مبتلایان به سرطان در مسیر پر چالش درمان این بیماری با عوارض زیادی روبه‌رو خواهند شد که یکی از آنها زخم دهان حین شیمی درمانی است. وجود این زخم‌ها در دهان علاوه بر درد فراوان، غذا خوردن را نیز برای بیماران دشوار می‌کند. لذا ضمن شناخت علل ایجاد زخم‌های دهانی، باید به دنبال بهترین راهکارها برای جلوگیری از ایجاد آنها بود. در این مقاله‌ی بای بای سرطان شما را با موثرترین راه‌های جلوگیری از زخم دهان حین شیمی درمانی آشنا می‌کنیم.
زخم دهان یا موکوزیت چیست و چرا ایجاد می‌شود؟
در صورتی که شما شخصی هستید که قصد دارید در مسیر درمان سرطان قرار بگیرید، لازم است بدانید که بعضی از درمان‌های سرطان باعث بروز زخم‌هایی در ناحیه دهان می‌شوند.
شیمی درمانی یکی از این روش‌های درمانی است که یکی از عارضه‌های اصلی آن بروز زخم‌هایی در ناحیه دهان یا موکوزیت است.
زخم دهان حین شیمی درمانی بسیار دردناک بوده و باعث ایجاد ناراحتی و نا آرامی در فرد می‌شود. این عارضه می‌تواند مشکلات جانبی شدید تا خفیفی نیز ایجاد کند.
از آنجایی که بیمار با داشتن زخم‌های دهانی نمی‌تواند به درستی غذا بخورد و یا چیزی بنوشد، دچار کاهش وزن می‌شود و همچنین در مواردی این زخم‌ها باعث توقف روند درمان و یا به تعویق افتادن آن می‌شوند.
این بیماری که به نام استوماتیت یا موکوزیت نیز شناخته می‌شود، نشان از التهاب بافت‌های داخل دهان دارد و به مرور زمان این التهابات به زخم‌های دهانی تبدیل می‌شوند.
شیمی‌درمانی می‌تواند زخم‌های سفید رنگی بر روی گونه‌ها، لثه‌ها، لب‌ها، زبان، سقف و یا کف دهان ایجاد کند. این متود درمانی حتی اگر باعث بروز زخم نشود، زائده‌هایی در دهان ایجاد می‌کند که بسیار ملتهب و دردناک خواهند بود.
معمولا زخم دهان حین شیمی درمانی پس از گذشت ۵ روز تا ۲ هفته پس از شیمی درمانی ایجاد می‌شود و با توجه به شرایط بیمار، این زخم‌ها در عرض چند هفته و یا مدت طولانی‌تر به خودی خود بهبود پیدا می‌کنند.
در صورتی که بیمار از خشکی دهان و یا خشکی لثه‌ها رنج می‌برد، احتمال بروز زخم‌های دهانی در وی بسیار بیشتر خواهد بود.
علائم اولیه‌ی زخم دهان حین شیمی درمانی
پس از گذشت مدتی، علائمی در بیماران ظاهر می‌شود که نشان از شروع اولیه زخم دهان حین شیمی درمانی دارد. برخی از این علائم شامل:
- زائده‌های سفید و یا قرمز
- زخم‌های باز
- درد
- تورم
- خونریزی
- گلو درد
- مشکلات شدید در بلع
- نکروز قسمت کوچک یا قسمت اعظمی از بافت داخل دهان
در زمانی که زخم رو به بهبودی است، امکان دارد متوجه شوید که زخم‌ها پوسته پوسته شده‌اند. مهم است که به این علائم دقت کنید و چنانچه زخم‌ها به خودی خود بهبود نمی‌یابند، به انکولوژیست خود اطلاع دهید.
به این علت که اگر زخم‌های دهان درمان نشوند و رو به وخامت بروند، می‌توانند منجر به سوء تغذیه، کم آبی بدن و عامل ایجاد عفونت‌های تهدید کننده‌ی حیات شوند.
6 راه جلوگیری از زخم دهان حین شیمی درمانی
درست است که هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از زخم‌های دهان (Mouth ulcers) وجود ندارد اما با رعایت یکسری موارد می‌توان خطر ابتلا به این عارضه را کاهش داد.
در ادامه به مواردی که می‌توانند در کاهش احتمال بروز زخم‌های دهانی یا موکوزیت مفید باشند، می‌پردازیم:
۱. چکاپ دوره‌ای توسط دندانپزشک:
قبل از آنکه بیمار پروسه درمان را آغاز کند، بهتر است که با مراجعه به دندانپزشک از میزان سلامت دهان و دندان خود آگاه شود و در صورتی که مشکلاتی پیرامون دندان‌ها و یا عفونت لثه وجود دارد، نسبت به درمان آن اقدام کند؛ چرا که با شروع درمان، این مشکلات وخیم‌تر شده و درمان آن بسیار سخت خواهد شد.
۲. مراقبت از دندان‌ها:
افرادی که شیمی درمانی انجام می‌دهند باید به سلامت دهان و دندان خود بیشتر اهمیت دهند و با مسواک زدن و استفاده از نخ دندان بعد از هر وعده غذایی، احتمال بروز زخم‌های دهانی و هرگونه مشکل دیگر را به حداقل برسانند.
۳. قطع مصرف سیگار:
مواد موجود در سیگار برای سلامت دهان و دندان بسیار مضر است؛ بنابراین در طول پروسه شیمی درمانی برای جلوگیری از تشدید زخم‌های دهان و تسریع روند بهبودی آنها، از مصرف سیگار خودداری کنید.
۴. رژیم غذایی سالم:
مصرف مقدار زیاد از سبزیجات و میوه باعث رساندن ویتامین‌ها و مواد غذایی مورد نیاز بدن می‌شود که این امر به بدن کمک می‌کند تا مبتلا به عفونت‌ها و زخم‌های دهانی در طول شیمی درمانی ایجاد نشود.
۵. استفاده از کیسه یخ و کمپرس یخ در اطراف دهان:
هر چه ناحیه دهان سردتر شود، عروق آن تنگ‌تر شده و خون رسانی به ناحیه دهان کمتر می‌شود؛ در نتیجه مواد دارویی شیمی درمانی آسیب بسیار کمتری به دهان وارد کرده و احتمال بروز زخم‌های دهانی تا حد زیادی کاهش پیدا خواهد کرد.
۶. دارو:
مصرف داروهای خاص برای پیشگیری از بروز زخم دهانی و یا تسریع روند درمان این زخم‌ها که به واسطه شیمی درمانی ایجاد می‌شوند، از دیگر متودهای کاربردی است.
درمان زخم‌های دهان یا موکوزیت
هرچقدر که جهت پیشگیری از بروز زخم دهان حین شیمی درمانی تلاش کنید، باز هم احتمال آن که این زخم‌ها ایجاد شوند، وجود دارد. درمان‌هایی که برای این عارضه وجود دارند، کمک می‌کنند تا درد کاهش پیدا کرده و سرعت بهبود زخم بیشتر شود.
در صورتی که از زخم‌های ناحیه دهان یا موکوزیت رنج می‌برید، پزشک متخصص با تجویز متودهای درمانی خاص می‌تواند به شما کمک کند.
در ادامه به چند نمونه از این متودها اشاره می‌کنیم:
عوامل پوشش دهنده:
این دسته از داروها، پوششی بر روی بافت داخلی دهان ایجاد می‌کنند تا درد ناشی از غذا خوردن کاهش پیدا کند و همچنین با ایجاد پوششی بر روی زخم‌ها، از وخیم‌تر شدن و بدتر شدن آن جلوگیری کنند.
مسکن‌های موضعی:
این داروها که به صورت ژل برای بیماران تجویز می‌شوند، مستقیما بر روی زخم‌های داخل دهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ژل‌ها باعث بی‌حسی ناحیه دهان می‌شوند بنابراین در هنگام خوردن غذا و استفاده از مسواک باید این نکته را در نظر داشته باشید تا از وخیم‌تر شدن زخم‌ها جلوگیری شود.
دوری از غذاهای سفت و دردآور:
از مصرف غذاهای سفت، اسیدی و پرادویه خودداری کنید؛ چرا که این مواد باعث تشدید درد شده و ممکن است در مواقعی زخم‌های جدیدی در دهان ایجاد کنند.
استفاده از نی:
از نی برای نوشیدن مایعات استفاده کنید تا از تماس نوشیدنی‌های مختلف با زخم داخل دهان جلوگیری شود.
رعایت بهداشت دهان:
از آنجایی که استفاده بیش از حد از مسواک می‌تواند دردناک باشد، از پزشک متخصص و یا دندانپزشک خود بخواهید تا سواب‌های فومی مخصوصی برای شما طراحی کنند.
سایر مشکلات دهان و دندان حین شیمی درمانی
شیمی درمانی علاوه بر ایجاد زخم‌هایی در ناحیه دهان، باعث بروز مشکلات دیگری نیز در ناحیه دهان می‌شود.
تریسموس:
تریسموس که به نام قفل فک نیز شناخته می‌شود، یکی از عارضه‌های جانبی مشکلات دهان و دندان حین شیمی درمانی در بین افرادمبتلا به سرطان است. تریسموس میزان حرکت فک را محدود کرده و همچنین خوردن یا صحبت کردن را نیز دشوار می کند.
حدود 30 درصد از بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می گیرند، تریسموس را تجربه می کنند. تریسموس می‌تواند دشوار و دردناک باشد اما اغلب موقتی است و پس از اتمام درمان از بین می‌رود.
دیسفاژی:
یکی دیگر از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی که مستقیما بر دهان تأثیر می‌گذارد، مشکل در بلع است که به نام دیسفاژی شناخته می‌شود. دندانپزشک می‌تواند به درمان دیسفاژی کمک کند، به خصوص اگر این مشکل ناشی از خشکی دهان باشد. شستشوی منظم دهان می‌تواند به تمیز نگه داشتن دهان و همچنین بلع راحت‌تر بیمار کمک کند.
خشکی دهان:
عارضه دیگر شیمی درمانی، خشکی دهان یا غلیظ بودن بزاق در بیماران است. در این زمان دندانپزشک استفاده از بزاق مصنوعی همراه با آب آشامیدنی در طول روز را برای کمک کردن به غلیظ شدن بزاق و از بین بردن خشکی دهان تجویز می‌کند. اجتناب از مصرف مواد غذایی که می‌توانند دهان را خشک‌تر کنند، مانند کافئین، تنباکو و الکل نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
تأثیر عوامل خارجی مانند داروهای دیگر و محیط بر زخم دهان حین شیمی‌درمانی
داروهای دیگری که بیمار ممکن است در کنار شیمی‌درمانی مصرف کند، می‌توانند تأثیر بسزایی در بروز یا تشدید زخم‌های دهانی داشته باشند. به عنوان مثال، برخی داروهای ضدافسردگی، آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای مربوط به بیماری‌های مزمن می‌توانند با ایجاد خشکی دهان و تغییرات در تعادل میکروبی دهان، محیطی مناسب برای ایجاد زخم‌ها فراهم کنند. ترکیب این داروها با شیمی‌درمانی می‌تواند تأثیرات منفی بیشتری داشته باشد. از این رو، پزشکان معمولاً باید تمام داروهای مصرفی بیمار را بررسی کرده و در صورت امکان، راهکارهایی برای کاهش اثرات جانبی ارائه دهند.
محیط زندگی بیمار نیز می‌تواند بر شدت و فراوانی زخم‌های دهانی در طول شیمی‌درمانی تأثیر بگذارد. قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی، مواد شیمیایی و حتی استرس‌های محیطی می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و بدن را بیشتر در معرض زخم‌های دهانی قرار دهد. هوای خشک و سرد نیز یکی از عوامل محیطی است که می‌تواند به خشکی دهان منجر شده و در نتیجه زخم‌های دهانی را تشدید کند. بیماران تحت شیمی‌درمانی باید تلاش کنند تا از محیط‌هایی که ممکن است بر سلامت دهانشان تأثیر منفی بگذارد، دوری کنند.
همچنین، عوامل محیطی مانند استرس شدید می‌توانند به طور غیرمستقیم بر بروز زخم‌های دهانی تأثیر بگذارند. استرس مزمن می‌تواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و توانایی بدن برای مقابله با عفونت‌ها و زخم‌ها را کاهش دهد. ایجاد محیطی آرام و دور از عوامل استرس‌زا می‌تواند به بیماران کمک کند تا نه تنها زخم‌های دهانی را کنترل کنند، بلکه کل فرایند درمان شیمی‌درمانی را با راحتی بیشتری پشت سر بگذارند. در نتیجه، مدیریت استرس و توجه به عوامل محیطی برای به حداقل رساندن عوارض جانبی شیمی‌درمانی بسیار حائز اهمیت است.
تغییرات سبک زندگی و تأثیر آن بر جلوگیری از زخم دهانی
سبک زندگی بیمار می‌تواند نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بروز زخم‌های دهانی در طول شیمی‌درمانی داشته باشد. رعایت رژیم غذایی مناسب، یکی از عوامل کلیدی در کاهش احتمال بروز زخم‌های دهانی است. مصرف غذاهایی که حاوی ویتامین‌های ضروری مانند ویتامین C و E هستند، می‌تواند به تقویت بافت‌های دهانی کمک کرده و مقاومت آنها در برابر آسیب‌های ناشی از شیمی‌درمانی را افزایش دهد. همچنین، مصرف مایعات به اندازه کافی نیز می‌تواند به حفظ رطوبت دهان کمک کرده و خشکی دهان را که یکی از عوامل اصلی زخم‌های دهانی است، کاهش دهد.
ورزش منظم و فعالیت بدنی نیز از دیگر عوامل مهم در سبک زندگی است که می‌تواند به جلوگیری از زخم‌های دهانی کمک کند. فعالیت بدنی منظم می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کرده و توانایی بدن برای مقابله با عوارض جانبی شیمی‌درمانی، از جمله زخم‌های دهانی را افزایش دهد. علاوه بر این، ورزش می‌تواند به کاهش استرس کمک کند که همان‌طور که در بخش قبل ذکر شد، یکی از عوامل تشدیدکننده زخم‌های دهانی است. بیماران باید تلاش کنند تا یک برنامه ورزشی منظم و متناسب با وضعیت جسمانی خود را در طول درمان دنبال کنند.
ترک عادات ناسالم مانند مصرف دخانیات و الکل نیز می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش احتمال بروز زخم‌های دهانی داشته باشد. دخانیات و الکل هر دو می‌توانند بافت‌های دهانی را تضعیف کرده و باعث خشکی دهان شوند. این عوامل به شدت زخم‌های دهانی را تشدید می‌کنند و روند بهبود آنها را نیز کند می‌سازند. از این رو، ترک این عادات نه تنها به کاهش احتمال بروز زخم‌های دهانی کمک می‌کند، بلکه به بهبود کلی وضعیت سلامت دهان و دندان در طول دوره شیمی‌درمانی نیز کمک خواهد کرد.
روش‌های طبیعی یا خانگی برای تسکین درد زخم‌های دهانی
یکی از مؤثرترین روش‌های طبیعی برای تسکین درد زخم‌های دهانی استفاده از شستشوی دهان با آب نمک است. آب نمک یک ضدعفونی‌کننده طبیعی است که می‌تواند به کاهش التهاب و تسریع روند بهبود زخم‌های دهانی کمک کند. برای تهیه این محلول، کافی است یک قاشق چای‌خوری نمک را در یک لیوان آب گرم حل کرده و دهان را با آن شستشو دهید. این کار را چندین بار در روز تکرار کنید تا التهاب و درد ناشی از زخم‌ها کاهش یابد. آب نمک به طور موثر می‌تواند محیط دهان را تمیز نگه دارد و از عفونت‌های ثانویه که ممکن است روند بهبود را کند کنند، جلوگیری کند.
عسل نیز یکی دیگر از روش‌های طبیعی مؤثر برای تسکین زخم‌های دهانی است. عسل به دلیل خواص ضدباکتری و ضدالتهابی که دارد، می‌تواند به کاهش درد و التهاب زخم‌ها کمک کند. استفاده از عسل خام و طبیعی به طور مستقیم بر روی زخم‌ها، می‌تواند یک لایه محافظ ایجاد کرده و درد ناشی از تماس زخم‌ها با غذا و مایعات را کاهش دهد. همچنین، مصرف عسل به صورت خوراکی نیز می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن و تسریع در بهبود زخم‌ها کمک کند. عسل نه تنها زخم‌های دهانی را تسکین می‌دهد، بلکه بهبود زخم‌ها را نیز تسریع می‌کند.
استفاده از روغن نارگیل به عنوان یک روش خانگی دیگر برای تسکین درد زخم‌های دهانی بسیار محبوب است. روغن نارگیل به دلیل داشتن خواص ضدباکتری، ضدویروسی و مرطوب‌کننده، می‌تواند به بهبود زخم‌ها کمک کند. برای استفاده از این روش، می‌توانید مقدار کمی روغن نارگیل را در دهان خود به مدت چند دقیقه بچرخانید و سپس آن را بیرون بریزید. این کار نه تنها به تسکین درد کمک می‌کند، بلکه به جلوگیری از رشد باکتری‌ها و عفونت‌های ثانویه در دهان نیز کمک می‌کند. روغن نارگیل همچنین به دلیل خواص مرطوب‌کنندگی که دارد، می‌تواند خشکی دهان را که عامل تشدید زخم‌هاست، کاهش دهد.
سوالات متدوال در خصوص زخم دهان حین شیمی درمانی
آیا مصرف ویتامین سی در درمان زخم‌های دهان تاثیری دارد؟
مصرف ویتامین بخصوص ویتامین سی یکی از روش‌های موثر درمان زخم دهان حین شیمی درمانی و تمامی زخم‌هایی که در بدن ایجاد می‌شوند؛ چرا که ویتامین سی علاوه بر تسکین درد زخم‌های دهان، باعث تسریع روند بازسازی بافت داخلی دهان و لثه‌ها نیز می‌شود.
آیا روش سنتی در درمان زخم دهان کاربرد دارد؟
در مواقعی که به داروخانه و داروهای کمک کننده به زخم‌های دهانی دسترسی نداریم، استفاده از روش‌های سنتی تنها راه ممکن است. ساده‌ترین و موثرترین راه کاهش درد و تسریع روند درمان زخم‌های دهانی، چرخاندن ترکیب آب ولرم و نمک در دهان به مدت ۳۰ ثانیه است.
شایع‌ترین علت بروز زخم‌های دهانی چیست؟
عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد زخم‌هایی در ناحیه دهان شوند اما شایع‌ترین علت آن آسیب‌هایی است که فرد با گاز گرفتن ناگهانی قست داخلی لپ ایجاد می‌کند که بسیار دردناک بوده و در مواقعی با خونریزی‌های شدیدی نیز همراه خواهد بود.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان تلاش کردیم تا تمامی مسائل مربوط به زخم دهان حین شیمی درمانی را بیان کنیم و راه‌های مناسبی برای پیشگیری و درمان این زخم‌ها پیشنهاد کنیم. لذا همواره از اهمیت به علائم اولیه‌ی این زخم‌ها غافل نشوید و با دیدن کوچکترین زخمی به پزشک مربوطه مراجعه کنید.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
منابع:
