فراموشکاری بیماران سرطانی یکی از آن عوارضی است که کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. برخی از افرادی که به سرطان مبتلا می‌شوند، متوجه تغییراتی در نحوه تفکر و به خاطر سپردن اطلاعات و مفاهیم در ذهن خود می‌شوند. این اختلالات به واسطه سرطان ایجاد می‌شود و با نام‌های مختلفی نیز شناخته می‌شود. اما تحت تاثیر چه موضوعی و چگونه این فراموشکاری بروز می‌یابد؟
در این مقاله‌ی بای بای سرطان قصد داریم به طور کامل و جامع به تمامی سوالات شما در خصوص دلایل و علل فراموشکاری بیماران سرطانی و تاثیر سرطان بر مغز انسان پاسخ دهیم.
تاثیر سرطان بر مغز انسان
همانطور که می‌دانید مغز انسان مرکز کنترل افکار، رفتار و احساسات است. از آنجایی که معمولا افزایش سن بر عملکرد شناختی و ادراکی مغز تاثیر می‌گذارد و باعث کاهش آن می‌شود، افراد مبتلا به سرطان نیز اغلب دچار کاهش ناگهانی و چشمگیر عملکرد مغز بخصوص حافظه می‌شوند.
فراموشکاری بیماران سرطانی و یا تغییرات شناختی مغز ممکن است قبل، حین و یا پس از درمان سرطان رخ دهد که در این میان برخی از تغییرات کوچک بوده و برخی دیگر قابل توجه هستند.
تغییراتی که سرطان و متودهای درمانی بر حافطه و عملکرد مغز ایجاد می‌کنند، شامل موارد زیر است:
- اختلال در تمرکز
- تغییرات قابل توجه در حافظه و فراموشی نام، تاریخ و کلمات
- احساس گیجی و نابسمانی فکری
- مشکل در پردازش اطلاعات و عدم توانایی در پیروی از دستوالعمل‌ها و یا یادگیری مهارت جدید
- عدم توانایی در انجام دوکار به صورت همزمان
- اختلال در یافتن کلمه مناسب در طول مکالمه و یا همگام شدن با فردی در یک مکالمه
- بی‌نظمی فکری و عدم توانایی در داشتن یک خط فکری متمرکز و مفید
موارد موثر در فراموشکاری بیماران سرطانی
عوامل احتمالی زیادی وجود دارند که ممکن است در بروز اختلالات حافظه و یا فراموشکاری بیماران سرطانی نقش داشته باشند. این عوامل می‌توانند ناشی از خود سرطان و یا درمان‌های سرطان باشند که در ادامه به صورت مختصر به آنها می‌پردازیم:
عوامل سرطانی:
- بیمارانی که مطلع می‌شوند که به سرطان مبتلا هستند، تحت استرس ناگهانی و اضطراب شدیدی قرار می‌گیرند که همین امر موجب می‌شود اختلالاتی در تفکر و حافظه بیمار به وجود آید.
- برخی از سرطان‌ها می‌توانند در مغز مواد شیمیایی تولید کنند که تاثیرات منفی شدیدی بر روی حافظه بیماران می‌گذارد.
- آن دسته از سرطان‌هایی که به مغز متاستاز می‌کنند و یا سرطان‌هایی که مغز را درگیر می‌کنند، خود عاملی است برای بروز مشکلات اساسی در حافظه و تفکر بیمار.
عوامل درمان سرطان:
- پیوند مغز استخوان
- شیمی درمانی
- هورمون تراپی
- رادیوتراپی
- عمل جراحی
- ایمونوتراپی
مشکلات مربوط به فراموشی می‌تواند ناشی از عوامل دیگری نیز باشد مانند حساسیت‌هایی که نسبت به داروها و یا متودهای درمانی وجود دارد.
استفاده از داروهایی که به منظور کاهش علائم سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند، مثل انواع مسکن‌ها و همچنین سایر شرایط پزشکی مثل دیابت، مشکلات تیروئید، افسردگی، سوء تغذیه و اضطراب می‌توانند از دیگر علل فراموشکاری بیماران سرطانی باشند.
شیمی درمانی و فراموشی
شیمی درمانی یکی از متودهای درمانی سرطان است، می‌تواند تاثیرات مخربی بر روی مغز و حافظه انسان بگذارد که همین امر موجب عدم توانایی مغز در بخاطر سپردن اطلاعات و یا به یاد آوردن آن خواهد شد.
معمولا این مشکل امری کوتاه مدت است اما در بعضی موارد امکان دارد بیمار ماه‌ها پس از اتمام درمان، علائمی از خود بروز دهد. هیچ روش درمانی برای این مشکل وجود ندارد اما متخصصین داروهایی را برای بیمار تجویز می‌کنند که می‌تواند تا حدودی کمک کننده باشد.
طبق باور پزشکان، افرادی که زمینه‌ی ژنتیکی و یا محیطی فراموشی دارند، بیشتر ممکن است در دوران سرطان و شیمی درمانی دچار این عارضه شوند.
شیمی درمانی بر توانایی بیمار نسبت به شناخت محیط پیرامون تاثیر به شدت منفی می‌گذارد و فرد توانایی فکری و تمرکزی قبل از شروع درمان را نخواهد داشت.
فراموشکاری بیماران سرطانی به شیوه‌های مختلفی می‌تواند در زندگی بیماران نمود پیدا کند؛ به عنوان مثال بیمار برای انجام فعالیت‌هایی که قبلا با دقت و سرعت بیشتری آنها را انجام می‌داد، نیازمند زمان و تمرکز بیشتری خواهد بود تا بتواند مانند قبل آن را درست انجام دهد.
شیمی درمانی و تاثیری که بر حافطه می‌گذارد، موجب می‌شود که بیمار اعتماد به نفس کافی نسبت به انجام فعالیت‌های مختلف را نداشته باشد، بنابراین منزوی می‌شود.
به گفته‌ی متخصصین، بین ۲۵ تا ۳۰ درصد افرادی که دچار فراموشی می‌شوند، قبل از شروع درمان علائم اولیه این مشکل را از خود بروز می‌دهند و با انجام شیمی درمانی این مسئله در آنها تقویت می‌شود.
همچنین حدود ۷۵ درصد از بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، در انجام فعالیت‌هایی که نیازمند تمرکز، دقت و استفاده از حافظه است، مشکل دارند.
چگونه از فراموشکاری بیماران سرطانی جلوگیری کنیم؟
با استفاده از روش‌های خاصی می‌توان از بروز فراموشی که به واسطه سرطان ایجاد می‌شود، پیشگیری کرد و یا اثرات آن را تا حد بسیار زیادی کاهش داد. در ادامه به چند نمونه از این روش‌ها اشاره می‌کنیم:
برنامه روزانه:
بیماران سرطانی برای پیشگیری از بروز فراموشی می‌توانند تمامی اطلاعات مهم و فعالیت‌هایی که در طول روز باید انجام دهند را در دفترچه‌ای یادداشت کنند تا در صورتی که بعضی از موارد را فراموش کردند، با مراجعه به دفترچه دوباره به یاد آورند.
تحرک پذیری:
فعالیت های ورزشی می‌تواند جریان خون را به مغز افزایش دهد و همین امر موجب می‌شود تا از بروز فراموشکاری بیماران سرطانی جلوگیری شود.
رژیم غذایی:
رعایت یک رژیم غذایی سالم که در آن از غذای سالم استفاده می‌شود، موجب آن شده تا فرد بدن سالم‌تری داشته باشد و ریسک بروز فراموشی کاهش پیدا کند.
تمرین تمرکز:
تمرکز کردن و توجه کردن به یک موضوع در یک زمان معین، باعث افزایش دقت و تمرین دادن مغز شده و در نتیجه مانع از بروز فراموشی خواهد شد.
جویدن آدامس:
تحقیقات نشان می‌دهد که جویدن آدامس فرد را هوشیارتر کرده و منجر شده تا فرد تمرکز بیشتری در مواجه با فعالیت‌های روزانه خود داشته باشد. با این کار بیمار می‌تواند چیزهای بیشتری را بخطر بسپارد و کمتر دچار فراموشی شود.
فراموشی ناشی از سرطان؛ این بار در کودکان
احتمال فراموشکاری بیماران سرطانی در کودکان ۵ سال به بالا نیز وجود دارد و در این بیماران احتمال آن که این آسیب دائمی باشد نیز وجود دارد اما نسبتا نادر است.
این فراموشی ممکن است تا ماه‌ها، سال‌ها و حتی تا زمانی که کودک به بلوغ می‌رسد نیز وجود داشته باشد. امکان بروز این علائم در بعضی درمان‌های سرطان بیشتر است؛ مثل شیمی درمانی و رادیوتراپی که بیشتر برای درمان سرطان‌های نواحی سر و گردن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از آنجایی که کودکان در سن رشد هستند، احتمال آسیب‌های مغزی دیگر در کنار فراموشی وجود دارد. مشکلاتی نظیر اختلالات یادگیری، مشکل در تمرکز، عدم ارتباط گیری صحیح با دیگران و ضعیف بودن حافظه کوتاه مدت از این دسته مشکلات هستند.
تفاوت آلزایمر و فراموشی؟
آلزایمر و فراموشی، دو مقوله کاملا جدا از هم هستند. آلزایمر یک نوع بیماری است که مغز را تحت تاثیر قرار داده و باعث زوال عقل می‌شود که در نتیجه اختلالات شناختی، عدم تمرکز و فراموشی را به دنبال خواهد داشت.
در حالی که فراموشی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود و برخلاف آلزایمر امکان دارد موقتی باشد و پس از مدتی بهبود پیدا کند.
بنابراین اولین و مهم‌ترین تفاوت در میان این دو عارضه، درمان پذیر بودن و موقتی بودن فراموشی ناشی از درمان یا سرطان است.
لازم به ذکر است که فراموشی یکی از عارضه‌های آلزایمر است اما تفاوت آن با فراموشکاری بیماران سرطانی در این است که این عارضه دائمی است و به واسطه آسیب به مغز پدید می‌آید.
پیشرفت‌های اخیر در تحقیقات مربوط به فراموشکاری ناشی از سرطان
تحقیقات اخیر در زمینه فراموشکاری ناشی از سرطان، به درک بهتر از عوامل زیربنایی این مشکل و همچنین روش‌های نوین برای کاهش اثرات آن منجر شده است. یکی از حوزه‌های کلیدی در این تحقیقات، بررسی نقش دقیق شیمی‌درمانی در بروز مشکلات شناختی و حافظه است.
محققان دریافتند که برخی از داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند با عبور از سد خونی-مغزی (Blood-Brain Barrier) به مغز آسیب برسانند و این مسئله باعث تغییرات در عملکرد شناختی بیماران می‌شود. به‌طور خاص، مطالعات نشان داده‌اند که داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند بر نواحی خاصی از مغز، مانند هیپوکامپ که مسئول حافظه است، تأثیر منفی بگذارند.
یکی از پیشرفت‌های مهم در این زمینه، توسعه تکنیک‌های تصویربرداری مغزی پیشرفته است که به محققان امکان می‌دهد تغییرات ساختاری و عملکردی مغز بیماران سرطانی را به‌طور دقیق‌تری مشاهده کنند. این تکنیک‌ها مانند MRI و PET اسکن، به شناسایی نواحی مغزی که تحت تأثیر شیمی‌درمانی یا خود سرطان قرار گرفته‌اند، کمک می‌کنند.
این اطلاعات می‌توانند به پزشکان در انتخاب روش‌های درمانی مناسب‌تر برای کاهش اثرات شناختی کمک کنند. همچنین، این تکنیک‌ها به محققان اجازه می‌دهند که اثربخشی درمان‌های جدید برای کاهش فراموشکاری را ارزیابی کنند.
در کنار تصویربرداری مغزی، تحقیقات اخیر به بررسی راهکارهای دارویی جدید برای کاهش فراموشکاری ناشی از سرطان پرداخته‌اند. برخی از این تحقیقات به استفاده از داروهایی مانند ممانتین (Memantine) پرداخته‌اند که معمولاً در درمان آلزایمر استفاده می‌شود و ممکن است به کاهش اثرات شناختی شیمی‌درمانی کمک کند.
همچنین، تحقیقات در حال بررسی نقش داروهای ضد التهابی و آنتی‌اکسیدان‌ها در کاهش آسیب‌های مغزی ناشی از درمان سرطان هستند. این پیشرفت‌ها نشان می‌دهند که آینده‌ای امیدبخش در کاهش اثرات فراموشکاری بیماران سرطانی وجود دارد.
نقش حمایت‌های روانی و اجتماعی در مدیریت فراموشکاری
حمایت‌های روانی و اجتماعی نقش بسیار مهمی در مدیریت فراموشکاری ناشی از سرطان ایفا می‌کنند. بیماران سرطانی که با مشکلات حافظه و تمرکز دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اغلب احساس ناامیدی و انزوای اجتماعی دارند. ارائه حمایت‌های روان‌شناختی از طریق مشاوره و روان‌درمانی می‌تواند به بیماران کمک کند تا با اثرات شناختی و روانی بیماری و درمان کنار بیایند.
این نوع حمایت‌ها به بیماران این امکان را می‌دهد تا استراتژی‌های مقابله‌ای را برای مدیریت مشکلات حافظه و کاهش اضطراب و استرس فراگیرند.
نقش خانواده و دوستان نیز در حمایت اجتماعی بیماران سرطانی بسیار حائز اهمیت است. حضور و پشتیبانی اطرافیان می‌تواند احساس امنیت و آرامش بیشتری به بیمار بدهد و به او کمک کند تا با چالش‌های ناشی از فراموشکاری راحت‌تر مقابله کند. علاوه بر این، ایجاد محیطی مثبت و دور از استرس در خانه می‌تواند به بهبود عملکرد شناختی بیماران کمک کند.
حمایت اجتماعی مستمر از سوی اطرافیان همچنین می‌تواند انگیزه‌ای برای بیماران باشد تا در برنامه‌های توانبخشی شناختی شرکت کنند و مهارت‌های از دست رفته را بازیابند.
گروه‌های حمایتی و سازمان‌های اجتماعی نیز می‌توانند نقش مهمی در مدیریت فراموشکاری ناشی از سرطان داشته باشند. این گروه‌ها با فراهم کردن فضایی برای تبادل تجربیات و ارائه اطلاعات، به بیماران کمک می‌کنند تا احساس کنند تنها نیستند و از حمایت جامعه بهره‌مند هستند.
همچنین، این گروه‌ها می‌توانند برنامه‌های آموزشی و کارگاه‌های توانبخشی شناختی را برای بیماران و خانواده‌های آنها فراهم کنند. مشارکت در چنین برنامه‌هایی می‌تواند به تقویت مهارت‌های حافظه و تمرکز بیماران کمک کرده و کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشد.
تفاوت بین فراموشکاری ناشی از شیمی‌درمانی و فراموشکاری ناشی از خود سرطان
فراموشکاری ناشی از شیمی‌درمانی و فراموشکاری ناشی از خود سرطان دو پدیده متفاوت با مکانیسم‌های متفاوت هستند. فراموشکاری ناشی از شیمی‌درمانی اغلب به دلیل تأثیر مستقیم داروهای شیمی‌درمانی بر مغز و به‌ویژه نواحی مربوط به حافظه و تمرکز ایجاد می‌شود.
این داروها می‌توانند منجر به التهاب و تغییرات شیمیایی در مغز شوند که باعث مشکلات شناختی مانند فراموشکاری، کاهش تمرکز، و دشواری در انجام چندکار همزمان می‌شود. این نوع فراموشکاری معمولاً موقتی است و با پایان شیمی‌درمانی ممکن است بهبود یابد، اما در برخی موارد می‌تواند طولانی‌مدت باشد.
در مقابل، فراموشکاری ناشی از خود سرطان به دلیل تأثیر مستقیم سرطان بر مغز یا به واسطه مواد شیمیایی ترشح شده توسط تومورها رخ می‌دهد. برخی از انواع سرطان‌ها، مانند سرطان‌های متاستاتیک به مغز، می‌توانند به طور مستقیم به بافت مغز آسیب برسانند و منجر به اختلالات شناختی شوند.
علاوه بر این، تومورهای سرطانی ممکن است مواد شیمیایی خاصی تولید کنند که بر عملکرد شناختی تأثیر منفی می‌گذارند. این نوع فراموشکاری ممکن است به دلیل پیشرفت سرطان تشدید شود و بهبودی کامل آن ممکن است دشوارتر باشد.
از نظر درمان و مدیریت، هر دو نوع فراموشکاری نیاز به رویکردهای متفاوتی دارند. برای فراموشکاری ناشی از شیمی‌درمانی، تمرکز بر کاهش عوارض جانبی داروها و استفاده از تکنیک‌های توانبخشی شناختی می‌تواند موثر باشد. در حالی که برای فراموشکاری ناشی از خود سرطان، درمان اصلی باید بر کنترل سرطان و جلوگیری از پیشرفت آن متمرکز شود.
علاوه بر این، بیماران مبتلا به فراموشکاری ناشی از سرطان متاستاتیک به مغز ممکن است نیاز به درمان‌های اضافی مانند رادیوتراپی یا جراحی داشته باشند. شناخت دقیق تفاوت‌ها بین این دو نوع فراموشکاری به پزشکان کمک می‌کند تا درمان‌های مناسب‌تر و هدفمندتری را برای هر بیمار ارائه دهند.
سوالات متداول درباره فراموشکاری بیماران سرطانی
چه عواملی باعث فراموشکاری بیماران سرطانی می‌شود؟
شیمی‌درمانی، سرطان خود مغز، استرس و برخی داروها.
آیا فراموشکاری ناشی از شیمی‌درمانی دائمی است؟
معمولاً موقتی است، اما ممکن است طولانی‌مدت باشد.
آیا فراموشکاری در کودکان سرطانی هم رخ می‌دهد؟
بله، ممکن است در کودکان نیز بروز کند و حتی طولانی‌مدت باشد.
آیا فراموشکاری بیماران سرطانی با آلزایمر ارتباط دارد؟
خیر، فراموشکاری ناشی از سرطان موقتی است و با آلزایمر متفاوت است.
آیا فراموشکاری بیماران سرطانی بر زندگی روزمره آنها تأثیر می‌گذارد؟
بله، ممکن است باعث کاهش تمرکز و حافظه در فعالیت‌های روزانه شود.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان به بررسی فراموشکاری بیماران سرطانی پرداختیم و اثرات مختلفی که سرطان و درمان‌های آن می‌توانند بر حافظه و عملکرد مغز داشته باشند را بررسی کردیم. این اختلالات شناختی می‌توانند چالش‌های بسیاری برای بیماران ایجاد کنند، اما با آگاهی و استفاده از راهکارهای مناسب، می‌توان اثرات این فراموشی را کاهش داد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.
در نهایت، امید داریم که با پیشرفت‌های علمی و حمایت‌های همه‌جانبه، بیماران بتوانند با ذهنی روشن و هوشیار به زندگی خود ادامه دهند.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
منابع:
