پس از تشخیص سرطان، بررسی نوع و مرحله ی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به همین جهت در این بین، پاتولوژی سرطان یا آسیب شناسی به وجود آمده، مطرح است. در این مقاله بای بای سرطان قصد داریم به فرآیندهایی که یک پاتولوژیست در آزمایشگاه پاتولوژی برای تشخیص نوع و مرحله ی سرطان طی می کند تا در نهایت به جوابی مشخص برسد، بپردازیم.
پاتولوژی چیست؟
پاتولوژی (Pathology) یا آسیب شناسی یکی از رشته های پزشکی است که به مطالعه بیماری ها می پردازد، همچنین اطلاعات تشخیصی را برای بیماران و کلینیک ها فراهم می کند.
این شاخه از پزشکی، پل ارتباطی بین علم و پزشکی است، به این دلیل که با بررسی ، تاثیرات بسیار زیادی بر زندگی مبتلایان سرطان گذاشته است.
در حقیقت، شروع بهترین درمان برای یک فرد سرطانی، وابسته به نتیجه ی آزمایشگاه پاتولوژی خواهد بود. در واقع، پاتولوژیست‌ها یا آسیب شناسان، نقش اساسی در مراقبت و درمان بیماران ایفا می کنند.
پاتولوژیست ها با استفاده از روش های مولکولی، ژنتیکی و ایمیونولوژیک، بیماری های مختلف را تشخیص می دهند و همچنین همکاری نزدیکی با جراحان، رادیولوژیست ها و انکولوژیست ها دارند.
پاتولوژیست ها اثرات و عوارض جانبی داروهای مورد استفاده در روند درمان را نیز مورد مطالعه و بررسی قرار می دهند.
اعضای تشکیل دهنده آزمایشگاه پاتولوژی
در آزمایشگاه پاتولوژی، پاتولوژیست ها به عنوان یک تیم در کنار یکدیگر فعالیت می کنند و هرکدام از اعضای این تیم، تخصص یک ناحیه از بدن انسان را دارد، به عنوان مثال این تیم می تواند متشکل از متخصصینی همچون:
- متخصص گوارش (gastroenterology)
- متخصص زنان و زایمان (gynecologic)
- متخصص بیماریهای خونی (blood diseases)
- متخصص اختلالات انعقادی (clotting disorders)
- متخصص میکروبیولوژی
- متخصص ریه و سرطان سینه (lung and breast cancer)
این تیم از متخصصین، در کنار هم و برای یک هدف مشترک کار می کنند که آن هم، تشخیص و درمان بیماری ها به خصوص سرطان است.
تعریف آزمایشگاه پاتولوژی
اعضای آزمایشگاه پاتولوژی هم مثل دیگر آزمایشگاه ها، به عنوان یک تیم در کنار یکدیگر وظایف خود را انجام می دهند، در ادامه هرکدام از اعضا و وظایفشان را مورد بررسی قرار می دهیم.
1- پاتولوژیست (Pathologist)
پزشکی که با مطالعات و انجام تحقیقات خاص، وجود بیماری را در بافت یا ارگان تشخیص می دهد. زمینه فعالیت پاتولوژیست ها با توجه به تخصصشان متفاوت است.
عده ای با توجه به علمی که دارند یک تشخیص کلی نسبت به بیماری ارائه می دهند اما بعضی پزشکان با گذراندن دوره‌های تخصصی در مراکز علمی و دانشگاه ها، به صورت دقیق تر و تخصصی تر بافت و نمونه ها را مورد بررسی قرار می‌دهند.
به عنوان مثال درماتوپاتولوژیست، تخصص خاصی در زمینه پوست دارد؛ بنابراین تشخیص پاتولوژی انواع بیماری های پوستی و یا پاتولوژی سرطان های پوست توسط این شخص، دقیق تر و قابل استنادتر است.
همچنین در آزمایشگاه های پاتولوژی، متخصص های دیگری همچون سایتوپاتولوژیست، هماتوپاتولوژیست و نوروپاتولوژیست فعالیت می‌کنند.
2- دستیارهای پاتولوژیست (Pathologist’s Assistants)
این افراد در جمع آوری نمونه های بیمار، تشریح و برداشتن نمونه از بافت مورد نظر در بیوپسی ها و عمل های‌جراحی نقش دارند.
این افراد در بررسی پاتولوژی نمونه ها و تحقیقات با نظارت مستقیم پاتولوژیست نیز نقش دارند.
3- سایتوتکنولوژیست (Cytotechnologist)
این اشخاص به جای بررسی نمونه های قابل مشاهده با چشم غیرمسلح، از نمونه هایی که بسیار کوچک و میکروسکوپی هستند، استفاده می کنند؛ مانند پاپ اسمیر که یک روش نمونه گیری سرطان دهانه رحم است.
این افراد پس از نمونه گیری بیمار و انجام بررسی های اولیه، به پاتولوژیست نمونه را برای تشخیص نهایی سرطان، ارجاع می‌دهد.
4- هیستوتنکولوژیست (Histotechnologist)
این اشخاص بافت نمونه برداری را برش می دهند و اسلایدهای مناسب و نمونه را در پارافین فیکس می کنند تا پاتولوژیست بتواند در زیر میکروسکوپ، نمونه را از نوع بیماری و مشکلات موجود در بافت بررسی کند.
5- فلبوتومیست (Phelebotomist)
این اشخاص، آموزش‌های لازم برای خون‌گیری از بیمار، انتقال و اهدا خون و یا نمونه‌گیری برای تحقیقات را گذرانده‌اند.
با ارسال نمونه‌های مناسب، در روند تشخیص پاتولوژی سرطان و درمان بیماریهای مختلف به پاتولوژیست کمک می‌کنند.
پاتولوژی برای تشخیص چیست؟
هدف از پاتولوژی سرطان، شناخت و استفاده از بهترین روش جهت تشخیص و درمان این بیماری است. هزاران نوع تومور سرطانی ممکن است در بدن ایجاد شوند که بیشتر آنها منشاء زیست شناختی دارند و توسط پاتولوژیست ها مورد مطالعه و درمان قرار می گیرند.
بررسی علائم و نشانه هایی که تومور مارکرها از خود بروز می دهند، می تواند در درمان های پیشگیرنده موثر باشد.
در بررسی هایی که آزمایش های پاتولوژی بر روی بیماران سرطانی و تومورهای آنها، انجام می دهند، نمونه گیری تنها برای تشخیص میزان وخامت سرطان کافی نیست چرا که نمونه گیری های بیشتر، تنها برای مطالعات فرعی و روش های پیشگیری کننده کاربرد دارد.
انواع آزمایشگاه پاتولوژی
انواع مختلفی از آزمایشگاه های پاتولوژی وجود دارد که در ادامه به آن می پردازیم:
آزمایشگاه‌های بیمارستان:
همه ی بیمارستان ها، آزمایشگاه پاتولوژی در خود بیمارستان دارند تا تمامی خدمات پزشکی لازم را برای بیماران در سریع‌ترین زمان ممکن انجام دهند.
خدمات پاتولوژی که این آزمایشگاه ارائه می دهند هم به صورت آناتومیک پاتولوژی جراحی، سیتوپاتولوژی، آتوپسی و هم به صورت پاتولوژی بالینی است که در اکثر بیمارستان ها این خدمات ارائه می شوند.
آزمایشگاه های مرجع:
معمولا خصوصی بوده و آزمایش هایی در سطح وسیع و همچنین تخصصی را انجام می دهند.
بیشتر تست‌ها را بر روی نمونه‌هایی که از مطب پزشکان، بعضی بیمارستان‌ها و سایر مراکز ارائه دهنده خدمات درمانی ارسال می گردد، آزمایشگاه‌های پاتولوژی انجام می‌دهند.
تست‌هایی تخصصی هستند، یعنی یا باید در مقطع خاصی از بیماری انجام شوند و یا نیازمند تجهیزات خاصی برای بررسی نمونه ها می باشند.
آزمایشگاه های بهداشت عمومی:
معمولا توسط دولت و ارگان‌های دولتی اداره می‌شوند و وظیفه دارند تا از جامعه در مقابل تهدیدات سلامتی مثل شیوع انواع عفونت‌ها، محافطت کنند.
تست‌های مختلفی انجام می‌دهند و شیوع بیماریهای واگیر در جامعه را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهند؛ مانند بیماری‌هایی که از طریق غذا یا آب بروز پیدا می‌کنند.
پاتولوژی سرطان چیست؟
بعد از انجام آزمایشات برای تشخیص پاتولوژی سرطان، پاتولوژیست نتیجه نهایی از تومور را برای پزشک معالج بیمار ارسال می‌کند.
با بررسی نمونه‌ها از تومور بیمار، پاتولوژیست می‌تواند تشخیص دهد که آیا تومور یا بافت نمونه‌گیری، سرطانی است یا خیر.
در صورتی که بافت سرطانی باشد، بسیار بدخیم است و به سرعت رشد و در بدن پخش می‌شود اما در صورتی که بافت سرطانی نباشد، نتیجه کاملا برعکس خواهد بود.
پاتولوژیست در خصوص پاتولوژی سرطان با دادن اطلاعات دقیق، به پزشک بیمار در انتخاب روش درمانی مناسب کمک می‌کند.
نتایج آزمایش پاتولوژی
نتایج پاتولوژی، بخش‌های مختلفی دارد که هر کدام نشان دهنده مسائل خاصی است که در ادامه به صورت مختصر هرکدام را توضیح خواهیم داد:
تجمع:
در این بخش، نتیجه پاتولوژی نمونه گرفته شده با چشم غیرمسلح قابل دیدن است و توضیحاتی در خصوص رنگ نمونه، اندازه و وزن آن در اختیار پزشک قرار خواهد داد.
توضیحات میکروسکوپی:
این بخش مهم‌ترین و تکنیکی‌ترین بخش نتیجه پاتولوژی است. به طوری که پاتولوژیست نمونه را در زیر میکروسکوپ بررسی خواهد کرد.
فاکتورهایی وجود دارد که در روند درمان و تشخیص پاتولوژی سرطان تاثیرگذار خواهد بود:
1- تهاجمی یا غیرتهاجمی بودن بافت سرطانی :
در این بخش، اگر تومور تهاجمی باشد با سرعت بالایی رشد می‌کند و ممکن است به سایر بخش‌های بدن متاستاز کند.
اما اگر غیرتهاجمی باشد، اندازه تومور و میزان درگیری بافت‌های اطراف آن، حائز اهمیت خواهد بود.
2- درجه (Grade):
درجه بیانگر میزان تفاوت سلولهای سرطانی با سلولهای سالم است. پاتولوژیست‌ها سلول‌ها را از لحاظ اندازه و شکل ظاهری مورد مقایسه قرار می‌دهند.
سلولهای سرطانی که شباهت بیشتری به سلولهای سالم داشته باشند، درجه پایین (low grade) و سلولهای سرطانی که کمتر به سلولهای طبیعی مشابهت دارند را درجه بالا (high grade) می‌نامند.
3- سرعت میتوز (Tumor margin):
در این قسمت، پاتولوژیست تعداد سلولهای تومور سرطانی را میشمارد، هرچه تعداد سلولهای سرطانی بیشتر باشد High Grade و هرچه تعداد این سلول‌ها کمتر باشد، Low Grade خواهد بود.
4- حاشیه تومور (Tumor margin):
یکی دیگر از فاکتورهای مهم نتیجه آزمایش پاتولوژی، وجود یا عدم وجود سلولهای سرطانی در لبه نمونه گرفته شده به روش بیوپسی است.
5- گره‌های لنفاوی (Lymph nodes):
پاتولوژیست با بررسی نمونه مشخص می‌کند که آیا سرطان به گره‌های لنفاوی منتشر شده است یا خیر.
6- مرحله (Stage):
در این مرحله، پاتولوژیست با استفاده از سیستم TNM مشخصات و پاتولوژی سرطان و تومور را مشخص می‌کند.
تاثیر فناوری‌های جدید در پاتولوژی و تشخیص سرطان
فناوری‌های جدید به سرعت در حال تغییر دادن چهره پزشکی و به ویژه پاتولوژی هستند. با ظهور هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، اکنون پاتولوژیست‌ها می‌توانند داده‌های بیولوژیکی را با دقت بیشتری تجزیه و تحلیل کنند و نتایج دقیق‌تری برای تشخیص سرطان به دست آورند.
این فناوری‌ها می‌توانند به طور خودکار الگوهای خاصی را در نمونه‌های بافتی شناسایی کنند که ممکن است از دید پاتولوژیست‌ها پنهان بماند، در نتیجه، تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تر بیماریهای سرطانی ممکن می‌شود.
تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته مانند میکروسکوپی دیجیتال و تکنولوژی‌های واقعیت مجازی نیز به پاتولوژیست‌ها کمک می‌کنند تا تصاویر بافتی را با وضوح بالا مشاهده و تحلیل کنند. این تکنولوژی‌ها به پزشکان اجازه می‌دهند تا به عمق بیشتری از بافت‌ها نگاهی بیندازند و ویژگی‌های میکروسکوپی مهمی که ممکن است با روش‌های سنتی نادیده گرفته شوند را شناسایی کنند.
علاوه بر این، با استفاده از تصاویر سه‌بعدی، پزشکان می‌توانند ساختار تومورهای پیچیده را به طور دقیق‌تری بررسی کنند.
یکی دیگر از نوآوری‌های مهم در این زمینه، استفاده از بیومارکرهای مولکولی است که می‌توانند اطلاعات ژنتیکی دقیق‌تری را در مورد تومورهای سرطانی فراهم کنند. این بیومارکرها می‌توانند به پزشکان کمک کنند تا بهترین روش درمانی را برای هر بیمار به صورت شخصی‌سازی شده انتخاب کنند. با استفاده از این فناوری‌ها، پاتولوژیست‌ها نه تنها می‌توانند سرطان را با دقت بیشتری تشخیص دهند، بلکه قادر خواهند بود تا پیش‌بینی‌های دقیق‌تری درباره پاسخ بیمار به درمان‌های مختلف ارائه دهند.
پاتولوژی دیجیتال و آینده تشخیص سرطان
پاتولوژی دیجیتال یکی از تحولات کلیدی در عرصه تشخیص سرطان است که به پاتولوژیست‌ها امکان می‌دهد تا بافت‌های زیستی را به صورت دیجیتال بررسی کنند. این روش جدید به پزشکان این امکان را می‌دهد که نمونه‌های بافتی را بدون نیاز به اسلایدهای فیزیکی و با استفاده از تصاویر دیجیتال با وضوح بالا مشاهده و تجزیه و تحلیل کنند. پاتولوژی دیجیتال نه تنها کارایی و دقت را افزایش می‌دهد، بلکه امکان مشاوره و همکاری با متخصصان از سراسر جهان را نیز فراهم می‌کند.
یکی از مزایای بزرگ پاتولوژی دیجیتال این است که امکان ذخیره‌سازی و انتقال آسان داده‌های پاتولوژیکی را فراهم می‌کند. این ویژگی به ویژه در مواردی که نیاز به بررسی چندگانه و طولانی‌مدت نمونه‌ها وجود دارد، بسیار مفید است. همچنین، پاتولوژی دیجیتال امکان استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته تحلیل تصویر را فراهم می‌کند که می‌تواند به شناسایی الگوهای غیرقابل رؤیت برای چشم انسان کمک کند و در نتیجه تشخیص زودتر و دقیق‌تر سرطان را ممکن سازد.
آینده پاتولوژی دیجیتال بسیار روشن است و پیش‌بینی می‌شود که با پیشرفت‌های بیشتر در زمینه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، این حوزه به یکی از ارکان اصلی تشخیص سرطان تبدیل شود. استفاده از بانک‌های داده گسترده و الگوریتم‌های تحلیل داده، می‌تواند به ایجاد مدل‌های پیش‌بینی دقیق‌تری برای ارزیابی خطر و انتخاب روش‌های درمانی مناسب کمک کند.
با این حال، چالش‌های اجرایی و اخلاقی نیز وجود دارد که نیازمند توجه و مدیریت مناسب است تا از صحت و امنیت داده‌های بیماران اطمینان حاصل شود.
نقش پاتولوژی در پیگیری درمان و ارزیابی اثربخشی روش‌های درمانی
پاتولوژی نه تنها در تشخیص اولیه سرطان نقش حیاتی دارد، بلکه در پیگیری و ارزیابی اثربخشی درمان نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. پس از شروع درمان، پاتولوژیست‌ها با تحلیل نمونه‌های جدید از تومورها یا سایر بافت‌های بدن، تغییرات سلولی و پاسخ به درمان را ارزیابی می‌کنند. این ارزیابی‌ها می‌توانند به پزشکان کمک کنند تا میزان موفقیت درمان را بسنجند و در صورت نیاز، روش‌های درمانی را تنظیم یا تغییر دهند.
یکی از کاربردهای مهم پاتولوژی در این مرحله، بررسی نمونه‌های بیوپسی پس از درمان است. پاتولوژیست‌ها با مقایسه این نمونه‌ها با نمونه‌های اولیه، می‌توانند تعیین کنند که آیا تومور به درمان پاسخ داده است یا خیر. علاوه بر این، پاتولوژیست‌ها می‌توانند عوارض جانبی احتمالی درمان را نیز شناسایی کنند، مانند تغییرات غیرمعمول در بافت‌های سالم اطراف تومور، که ممکن است نیاز به مداخله فوری داشته باشد.
پاتولوژی همچنین در ارزیابی پیشرفت یا بازگشت بیماری نقش مهمی ایفا می‌کند. حتی پس از پایان دوره درمان، بیماران نیاز به پیگیری منظم دارند تا هرگونه نشانه‌ای از بازگشت سرطان شناسایی شود. پاتولوژیست‌ها با تحلیل مکرر نمونه‌ها می‌توانند نشانه‌های اولیه بازگشت بیماری را شناسایی کنند و به پزشکان هشدار دهند تا مداخلات لازم را به موقع انجام دهند. این رویکرد نه تنها می‌تواند شانس بقای بیمار را افزایش دهد، بلکه به بهبود کیفیت زندگی بیمار نیز کمک می‌کند.
سوالات متداول در خصوص پاتولوژی سرطان
نقش پاتولوژیست در تشخیص سرطان چیست؟
پاتولوژیست‌ها با بررسی نمونه‌های بافتی و سلولی زیر میکروسکوپ، نوع و درجه سرطان را تشخیص داده و اطلاعات مهمی را برای برنامه‌ریزی درمان ارائه می‌دهند.
آزمایش پاتولوژی چگونه انجام می‌شود؟
نمونه‌های بافتی از طریق بیوپسی یا جراحی گرفته شده و سپس توسط پاتولوژیست‌ها بررسی می‌شوند تا وجود سلولهای سرطانی تأیید یا رد شود.
پاتولوژی چه اطلاعاتی درباره سرطان ارائه می‌دهد؟
پاتولوژی نوع سرطان، درجه تهاجم، مرحله بیماری و میزان گسترش سرطان را مشخص می‌کند که برای تعیین بهترین روش درمانی حیاتی است.
آیا پاتولوژیست‌ها تنها بافت‌های سرطانی را بررسی می‌کنند؟
خیر، پاتولوژیست‌ها علاوه بر بافت‌های سرطانی، نمونه‌های طبیعی را نیز برای مقایسه و تشخیص دقیق‌تر بررسی می‌کنند.
آیا همه سرطان‌ها نیاز به بررسی پاتولوژی دارند؟
بله، بررسی پاتولوژی برای تأیید تشخیص سرطان و برنامه‌ریزی درمان ضروری است.
چقدر زمان می‌برد تا نتایج پاتولوژی آماده شود؟
معمولاً چند روز تا یک هفته زمان می‌برد تا نتایج پاتولوژی آماده شود، اما در موارد اورژانسی ممکن است این زمان کوتاه‌تر باشد.
آیا نتایج پاتولوژی می‌تواند تغییر کند؟
در موارد نادر، نمونه‌های اضافی یا بررسی‌های مجدد ممکن است نتایج را تغییر دهند، اما این بسیار کم اتفاق می‌افتد.
چرا بیوپسی برای پاتولوژی سرطان ضروری است؟
بیوپسی به پاتولوژیست‌ها اجازه می‌دهد نمونه‌ای از بافت مشکوک را بررسی کرده و وجود یا عدم وجود سرطان را تأیید کنند.
کلام آخر
در سایت “بای بای سرطان“، ما همواره در کنار شما هستیم تا از لحظه تشخیص تا پیگیری درمان، شما را حمایت کنیم. پاتولوژی سرطان یکی از ابزارهای حیاتی در مسیر مبارزه با سرطان است که به ما کمک می‌کند تا نه تنها بیماری را شناسایی کنیم، بلکه بهترین و موثرترین راهکارها را برای درمان شما پیدا کنیم. با همراهی ما، اطمینان داشته باشید که هیچ قدمی در این مسیر تنها نخواهید بود، و هدف ما همراهی با شما در هر مرحله از این راه پر چالش است تا به سلامتی و زندگی بهتر دست یابید.
در این مقاله تلاش شد تا تمامی نکات مهم آزمایشگاه پاتولوژی و نقش آن در تعیین آسیب وارد شده به سلول‌ها در اثر ابتلا به سرطان خلاصه‌وار بیان شود، امیدوارم مطالب گفته شده برای شما کارآمد باشد.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
منابع:
