بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه بیش از ۳۰۰ هزار زن در جهان به دلیل سرطان دهانه رحم جان خود را از دست می‌دهند. یکی از عوارض مهم در افرادی که به انواع پرخطر HPV دچار هستند، ابتلا به سرطان دهانه رحم است.در این مقاله بای بای سرطان قصد داریم علائم سرطان دهانه رحم، راههای تشخیصی و درمان سرطان دهانه رحم و از همه مهم تر، چگونگی پیشگیری از بروز آن را بررسی کنیم.
این مقاله برای بانوانی که به حفظ سلامتی خود اهمیت می دهند می باشد. حتما تا به امروز، نام زگیل تناسلی یا HPV را شنیده اید. یکی از عوارض مهم در افرادی که به انواع پرخطر HPV دچار هستند، ابتلا به سرطان دهانه رحم است.
طبق آمار، صد در صد افرادی که دچار سرطان دهانه رحم هستند، مبتلا به HPV نیز می‌باشند.
دهانه رحم یا سرویکس بین رحم و واژن قرار دارد. طول آن به طور معمول در افراد غیر باردار، حداقل 3 سانتی متر است.
این سرطان قادر است در هر جای دهانه رحم اتفاق بیوفتد. می توان گفت که تقریبا در همه ی افرادی که مبتلا به سرطان دهانه رحم هستند، HPV نیز وجود دارد. سیر این سرطان آهسته است و چکاپ های دوره ای راه تشخیص سریع را برای فرد هموار می کند.
انواع سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم (سرویکس) بر اساس نوع سلول‌هایی که در ناحیه دهانه رحم دچار تغییر و تکثیر غیرعادی می‌شوند، به چند نوع اصلی تقسیم میشود. شناخت این انواع به پزشکان کمک می‌کند تا نوع درمان مناسب را برای هر بیمار انتخاب کنند.
1. سرطان سلول‌های سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma)
این نوع، شایع‌ترین نوع سرطان دهانه رحم است و بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد را شامل میشود. منشأ آن سلول‌های نازکی است که سطح خارجی دهانه رحم را پوشانده‌اند. این نوع سرطان معمولاً با تست پاپ اسمیر قابل شناسایی در مراحل اولیه است.
2. آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma)
این نوع از سرطان، از سلول‌های غده‌ای در کانال دهانه رحم منشأ می‌گیرد که مسئول ترشح مایعات هستند. آدنوکارسینوم کمتر از نوع سنگفرشی شایع است، اما در برخی موارد می‌تواند تهاجمی‌تر باشد و دیرتر تشخیص داده شود، چرا که ممکن است تست پاپ نتواند آن را در مراحل اولیه تشخیص دهد.
3. سرطان آدنوسکواموس یا ترکیبی (Adenosquamous Carcinoma)
این نوع نادرتر است و ترکیبی از هر دو نوع قبلی یعنی سلول‌های سنگفرشی و غده‌ای است. رفتار این نوع سرطان معمولاً شبیه آدنوکارسینوم است و ممکن است به درمان‌های پیچیده‌تری نیاز داشته باشد.
4. سرطان‌های نادر دیگر دهانه رحم
انواع بسیار نادری نیز وجود دارند، مانند سرطان سلول کوچک (Small cell carcinoma) و لنفوم‌های سرویکس، که نیاز به بررسی تخصصی و درمان‌های خاص دارند.
علائم سرطان دهانه رحم
علائم سرطان دهانه رحم را نمی توان علائم اختصاصی ای دانست، چرا که بسیاری از بیماری های زنان علائم مشابه با علائم سرطان دهانه رحم را دارند.
اما میتوان با بررسی علائم، شک به وجود آن داشت که در نهایت با انجام تست های آزمایشگاهی مربوطه، می توان وجود یا عدم وجود سرطان را قطعیت داد.
این علائم شامل موار زیر هستند:
- خونریزی غیرمعمول واژینال که می تواند قبل، حین و بعد از نزدیکی رخ دهد، می تواند بین قاعدگی ها اتفاق بیوفتد و یا می تواند باعث ایجاد خونریزی های شدید در دوران قاعدگی شود.
- تغییر در ترشحات واژن که بیشتر رنگ ترشحات و علائم همراه آنها مثل سوزش و خارش مطرح است.
- درد در هنگام نزدیکی
- درد در پایین کمر، بین استخوان های لگن و پایین شکم
با اینکه عوامل دیگری همچون فیبروئید (Fibroids) و اندومتریوز (Endometriosis) نیز می توانند باعث ایجاد این علائم شوند، اما مهم است که حتما توسط متخصص بررسی و تفکیک بیماری صورت بگیرد تا در صورت جدی بودن شرایط احتمال موفقیت آمیز بودن درمان بیشتر شود.
به نقل از وب‌سایت Mayo Clinic:
در مراحل اولیه، سرطان دهانه رحم معمولاً بدون علامت است، اما با پیشرفت بیماری ممکن است نشانه‌هایی مانند خونریزی واژینال غیرعادی—مثل خونریزی پس از رابطه جنسی، بین دوره‌های قاعدگی یا پس از یائسگی، ترشحات آبکی یا خونی با بوی نامطبوع و درد در ناحیه لگن یا درد هنگام رابطه جنسی مشاهده شود
تست سرطان دهانه رحم چگونه است؟
در تست های اولیه، پزشک ابتدا واژن را معاینه می کند. سپس با وارد کردن دو انگشت به داخل واژن و وارد کردن فشار همزمان به شکم، انقباضات دهانه رحم را مورد بررسی قرار می دهد.
پزشک جهت بررسی بیشتر، وسیله ای لوله ای شکل به نام اسپکولوم (speculum) را وارد واژن می کند تا بتواند دهانه رحم را ببیند و در صورت نیاز، از آن نمونه برداری می کند.
تشخیص سرطان دهانه رحم
با استفاده از روش های غربالگری می توان سلول های سرطانی و پیش سرطانی که ممکن است در آینده سرطانی شوند را شناسایی کرد.این تست ها باید به صورت چکاپ های دوره ای انجام شوند.
تستهای غربالگری سرطان دهانه رحم، شامل:
تست پاپ اسمیر (Pap test):
که با استفاده از وسیله ای شانه مانند از سلول های دهانه رحم نمونه‌برداری می شود و ریسک ابتلا به سرطان در آن بررسی می شود.
تست DNA HPV:
که در آن، نمونه‌هایی از سلول های دهانه رحم برداشته و از لحاظ ابتلا به انواع پرخطر ویروس HPV که باعث سرطانی شدن سلول های آن ناحیه می شود، بررسی شود.
تست بایوپسی :(Punch biopsy)
که در این روش، پزشک با وسیله ای نوک تیز از دهانه رحم نمونه‌برداری می کند.
کورتاژ اندوسرویکال:(Endocervical curettage)
با استفاده از وسیله ای مانند قاشق، سلول های دهانه رحم را خراش می دهند و نمونه برداری می کنند.
آزمایش سرطان دهانه رحم
اگر بعد از انجام تست ها، نتایج نگران کننده ای باشد، نیاز به انجام آزمایش های بیشتر برای قطعی شدن تشخیص این سرطان است.
در ادامه به بررسی این آزمایش ها پرداختیم:
- الکتریکال وایر لوپ(Electrical wire loop):
در این آزمایش، با بی حس کردن موضعی ناحیه مورد آزمایش، سیمی با ولتاژ پایین برای نمونه‌برداری از دهانه رحم از طریق واژن وارد می شود.
- بیوپسی مخروطی(Cone biopsy) :
این روش با بیهوشی کامل انجام می شود و برای شرایطی مناسب است که پزشک متخصص نیازمند نمونه‌هایی از لایه‌های عمیق تر دهانه رحم است.
بعد از تشخیص سرطان در فرد، تست های بیشتری هم انجام می گیرد جهت این که مشخص شود سرطان در چه مرحله‌ای است تا درمانی مناسب با آن اتخاذ شود.
این تست ها به شرح زیر است:
- تست های تصویربرداری که شامل MRI ،CT Scan ،X_Ray هستند.
- مشاهده ی مثانه و رکتوم برای بررسی بیشتر بیماری
مقایسه تستهای غربالگری سرطان دهانه رحم
یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از پیشرفت سرطان دهانه رحم، انجام منظم تستهای غربالگری است. این تست‌ها قادرند تغییرات سلولی مشکوک یا وجود ویروس HPV را در مراحل اولیه شناسایی کنند. جدول زیر، انواع تستهای رایج غربالگری را از نظر هدف، دفعات توصیه‌شده و مزایا با یکدیگر مقایسه می‌کند:
| نوع تست غربالگری | هدف اصلی | دفعات توصیه‌شده | مزایا و نکات مثبت |
|---|---|---|---|
| پاپ اسمیر (Pap Smear) | شناسایی سلول‌های پیش‌سرطانی یا غیرطبیعی | هر ۳ سال برای زنان ۲۱ تا ۶۵ سال | ساده، سریع و قابل انجام در معاینات سالانه |
| تست HPV DNA | شناسایی انواع پرخطر ویروس HPV | هر ۵ سال برای زنان بالای ۳۰ سال | دقت بالا در تشخیص عامل اصلی سرطان |
| تست ترکیبی (Pap + HPV) | بررسی همزمان سلول‌ها و وجود ویروس HPV | هر ۵ سال برای زنان بالای ۳۰ سال | بیشترین دقت در غربالگری |
| بیوپسی (Biopsy) | بررسی دقیق ناهنجاری‌های مشکوک | در صورت غیرطبیعی بودن نتایج قبلی | تشخیص قطعی مراحل پیش‌سرطانی یا سرطانی |
درمان سرطان دهانه رحم
درمان سرطان دهانه رحم، به عوامل مختلفی همچون مرحله بیماری، سلامت عمومی فرد و انتشار سرطان به سایر بافت‌ها بستگی دارد.
روش های متفاوتی برای درمان این سرطان وجود دارد که در ادامه به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم:
جراحی
این روش، برای درمان سرطان در مراحل اولیه بسیار مناسب است و تصمیم گیری در خصوص نوع آن، با توجه به اندازه سرطان، مرحله سرطان و این که آیا فرد در آینده قصد بچه دار شدن دارد یا نه، اتخاذ می شود:
- جراحی ای که در آن، فقط بخش سرطانی را خارج می کنند. البته می توان از بیوپسی مخروطی هم در زمان هایی که بخش سرطانی کوچک است، استفاده کرد. این نوع جراحی، امکان بارداری را در آینده برای فرد میسر می کند.
- جراحی جهت برداشتن دهانه رحم (trachelectomy) که در سرطان های خفیف مناسب است و این امکان را به فرد می دهد تا در آینده باردار شود.
- جراحی جهت برداشتن رحم و دهانه رحم(hysterectomy) و همچنین بخشی از واژن و غدد لنفاوی اطراف آن که در درمان سرطان، در مراحل اولیه مناسب است. پس از انجام این عمل، امکان بارداری برای فرد وجود نخواهد داشت.
رادیوتراپی (Radiation)
از روش های دیگر مورد استفاده در درمان سرطان است که بیشتر همراه با شیمی درمانی، مورد استفاده قرار می گیرد.
ممکن است پزشک بعد از جراحی بیمار، برای از بین بردن باقی مانده سلول های سرطانی از رادیوتراپی استفاده کند.
در این روش، پرتوهای پرانرژی، مثل پروتون ها و اشعه X، برای کشتن سلول هایی که سرطانی شده اند، به کار می رود.
رادیوتراپی به چند روش انجام میشود:
- به صورت خارجی (Externally) پرتوها را به سمت اندامی که سرطانی است، هدایت می کنند.
- به صورت داخلی (Internally) که مواد پرتوزا درون وسیله ای پر می شوند و از طریق واژن برای چند دقیقه وارد بدن می شوند و سلول های سرطانی را نابود می کنند.
- ترکیبی از مدل خارجی و داخلی نیز می تواند در درمان این سرطان، موثر باشد.
شیمی درمانی (Chemotherapy)
در شیمی درمانی، سرطان با استفاده از داروهای خاص که از راه تزریقی و یا به شکل قرص مصرف می‌شوند، سلول های سرطانی را از بین می‌برند.
دوز کمی از این داروها همراه با رادیوتراپی، می‌تواند در درمان سرطان اولیه موثر باشد و دوزهای بالا، مناسب درمان این سرطان در مراحل وخیم‌تر است.
داروهای هدفمند (Targeted therapy)
استفاده از داروها، دیگر روش درمانی است که فقط سلول‌های سرطانی رو مورد حمله قرار می‌دهد و می‌تواند برای درمان سرطان پیشرفته همراه با شیمی درمانی، مفید باشد.
ایمیونوتراپی(Immunotherapy)
از داروهایی استفاده می شود که سیستم ایمنی را تقویت و تحریک می کنند تا سلول های سرطانی بیمار را از بین ببرد.
درمان حمایتی / تسکینی (Supportive (palliative) care)
در این روش، از داروهایی استفاده می شود تا علائم سرطان دهانه رحم و عوارض بیماری را کاهش دهند و باعث تسکین دردهای ناشی از درمان های دیگر و خود بیماری می شوند.
این روش، در کنار سایر روش های درمانی، تاثیر زیادی در بالا رفتن روحیه بیمار و درمان او دارد.
واکسن سرطان دهانه رحم
واکسنی مبنی بر واکسن سرطان دهانه رحم وجود ندارد، همانطور که برای هیچ یک از سرطان ها، بصورت اختصاصی، واکسنی وجود ندارد.
در اینجا منظور از واکسن سرطان دهانه رحم، همان واکسن گارداسیل ۹ (Gardasil 9) است که در واقع واکسن ویروس HPV است و از آنجایی که HPV، از اصلی ترین علل بروز سرطان دهانه رحم است، پس می توان از آن جهت پیشگیری از ابتلا به این بیماری استفاده کرد.
این واکسن، اگر قبل از ابتلا به HPV، توسط خانم ها و آقایان تزریق شود، می تواند تا حدود زیادی از ریسک بروز سرطان دهانه رحم جلوگیری کند.
بیشترین اثر این واکسن زمانی حاصل می شود که در سنین ۱۱ تا ۱۲ سالگی تزریق شود، البته تزریق آن در سنین بالا نیز تا 40 سالگی توصیه می شود. این واکسن ۲ دوز داشته که هرکدام با فاصله ۶ ماه از دیگری تزریق می شوند.
سن ابتلا به سرطان رحم
سرطان دهانه رحم، در سنین ۳۵ الی۴۴ سال شایع تر است. در حقیقت، نقطه شروع این بیماری، برقراری رابطه جنسی با افراد دارای HPV و داشتن شرکای جنسی متعدد است.
اگر چه اگر این افراد در سنین پایین واکسن گارداسیل را تزریق کرده باشند، ریسک ابتلا به سرطان را تا حد زیادی کم خواهند کرد.
همچنین در زنان بالای ۶۰ سال نیز، امکان ابتلا به این بیماری وجود دارد که علت آن انجام ندادن معاینات و چکاپ‌های سالیانه و باور به این موضوع است که بعد از یائسگی امکان ابتلا به این سرطان در آنها وجود نخواهد داشت.
همین امر باعث می شود که دیرتر متوجه بروز سرطان شوند و به علت پیشرفت زیاد بیماری، درمانی بسیار سخت و دشوار در پی داشته باشند.
چگونه از ابتلا به سرطان دهانه رحم پیشگیری کنیم؟
سرطان رحم چهارمین علت مرگ و میر بر اثر سرطان در بانوان است. لذا بهتر است تا جایی که می شود با رعایت بهداشت و مواردی که در ادامه گفته شده است، از ابتلا به آن جلوگیری کرد.
- انجام چکاپ های سالیانه در خانوم هایی که بین سنین ۲۵ تا ۶۴ سال قرار دارند.
- تزریق واکسن گارداسیل، برای کودکان ۱۲ تا ۱۳ سال جهت پیشگیری از ابتلا به HPV در آینده
- استفاده از کاندوم در زمان برقراری رابطه جنسی، که البته این روش برای جلوگیری از ابتلا تضمینی نیست.
- عدم مصرف سیگار
- داشتن رژیم غذایی مناسب
نقش مردان در انتقال HPV و اهمیت واکسیناسیون آنها
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) تنها یک تهدید برای سلامت زنان نیست، بلکه مردان نیز در این چرخه نقش مهمی دارند. بسیاری از مردان ممکن است بدون آنکه هیچ علامتی از عفونت را داشته باشند، ناقل HPV باشند و آن را در روابط جنسی به شریک خود منتقل کنند. همین عامل، یکی از دلایل مهم شیوع بالای HPV در جامعه است.
در بیشتر موارد، سیستم ایمنی بدن مردان می‌تواند ویروس را به مرور زمان از بین ببرد؛ اما در برخی افراد، ویروس باقی می‌ماند و می‌تواند بدون علامت، برای مدت طولانی فعال باشد. این موضوع به‌ویژه زمانی اهمیت می‌یابد که شریک جنسی فرد، در برابر HPV واکسینه نشده باشد یا سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشد.
اگرچه ابتلای مردان به HPV اغلب بدون علائم است، اما در مواردی می‌تواند باعث زگیل تناسلی یا حتی برخی سرطان‌ها مانند سرطان آلت تناسلی، مقعد یا حلق در مردان شود. با توجه به این خطرات و نقش انتقال، واکسیناسیون مردان در سنین نوجوانی و حتی در بزرگسالی (تا ۴۵ سالگی) توصیه میشود.
واکسن گارداسیل ۹ که برای زنان طراحی شده، برای مردان نیز مؤثر است و از ابتلا به انواع پرخطر HPV جلوگیری می‌کند. دریافت این واکسن، نه‌تنها از سلامت خود فرد محافظت می‌کند بلکه نقشی کلیدی در کاهش انتقال ویروس به دیگران به‌ویژه همسر یا شریک جنسی او دارد. این موضوع به‌طور غیرمستقیم در کاهش نرخ بروز سرطان دهانه رحم در جامعه نیز مؤثر است.
در کنار واکسیناسیون، مردان می‌توانند با انجام معاینات دوره‌ای، خودآگاهی جنسی و استفاده از کاندوم در رابطه‌های جنسی نقش مسئولانه‌تری در پیشگیری از انتقال ویروس داشته باشند. آگاهی از نقش مردان در این زمینه می‌تواند به کاهش استیگما، افزایش گفتگو در روابط و در نهایت کاهش شیوع HPV در سطح جامعه کمک کند.
سوالات متداول سرطان دهانه رحم (سرویکس)
کلام آخر
سرطان دهانه رحم یکی از معدود سرطان‌هایی است که با آگاهی، پیشگیری و غربالگری منظم میتوان از بروز آن جلوگیری کرد یا در مراحل اولیه، با موفقیت درمانش کرد. آنچه بیش از همه اهمیت دارد، توجه به سلامت، انجام چکاپ‌های سالیانه و واکسیناسیون در سن مناسب است.
فراموش نکنید که قدرت آگاهی، اولین قدم در مسیر حفظ سلامتی است. اگر شما یا اطرافیانتان در معرض خطر هستید، همین امروز با یک متخصص مشورت کنید و گام اول را برای محافظت از خودتان بردارید.
در بای بای سرطان، ما کنار شما هستیم تا این مسیر پرچالش را با امید، آگاهی و قدرت طی کنید. سلامت شما، هدف ماست.
