچون درد شکمی، سرگیجه، ضعف، خستگی و تب بالای 38 درجه داشته باشد، باید حتما به پزشک مراجعه کند.
مراقبت‌های بعد از انجام رکتوسکوپی
بعد از انجام رکتوسکوپی، بیمار نیازمند ریکاوری است تا هرچه سریعتر به روند عادی زندگی بازگردد، البته فرآیند پروکتوسکوپی، ساده و بی دردسر است و مدت زمان ریکاوری آن نیز به همین صورت و بسیار کوتاه خواهد بود.
- بعد از انجام آزمایش رکتوسکوپی، بیمار ممکن است کمی احساس ناراحتی در مقعد و رکتوم خود داشته باشد. همچنین به دلیل حرکت پروکتوسکوپ در رکتوم، خون‌ریزی‌های خفیف و مقداری خون در مدفوع نیز ممکن است دیده شود که عادی خواهد بود.
- اگرچه رخ دادن این عوارض دور از انتظار نیست به خصوص اگر بیوپسی نیز در طی انجام این فرآیند صورت گیرد.
- شخص بعد از انجام این فرآیند، مشکلی در انجام فعالیت‌های روزانه و رعایت رژیم غذایی سابق خود نخواهد داشت.
- در طی زمان ریکاوری، یعنی در حدود 1 الی 2 روز پس از انجام رکتوسکوپی، اگر بیمار هر یک از علائم زیر را داشته باشد، باید با به پزشک مراجعه کند.
-این علائم شامل موارد زیر هستند:
- تب ۳۸ درجه و بالاتر
- وجود مقدار زیادی خون در مدفوع
- خونریزی که بیش از چند روز طول بکشد.
- دردهای مزمن در ناحیه شکم
- شکمی سفت و متورم
چه علائمی نشان می‌دهند که نیاز به انجام رکتوسکوپی دارید؟
رکتوسکوپی به عنوان یکی از ابزارهای مهم تشخیص بیماری‌های رکتوم، زمانی توصیه می‌شود که فرد علائم هشداردهنده‌ای را در ناحیه مقعد یا پایین‌ترین بخش روده تجربه کند. یکی از شایع‌ترین علائمی که نباید نادیده گرفته شود، خونریزی از مقعد است. این خونریزی ممکن است به صورت مشاهده خون در مدفوع یا خونریزی پس از اجابت مزاج ظاهر شود. چنین نشانه‌ای میتواند در اثر پولیپ، هموروئید، التهاب یا حتی سرطان رکتوم باشد.
درد مداوم در ناحیه شکم یا مقعد نیز یکی دیگر از نشانه‌هایی است که نیاز به بررسی بیشتر با روش‌هایی چون رکتوسکوپی دارد. اگر این درد با نشانه‌های دیگری مانند نفخ، دل‌پیچه یا احساس سنگینی در ناحیه لگن همراه باشد، میتواند نشان‌دهنده وجود توده، التهاب یا اختلال عملکردی در رکتوم باشد که باید به دقت بررسی شود.
تغییر در عادات دفع، به‌ویژه در صورت مزمن شدن، از دیگر علائمی است که نیاز به ارزیابی دارد. اگر فرد به طور مداوم دچار یبوست یا اسهال‌های مکرر باشد، یا نظم اجابت مزاج او به شکل غیرطبیعی تغییر کرده باشد، این تغییرات میتواند ناشی از مشکلات ساختاری یا التهابی در رکتوم یا کانال مقعدی باشد.
علامت مهم دیگر، حس دفع ناقص یا باقی‌ماندن مدفوع در روده پس از اجابت مزاج است. این حس معمولاً به دلیل وجود پولیپ یا تومورهای کوچک در رکتوم ایجاد می‌شود که باعث اختلال در تخلیه کامل روده می‌شوند. رکتوسکوپی در چنین شرایطی به پزشک این امکان را می‌دهد تا فضای داخلی رکتوم را به‌صورت مستقیم مشاهده و بررسی کند.
در نهایت، اگر فرد دچار کاهش وزن بی‌دلیل و ناخواسته شود، به‌ویژه اگر همراه با علائم گوارشی دیگر باشد، نیاز به بررسی جدی دارد. کاهش وزن ناگهانی میتواند یکی از نشانه‌های هشداردهنده بیماری‌های جدی از جمله سرطان باشد. در چنین مواردی، پزشک ممکن است برای بررسی دقیق‌تر از رکتوسکوپی به عنوان بخشی از روند تشخیص استفاده کند.
نتیجه آزمایش رکتوسکوپی
بعد از انجام رکتوسکوپی، نتیجه آن بلافاصله بعد از اتمام پروسه، به بیمار اعلام خواهد شد. پزشک متخصص طبق ارزیابیها و شواهدی که در بافت رکتوم بیمار مشاهده کرده است، نتیجه نهایی را مشخص میکند.
در شرایطی که پزشک متخصص چیز نگران کننده و مشکوکی در تست بیمار مشاهده نکند، نیاز به انجام اقدام خاصی از جانب بیمار نبوده و صرفا باید هر سال تست‌های غربالگری سرطان رکتوم را انجام دهد.
اما اگر پزشک ضایعات و یا بافتهای غیرطبیعی در تست بیمار مشاهده کند، برای اطمینان و نتیجه‌گیری نهایی بهتر است تست‌های بیشتری در دستور کار قرار گیرد.
چنانچه در طول پروکتوسکوپی، بیوپسی نیز صورت گرفته باشد، نمونه گرفته شده برای بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
اعلام نتیجه نهایی بیوپسی زمانبر خواهد بود و میتواند از چند روز تا چند هفته طول بکشد. پس از اعلام نتیجه، پزشک از بیمار می‌خواهد تا جهت انجام بررسی و ارزیابی‌های بیشتر به مطب او مراجعه کند.
❓ پرسش‌های متداول درباره رکتوسکوپی
آیا رکتوسکوپی درد دارد؟
خیر، معمولاً دردناک نیست. ممکن است کمی احساس ناراحتی یا فشار ایجاد شود، ولی با استفاده از بی‌حسی موضعی قابل تحمل است.
رکتوسکوپی چقدر طول می‌کشد؟
بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه زمان می‌برد، مگر اینکه بیوپسی هم انجام شود که ممکن است کمی بیشتر طول بکشد.
آیا برای رکتوسکوپی نیاز به بیهوشی هست؟
خیر. این آزمایش معمولاً بدون بیهوشی و فقط با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.
آیا بعد از رکتوسکوپی می‌توانم به خانه بروم؟
بله، در بیشتر موارد بلافاصله بعد از انجام تست می‌توانید به خانه برگردید و فعالیت‌های روزمره را از سر بگیرید.
رکتوسکوپی برای چه کسانی توصیه می‌شود؟
برای افرادی که علائمی مانند خونریزی مقعدی، تغییر در عادات دفع، درد رکتوم یا سابقه خانوادگی سرطان رکتوم دارند.
چه تفاوتی بین رکتوسکوپی و کولونوسکوپی وجود دارد؟
رکتوسکوپی فقط رکتوم و قسمت انتهایی روده را بررسی میکند، اما کولونوسکوپی کل روده بزرگ را.
آیا رکتوسکوپی فقط برای تشخیص سرطان است؟
خیر. این روش برای تشخیص پولیپ، هموروئید، عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی روده نیز کاربرد دارد.
قبل از رکتوسکوپی چه بخوریم؟
قبل از انجام رکتوسکوپی، بهتر است غذاهای سبک، کم‌چرب و بدون فیبر مصرف کنید؛ مانند سوپ صاف‌شده، برنج سفید یا نان تُست. معمولاً ۱۲ تا ۲۴ ساعت قبل از تست، رژیم مایع شفاف مانند آب، چای شیرین، آب سیب یا آبگوشت صاف توصیه می‌شود. از مصرف غذاهای سنگین، لبنیات، سبزیجات خام و نوشیدنی‌های رنگی خودداری کنید.
کلام آخر
رکتوسکوپی، ابزاری دقیق در دستان پزشک برای پیشگیری، تشخیص زودهنگام و حتی درمان ابتدایی برخی از بیماری‌های جدی از جمله سرطان رکتوم است. اگرچه ممکن است واژه «سرطان» برای بسیاری از بیماران ترسناک باشد، اما حقیقت این است که آگاهی، تشخیص به‌موقع و پیگیری پزشکی می‌توانند مسیر درمان را هموار و مؤثرتر کنند. در «بای بای سرطان» باور داریم که با دانش، جسارت و مراقبت، می‌توان از بسیاری از چالش‌های جدی عبور کرد. اگر علائمی دارید یا پزشک انجام این تست را پیشنهاد داده است، نگران نباشید — رکتوسکوپی گامی ساده اما حیاتی در مسیر سلامت شماست.
