اهمیت انجام تستهای تشخیصی چه در جهت غربالگری سرطان ریه و چه برای اطمینان از تشخیص صحیح این بیماری، امری ثابت شده است. 5 آزمایش رایج سرطان ریه بیانگر تستهای تشخیصی هستند که اختصاصا برای سرطان ریه انجام شده و جدا از سایر روشهای معمول تشخیص سرطان است.
لذا در این مقالهی بای بای سرطان هدف ما معرفی متودهای اختصاصی تشخیص سرطان ریه و آشنایی با روند هریک از آنها به طور جزئی خواهد بود.
سرطان ریه؛ چیستی و چگونگی
سرطان ریه یک بیماری بسیار خطرناک و ویرانگر است که روزانه افراد زیادی را در سراسر جهان آلوده به تاثیرات خود میکند.
به دلیل عدم آگاهی مناسب نسبت به اهمیت تشخیص زودرس و عدم شناخت علائم اولیه این نوع سرطان، سرطان ریه اغلب جان بسیاری از بیمارانی که به این بیماری مبتلا شدهاند را میگیرد.
با این حال، تشخیص سرطان ریه نقش بسیار مهمی در بهبود میزان بقا و همچنین بهبود نتایج درمان سرطان ایفا میکند.
براساس باور متخصصین، با غربالگری سرطان ریه در مراحل اولیه، افراد شانس بیشتری برای دریافت مداخلات به موقع و موثر خواهند داشت.
به همین جهت در این قسمت از مقاله به اهمیت تشخیص زودهنگام سرطان ریه میپردازیم و به دنبال آن 5 آزمایش رایج سرطان ریه را که توانستهاند از طریق علم و پیشرفتهایی که در تکنولوژی ایجاد شده است، تشخیص سرطان را یک قدم به سمت جلو ببرند، معرفی میکنیم.
- درک سرطان ریه:
قبل از پرداختن به موضوع تستهای تشخیصی، درک سرطان ریه و علائم مرتبط با آن امری مهم و ضروری است. به طور کلی سرطان ریه را میتوان به دو نوع اصلی طبقهبندی کرد؛ سرطان ریه سلولهای غیرکوچک (NSCLC) و سرطان ریه سلول کوچک (SCLC).
سرطان ریه سلولهای غیرکوچک، شایعترین نوع این بیماری است که تقریبا ۸۵ درصد از کل موارد سرطان ریه را تشکیل میدهد؛ از طرف دیگر، سرطان ریه سلولهای کوچک شیوع کمتری در بین افراد دارد اما تهاجمیتر خواهد بود.
با توجه به تحقیقات صورت گرفته پیرامون سرطان ریه، مشخص شد که علت اصلی بروز این سرطان کشیدن سیگار و وارد کردن مواد سمی استنشاقی به ریه است که تقریبا در ۹۰ درصد مواقع، علت ابتلا به این موضوع نسبت داده میشود.
با این حال توجه به این نکته ضروری است که افراد غیرسیگاری نیز ممکن است به این سرطان مهلک مبتلا شوند؛ بنابراین نمیتوان گفت که سرطان ریه فقط و فقط افراد سیگاری را تهدید میکند.
قرار گرفتن در معرض دود سیگار، مواد شیمیایی خاصی مثل آزبست و رادون، تماس با موادی که در اکثر مواقع به واسطه شغل افراد است و همچنین استعداد ژنتیکی از جمله عوامل خطرزایی هستند که میتوانند در ایجاد سرطان ریه نقش داشته باشند.
علائم هشدار سرطان ریه
مانند تمامی سرطانها، وجود آگاهی کامل و شناخت علائم سرطان ریه برای تشخیص زودهنگام بیماری امری حیاتی است؛ چرا که میتواند باعث تغییر مسیرزندگی بیمار شده و شانس درمان و بقای وی را به طور چشمگیری افزایش دهد.
در حالی که علائم بیماری ممکن است با توجه به سطح و نوع سرطان ریه متفاوت باشد اما با این حال بروز برخی علائم در تمامی بیماران رایج است که باید مراقب آنها بود.
به طور کلی سرفههای مداوم، سرفههای خونی، تنگی نفس، درد قفسه سینه، کاهش وزن ناخواسته و غیرقابل توجیح و ابتلا به عفونتهای تنفسی مکرر به عنوان شایعترین علائم مشاهده شده در بیماران مبتلا به سرطان ریه گزارش شدهاند.
در صورتی که هرکدام از این علائم در طول زمان بدتر شود و بهبودی در رفع آنها حاصل نشود، مراجعه به پزشک متخصص جهت بررسی علت آن ضرورت پیدا میکند.
مروری بر 5 آزمایش رایج سرطان ریه
همانطور که میدانید متخصصین برای تشخیص سرطان ریه از آزمایشها و تستهای تخصصی استفاده میکنند که در ادامه به ۵ آزمایش رایج سرطان ریه، به طور کامل، اشاره میکنیم:
1- سیتولوژی خلط
سیتولوژی خلط نقش بسیار مهمی در تشخیص بیماریهای تنفسی، به ویژه بیماریهایی مثل سرطان ریه و سایر مشکلاتی که بر سیستم هوایی فوقانی تاثیر میگذارند، ایفا میکند.
با بررسی سلولهای موجود در نمونه خلط، متخصصان مراقبتهای بهداشتی میتوانند ناهنجاریهای مختلفی را که نشان دهنده بیماریهای تنفسی مانند عفونت، التهاب و بدخیمیها هستند، تشخیص دهند.
تشخیص زودهنگام این شرایط، امکان مداخلات درمانی به موقع، درمان مناسب و در نهایت بهبود نتایج بیمار را فراهم میکند.
یکی از مزایای قابل توجه سیتولوژی خلط، غیرتهاجمی بودن آن است؛ برخلاف سایر روشهای تشخیصی که به تکنیکهای تهاجمی مانند بیوپسی یا برونکوسکوپی نیاز دارند، در سیتولوژی خلط فقط به جمعآوری ساده خلط یا به عبارتی نمونهگیری از موکوز بیمار نیاز است.
این موضوع باعث میشود که این روش راحتتر و کمخطرتری برای بیماران باشد؛ به ویژه برای کسانی که ممکن است به دلیل وضعیت نامساعد سلامت عمومی خود،کاندید مناسبی جهت انجام متودهای تشخیصی تهاجمی نباشند.
سیتولوژی خلط شامل بررسی میکروسکوپی سلولهای بدست آمده از نمونه خلط بیمار است؛ خلط که به عنوان ترشحات چرکی شناخته میشود، در واقع مخاطی است که از طریق سرفه از دستگاه تنفسی خارج میشود.
نحوه انجام سیتولوژی خلط:
برای انجام سیتولوژی خلط، از بیمار خواسته میشود با سرفههای عمیق، نمونههایی را برای متخصصین فراهم کند. در آزمایشگاه تخصصی، نمونه خلط تحت فرآیندهای مختلفی قرار میگیرد تا برای بررسی سیتولوژی آماده شود.
برای حفظ خلوص و ساختار نمونه و جلوگیری از تخریب، ابتدا خلط با محلول تثبیت کننده ترکیب میشود و سپس نمونه سانتریفیوژ میشود تا سلولهای سرطانی احتمالی از خلط و سایر مایعات جدا شوند.
سلولهای بدست آمده بر روی یک اسلاید شیشهای پخش شده و با رنگهای خاصی که اجزای مختلف سلولی را برجسته میکنند، رنگ آمیزی میشود.
در نهایت لام توسط سیتوتکنولوژیست یا پاتولوژیست زیر میکروسکوپ بررسی میشود تا سلولهای غیرطبیعی یا سایر ناهنجاریهای موجود در خلط به دست آمده شناسایی شوند.
2- توراسنتز
یکیدیگر از 5 آزمایش رایج سرطان ریه، توراسنتز است؛ توراسنتز، یک روش پزشکی است که برای خارج کردن مایع یا هوای اضافی از فضای پلور، فضای بین ریهها و قفسه سینه استفاده میشود.
این روش معمولا برای تشخیص و درمان برخی شرایط پزشکی مانند پلورال افیوژن یا پنوموتوراکس انجام میشود.
لازم به ذکر است در مواقعی این متود درمانی برای نمونهگیری از فضای پلور و بررسی آن در آزمایشگاه جهت تشخیص وجود سرطان نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
توراسنتز میتواند یک متود تسکینی برای بیمارانی که علائم مربوط به این شرایط را تجربه میکنند، فراهم کند و نقش مهمی در جراحی قفسه سینه نیز ایفا میکند.
توراسنتز همچنین به عنوان تپ پلور یا آسپیراسیون پلور شناخته میشود. این متود تشخیصی یک روش کمتر تهاجمی است که شامل وارد کردن یک سوزن یا کاتتر کوچک در فضای پلور برای تخلیه مایع یا هوای آن خواهد بود.
نحوه انجام توراسنتز:
این روش معمولا تحت بیحسی موضعی انجام میشود تا ناراحتی و احساس درد بیمار به حداقل ممکن برسد. سپس مایع یا نمونه هوای جمعآوری شده برای تجزیه و تحلیل بیشتر به آزمایشگاه فرستاده میشوند تا علت زمینهای بیماری و یا حتی وجود سرطان در آن ناحیه از قفسه سینه مشخص شود.
در طول عمل توراسنتز بسته به ترجیح بیمار، ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی بیمار را به صورت عمودی و یا به پهلو میخواباند.
سپس ناحیهای از قفسه سینه که قرار است سوزن و یا کاتتر وارد شود را تمیز و استریل میکنند. پیش از شروع پروسیجر، بیحسی موضعی برای بیحس کردن ناحیه موردنظر و کاهش ناراحتی بیماراعمال میشود.
در وهله بعدی، پزشک متخصص سوزن و یا کاتتر را با احتیاط وارد فضای پلور میکند و آن را با تکنیکهای تصویربرداری مانند سونوگرافی به سمت محل از پیش تعیین شده هدایت میکند.
بیمار ممکن است در طول انجام پروسه احساس فشار کند؛ در نهایت مقدار مایع و یا هوای خارج شده بسته به شرایط زمینهای و پاسخ بیمار متفاوت خواهد بود.
دلیل انجام توراسنتز:
دلایل متعددی وجود دارد که چرا یک پزشک متخصص ممکن است انجام توراسنتز را برای بیمار خود تجویز کند؛ نشانه اولیه وجود مایع اضافی در فضای پلور است که به پلورال افیوژن نیز معروف است.
پلورال افیوژن میتواند به دلایل مختلفی از جمله عفونت، نارسایی قلبی، بیماریهای کبدی و یا سرطان ریه رخ دهد. توراسنتز به متخصصین این امکان را میدهد تا مایع اضافی که در فضای پلور تجمع پیدا کرده است را تخلیه کرده و سپس مورد آزمایش قرار دهند.
درست است که این متود بیشتر جهت درمان پنوموتوراکس و بهبود علائم آن مورد استفاده قرار میگیرد اما از طرف دیگر میتوان از مایع و هوای خارج شده از فضای پلور جهت بررسی وجود سرطان و یا تومورهای بدخیم استفاده نمود که به درمان سرطان ریه نیز کمک شایانی خواهد کرد.
3- بیوپسی سوزنی
وقتی نوبت به تشخیص بیماریها و سرطان ریه میرسد، بیوپسی سوزنی قفسه سینه جزء شاخص 5 آزمایش رایج سرطان ریه است که به ابزاری ارزشمند برای متخصصان مراقبتهای بهداشتی تبدیل شده است.
این متود تشخیصی نه به طور کامل تهاجمی است و نه به طور کامل غیرتهاجمی است؛ بنابراین در دسته کم تهاجمی قرار خواهد گرفت.
این متود کم تهاجمی امکان استخراج نمونههای بافتی از ریهها را با کمک سوزن فراهم میکند و اطلاعات دقیق و مهمی را برای تشخیص صحیح و برنامهریزی درمان افراد فراهم میکند.
انواع بیوپسی سوزنی:
به طور کلی دو نوع بیوپسی سوزنی ترانس توراسیک وجود دارد؛ یکی از آنها آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA) و دومی بیوپسی با سوزن مرکزی (CNB) است.
آسپیراسیون با سوزن ظریف، شامل استفاده از یک سوزن نازک برای استخراج سلول یا مایع از بافت ریه است. این نوع بیوپسی معمولا برای تشخیص سرطانهای ریه، عفونتها و تومورهای خوشخیم استفاده میشود.
از آنجایی که سوزن مورد استفاده در این روش بسیار نازک است، ممکن است بافت کافی برای انجام آزمایشات و تجزیه و تحلیل دقیق را فراهم نکند که همین امر موجب میشود تا برای رسیدن به تشخیص قطعی، اقدامات بیشتری لازم باشد.
از سوی دیگر، بیوپسی سوزنی مرکزی شامل استفاده از یک سوزن بزرگتر برای استخراج استوانه کوچکی از بافت ریه است.
این نوع بیوپسی سوزنی نمونه بزرگتر و بهتری را برای تجزیه و تحلیل فراهم میکند که همین امر بیوپسی سوزنی مرکزی را گزینهای ویژه در تشخیص سرطانهای ریه و برخی بیماریهای ریوی تبدیل خواهد کرد.
انتخاب بین FNA و CNB به موقعیت خاص سرطان و تشخیص پزشک متخصص بستگی دارد و پزشک با در نظر گرفتن عواملی مانند اندازه و محل تومور و یا بافت سرطانی در ریه، باید تست تشخیصی مناسب را برای فرد اتخاذ کند.
نحوه انجام بیوپسی سوزنی:
قبل از انجام پروسه بیوپسی سوزنی، ابتدا یک تاریخچه کامل از تمامی داروها، سوابق بیماری و یا حساسیتهای دارویی و غذایی از بیمار گرفته میشود و سپس تمامی مراحل و اقداماتی که قرار است برای بیمار انجام شود به طور کامل به بیمار توضیح داده خواهد شد.
برای شروع پروسه، بیمار به حالتی قرار میگیرد که دسترسی پزشک متخصص به آن ناحیهی موردنظر از ریه فراهم شود.
سپس ناحیه موردنظر با تزریق دارو بیحس میشود تا از بروز هرگونه درد و ناراحتی در بیمار جلوگیری شود. در مرحله بعدی، پزشک متخصص یک سوزن نازک را از طریق پوست به بافت ریه وارد میکند که این پروسه معمولا با استفاده از متودهای تصویربرداری راهنما مثل فلوروسکوپی یا سی تی اسکن جهت اطمینان از دقیق بودن محل سوزن انجام میشود.
پس از وارد شدن سوزن به محل موردنظر، چندین نمونه از بافت ریه برداشته میشود که تمامی این نمونهها جهت بررسی بیشتر و تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده میشوند.
4- پت اسکن
همانطور که فناوری پزشکی به پیشرفت خود ادامه میدهد، توانایی متخصصین برای تشخیص و درمان بیماریهای مختلف از جمله سرطان افزایش مییابد.
یکی از این فناوریهایی که انقلاب بزرگی در زمینه انکولوژی ایجاد کرده است، اسکن توموگرافی پوزیترون یا پت اسکن است؛ پت اسکن، به ابزاری ارزشمند در تشخیص و درمان انواع سرطان ازجمله سرطان ریه تبدیل شده است.
چهارمین تست از5 آزمایش رایج سرطان ریه، یعنی پت اسکن، با ارائه اطلاعات ارزشمند در خصوص سطح و وسعت بیماری، تغییرات اساسی در تشخیص سرطان ریه انجام داده است.
این متود تشخیصی میتواند به تمایز بین تومورهای خوشخیم و بدخیم ریه کمک کند و همچنین توانایی این را دارد تا به تشخیص زودهنگام سرطان ریه نیز کمک شایانی کند.
پت اسکن به ویژه در مواردی که تشخیص سرطان ریه بسیار دشوار است و یا زمانی که سایر روشهای تصویربرداری قادر به ارائه پاسخ قطعی نیستند، میتواند بسیار موثر و کاربردی باشد.
پت اسکن علاوه بر تشخیص سرطان ریه، نقش مهمی در شناسایی متاستازها یا گسترش سرطان به سایر قسمتهای بدن دارد.
این روش تشخیصی با مشخص کردن دقیق محل و وسعت بیماری متاستاتیک، به انکولوژیستها کمک میکند تا برنامههای درمانی فردی متناسب با نیازهای خاص هر بیمار را ایجاد کنند.
نحوه انجام پت اسکن:
قبل از آغاز پروسه پت اسکن، به بیماران توصیه میشود که برای اطمینان از نتایج دقیق و قابل اطمینان تمامی دستورالعملهای گفته شده را دنبال کنند.
این دستورالعملها شامل ناشتا بودن، خودداری از انجام فعالیت بدنی شدید و پرهیز از مصرف داروهای خاص خواهد بود.
در طول پروسه پت اسکن، بیمار بر روی یک میز دراز میکشد و آن میز به آرامی وارد دستگاه پت اسکنر میشود. برای جلوگیری از تار شدن تصاویر، ثابت ماندن در طول اسکن امری ضروری است.
البته که اسکن به خودی خود بدون درد است و بسته به محل درگیری و محل معاینه چیزی حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول خواهد کشید.
نقش پت اسکن در تشخیص سرطان ریه:
سطحبندی سرطان امری حیاتی در مدیریت سرطان ریه است؛ زیرا میزان وخامت و وسعت بیماری را تعیین میکند و متخصصین را به سمت اتخاذ مناسبترین متود درمانی هدایت میکند.
پت اسکن با ارائه اطلاعات ارزشمندی در مورد گسترش سرطان به غدد لنفاوی مجاور و یا اندامهای دورتر از ریه، نقش اساسی در سطحبندی سرطان ریه ایفا میکند.
پت اسکن با سطحبندی دقیق بیماری به متخصصین کمک میکند تا استراتژیهای درمانی موثر متناسب با هر بیماری را تدوین کنند.
این متود تشخیصی، میتواند متاستازهای کوچکی را که ممکن است در روشهای تصویربرداری دیگر قابل مشاهده نباشند را تشخیص دهد و امکان سطحبندی دقیقتر سرطان ریه را فراهم کند.
این اطلاعات به تعیین موضعی بودن، منطقهای بودن و یا گسترش سرطان به نقاط دیگر بدن کمک میکند و بر تصمیمات درمانی مانند جراحی، پرتودرمانی یا درمان هدفمند تاثیر میگذارد.
5- توموگرافی کامپیوتری با دوز پایین (LDCT)
این متود تشخیصی یک تکنیک تصویربرداری پیشرفته است که از اشعه ایکس برای تولید تصاویر مقطعی دقیق از ریهها استفاده میکند.
بر خلاف اسکن قفسه سینه که به صورت سنتی انجام میشد، توموگرافی کامپیوتری با دوز پایین میتواند حتی تومورها یا گرههای کوچک را در ریهها تشخیص دهد و همچنین امکان تشخیص زود هنگام سرطان ریه را ممکن میسازد.
متود LDCT شامل دوز کم تشعشع است که در مقایسه با سی تی اسکن معمولی برای بیماران بسیار ایمنتر است. تابش با دوز پایین که در LDCT استفاده میشود، خطر اثرات مضر را کاهش میدهد و در عین حال تصاویری با کیفیت بالا برای تشخیص دقیق ارائه میدهد.
توموگرافی کامپیوتری با دوز پایین، با گرفتن مجموعهای از تصاویر اشعه ایکس از ریهها از زوایای مختلف عمل میکند. پس از تصویربرداری، تمامی تصاویر توسط یک کامپیوتر برای ایجاد تصاویر مقطعی دقیق بازسازی میشوند.
رادیولوژیستها میتوانند این تصاویر را برای تشخیص هرگونه ناهنجاری مانند تومورها یا گرههایی که ممکن است نشان دهنده سرطان ریه در مراحل اولیه باشند، تجزیه و تحلیل کنند.
این متود تشخیصی تصاویری با وضوح بالا ایجاد میکند که همین امر رادیولوژیستها را قادر میسازد تا حتی ضایعات کوچکی را که ممکن است در اسکنهای اشعه ایکس سنتی قفسه سینه قابل مشاهده نباشند را تشخیص داده و مورد بررسی قرار دهند.
این قابلیت تشخیص زودهنگام، در جهت بهبود نتایج درمان این سرطان و حتی بقای بیماران مبتلا به سرطان ریه بسیار مهم است.
اقدامات پیش از انجام اسکن LDCT:
اگر فردی قرار است به تجویز پزشک متخصص آخرین متود از 5 آزمایش رایج سرطان ریه یعنی اسکن LDCT را انجام دهد، میتواند برای آماده شدن برای این تست تشخیصی یک سری اقدامات را انجام دهد.
در مرحله اول، فرد باید پزشک متخصص خود را در خصوص داروهایی که مصرف میکند مطلع کند؛ زیرا ممکن است قبل از انجام اسکن نیاز به قطع موقت برخی از آنها باشد.
همچنین امکان دارد از بیماران خواسته شود تا چند ساعت قبل از انجام اسکن، بسته به دستورالعملهای خاص ارائه شده، از خوردن یا آشامیدن خودداری کنند.
پوشیدن لباس راحت و بدون هیچ گونه اجسام فلزی مهم است؛ زیرا ممکن است در پروسه اسکن اختلال ایجاد کند. ارائه دهنده سلامت وظیفه دارد از انجام شدن تمامی این اقدامات پیش از شروع پروسه، اطمینان حاصل کرده تا موفقیت آمیز بودن نتیجه این تست تشخیصی تضمین شود.
اهمیت انجام تستهای تشخیصی در غربالگری سرطان ریه
همانطور که میدانید آزمایشهای غربالگری سرطان ریه برای تشخیص بیماری در مراحل اولیه، حتی قبل از آن که علائم سرطان خود را بروز دهند، طراحی شدهاند.
از آنجایی که پیشگیری همیشه از درمان بهتر بوده است، تستها و آزمایشات غربالگری برای افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان ریه هستند، مانند افراد سیگاری که برای مدت طولانی سیگار میکشند و یا افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند، توصیه میشود.
هدف از غربالگری، شناسایی زود هنگام سرطان ریه است که باعث افزایش احتمال درمان بیماری و همچنین جلوگیری از وخیم شدن و مرگ بار شدن این سرطان میشود.
با توجه شرایط بیمار، پزشک متخصص بین ۱ الی ۲ بار در سال ممکن است انجام این تستهای غربالگری را برای بیمار خود ضروری دانسته و تجویز کنند.
- عواملی که هنگام انتخاب آزمایش سرطان ریه باید در نظر گرفته شوند:
هنگام در نظر گرفتن این که کدام آزمایش سرطان ریه برای فرد مناسبتر است، باید چندین فاکتور را هم در نظر گرفت.
این عوامل شامل ریسک فاکتورهای فردی، ترجیحات شخصی، هزینه، در دسترس بودن و راهنمایی متخصصان مراقبتهای بهداشتی است.
ضروری است که این ملاحظات توسط متخصصین با بیمار در میان گذاشته شوند تا در نهایت با توجه به ترجیح شخصی بیمار و صلاحدید تیم پزشکی، تصمیم آگاهانهای در مورد اینکه انجام کدام آزمایش برای فرد ضروری و مناسب است، گرفته شود.
- اهمیت مشاوره با یک متخصص مراقبتهای بهداشتی:
مهم است که به یاد داشته باشید وضعیت هر بیمار منحصر به فرد است، یعنی سرطان ریه ممکن است در افراد به میزان متفاوتی جدی و وخیم شود و یا هر فرد رژیم غذایی و سبک زندگی متفاوتی داشته باشند؛ بنابراین ضروری است که تمامی افراد برای دریافت متود درمانی مناسب و همچنین انجام مناسبترین آزمایشات تشخیصی سرطان ریه، به افراد متخصص و مشاورین مراجعه کنند.
لازم به ذکر است که افراد متخصص هنگام توصیه و اتخاذ بهترین تست غربالگری و یا آزمایش تشخیص سرطان ریه، عوامل خطر، سابقه پزشکی و نیازهای خاص فرد را در نظر میگیرند.
کلام آخر
در این مقالهی بای بای سرطان علاوه بر شناخته سرطان ریه و علائم اولیه آن، به معرفی و بررسی 5 آزمایش رایج سرطان ریه پرداخته و هر کدام را به طور جزئی و مفصل توضیح دادیم.
در ادامه نیز استفاده از هر یک از این روشهای تشخیصی را منوط به تصمیم دکتر و شرایط روحی و جسمی بیمار دانستیم.
منابع: