تشخیص زودهنگام سرطان در نحوه درمان آن تاثیر زیادی دارد؛ اما انتخاب درست پزشک برای تشخیص نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. تشخیص سرطان دهان توسط متخصصان بیماری‌های دهان، دندانپزشک، جراح دهان، فک و صورت و پزشکان گوش و حلق و بینی انجام می‌شود. البته خود شما نیز می‌توانید در تشخیص زودهنگام این بیماری نقش مهمی ایفا کنید؛ بدین صورت که با چک کردن مداوم اجزای مختلف دهان شامل اطراف زبان، سقف دهان، لثه و بافت داخلی گونه‌ها نسبت به وجود هر گونه تغییر حساس باشید.
اگر علائم مشکوکی مانند زخم‌های غیرطبیعی، توده، تغییر رنگ مخاط یا درد و بی‌حسی احساس کردید، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. اگر سرطان، خود را به شکل توده و زائده‌های برجسته نشان دهد، احتمالا پزشک با جراحی اقدام به برداشتن آن‌ها خواهد کرد.
چه کسی میتواند سرطان دهان را تشخیص دهد؟(متخصصان بیماری‌های دهان)
تشخیص سرطان دهان، میتواند توسط جراح فک و صورت، دندانپزشک، متخصص گوش و حلق و بینی و یا کتر پاتولوژیست انجام شود. اولین اقدام تشخیص، معاینه بالینی است که در مراحل آن، پزشک با کمک ابزارهای خاصی، تمام بخش‌های داخلی دهان بیمار را وارسی می‌کند. این مرحله نقش دقیقی در تشخیص اولیه دارد و معمولا هیچ زائده یا توده‌ای از چشم پزشک دور نمی‌ماند. پزشکان با معاینه بافت نرم و سخت دهان هر گونه نشانه‌های مشکوک را بررسی می‌کنند و در صورت نیاز، معاینات و تصویربرداری‌های لازم را انجام خواهند داد.
این پزشک گاهی با نمونه‌برداری از ضایعات داخلی دهان، تکنیک‌هایی برای تشخیص دقیق انجام می‌دهد تا در صورت تشخیص سرطان، درمان بیمار سریعا آغاز شود. در صورتی که در معاینات بالینی پزشک تشخیص دهد احتمال سرطان وجود دارد، نوبت به بررسی‌های دقیق‌تری مانند بیوپسی، تصویربرداری و بررسی پاتولوژی می‌رسد.
بیوپسی مهم‌ترین گام تشخیص سرطان دهان است که در آن، جراح قسمت کوچکی از بافت غیرعادی و مشکوک به سرطان را برداشته و به پاتولوژیست ارجاع می‌دهد. پاتولوژیست با ارزیابی‌های میکروسکوپی نقش مهمی در تشخیص دقیق بیماری ایفا می‌کند.
بخش مهم دیگر تشخیص سرطان، کمک گرفتن از تصویربرداری‌های ویژه مانند سی تی اسکن، پانورکس یا ام آر آی است. این تصویربرداری‌ها جزئیات دهان را به پزشک نشان می‌دهند. اگر تشخیص نهایی سرطان باشد، این تصاویر می‌توانند شدت بیماری و گستردگی آن را هم مشخص کنند. به طور کلی، مجموع این اقدامات در کنار معاینات بالینی اولیه، مراحل مهمی برای تشخیص سرطان دهان به حساب می‌آیند.
دندانپزشک در معاینات چه علائمی را بررسی می‌کند؟
سرطان دهان در ابتدا با علائم خاصی شروع می‌شود که هر پزشکی که در حوزه دهان و دندان فعالیت می‌کند، میتواند این علائم را تشخیص دهد. دندانپزشک عمومی یکی از پزشکانی است که با یک ارزیابی متوجه می‌شود بیمار به سرطان دهان مشکوک است یا خیر. به طور کلی دندانپزشکان مهارت لازم برای معاینات اولیه سرطان دهان را دارند. اگر به صورت منظم برای چکاب دندان‌هایتان به مطب دندانپزشکی مراجعه کنید، گام بزرگی برای تشخیص زودهنگام این بیماری برداشته‌اید.
معاینه روتین دندانپزشک شامل بررسی کامل اجزای دهان اعم از دندان‌ها و لثه‌ها است. دندانپزشک با تجهیزات مخصوص حتی قسمت‌هایی که به راحتی در معرض دید نیستند را هم چک می‌کند. زخم‌های داخل دهان که بهبود پیدا نمی‌کنند و هر نوع توده یا ضایعه‌ای که غیرعادی به نظر می‌رسد توسط دندانپزشک مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
البته از آنجایی که تغییر رنگ مخاط دهان میتواند نشان‌دهنده یک مشکل جدی مانند سرطان باشد، دندانپزشک به این موضوع هم توجه می‌کند. در صورتی که درد یا بی‌حسی در دهان یا لب‌ها به وجود آمده باشد، دندانپزشک با بررسی قسمت مورد نظر، مشکل را بررسی خواهد کرد.
متخصص پاتولوژی چه نقشی در تشخیص سرطان دهان دارد؟
متخصص پاتولوژی پزشکی است که در حوزه بافت شناسی بدن فعالیت می‌کند. برای مثال زمانی که توده یا ضایعات خاصی در دهان بیمار دیده شود، پاتولوژیست با بررسی آن تشخیص می‌دهد که توده سرطانی است یا نه. در واقع متخصص پاتولوژی، بافت نمونه برداری شده را آزمایش می‌کند. همچنین مرحله تهاجم آن را هم مورد بررسی قرار داده و شرایط درمان بیماری را هم فراهم خواهد کرد. پس بخش زیادی از تشخیص دقیق بیماری بر عهده متخصص پاتولوژی خواهد بود.
نقش جراح دهان، فک و صورت در تشخیص سرطان دهان چیست؟
جراح دهان، فک و صورت کسی است که به صورت تخصصی در حوزه رفع ناهنجاری‌های این ناحیه آموزش دیده است و میتواند مشکلات و بیماری‌های مربوط به دهان را سریعا تشخیص دهد. این جراح توانایی این را دارد که طیف وسیعی از بیماری‌های بافت سخت و نرم دهان مانند سرطان را تشخیص داده و سپس درمان کند. برای برداشتن بافت مشکوک، بیمار به جراح دهان، فک و صورت ارجاع داده می‌شود؛ زیرا این موضوع در حوزه تخصص وی قرار دارد.
همچنین اگر لازم باشد که تومور یا ضایعات از دهان فرد خارج شوند، این کار توسط جراح دهان، فک و صورت انجام می‌شود. به طور کلی برداشتن هر نوع ضایعه مشکوکی از بافت دهان بر عهده این پزشک خواهد بود و پزشکان دیگر نمی‌توانند برای انجام این کار اقدامات خاصی انجام دهند.
متخصص گوش و حلق و بینی چه زمانی درگیر تشخیص می‌شود؟
همان‌طور که از عنوان پزشک گوش، حلق و بینی مشخص است، میتواند تشخیص تمام بیماری‌های مربوط به دهان را به صورت دقیق انجام دهد. پزشک گوش، حلق و بینی ابتدا ضایعات و علائم بیمار را به صورت فیزیکی معاینه می‌کند. در صورتی که احتمال سرطانی بودن ضایعات وجود داشته باشد، پروسه آزمایشات بعدی آغاز خواهد شد. گاهی اوقات سرطان دهان به قسمت‌های اطراف مانند سر و گردن گسترش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، متخصص گوش و حلق و بینی نیز وارد پروسه درمان شده و قسمتی از معالجه را بر عهده می‌گیرد. بنابراین نمی‌توان اهمیت پزشک گوش و حلق و بینی را در درمان‌های مربوط به سرطان دهان نادیده گرفت.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص سرطان دهان انجام می‌شود؟
درست است که معاینه بالینی اولین اقدام برای تشخیص بیماری است، ولی با این روش صرفا ظاهر بافت‌های غیرطبیعی را مشاهده خواهید کرد. یعنی نمی‌توانید توده را ارزیابی کنید تا به تشخیص سرطانی بودن یا نبودن آن بپردازید. برای این کار باید از روش‌های دقیق‌تری استفاده شود. خوشبختانه با پیشرفت علم در سال‌های اخیر، روش‌های زیادی کشف شده است که به تشخیص دقیق سرطان دهان کمک می‌کنند. یکی از این روش‌ها بیوپسی یا همان نمونه برداری است. البته تصویربرداری‌هایی مانند سی تی اسکن، ام آر آی و پت اسکن هم بخش دیگری از روش‌های تشخیص این بیماری به شمار می‌روند.
بیوپسی چگونه انجام می‌شود؟
در بیوپسی، پزشک یک قطعه کوچک از بافت یا نمونه‌ای از سلول‌ها را برمی‌دارد. پزشک میتواند بافت مورد نظر را در محیط آزمایشگاه برای پیدا کردن سلول‌های سرطانی ارزیابی کند. بیوپسی تنها راه برای اطمینان پیدا کردن از وجود یا عدم وجود سلول‌های سرطانی در بافت دهان است. نمونه‌های برداشته شده زیر میکروسکوپ ارزیابی می‌شوند و تشخیص نهایی کاملا دقیق خواهد بود. با توجه به وضعیت بیمار و صلاح‌دید پزشک، یکی از انواع بیوپسی شامل بیوپسی سوزنی و بیوپسی برشی برای بیمار انجام می‌شود.
در بیوپسی برشی، یک قطعه کوچک از بافت ناحیه‌ای که غیرطبیعی به نظر می‌رسد بریده می‌شود. این رایج‌ترین نوع بیوپسی است که برای بررسی تغییرات دهان یا گلو استفاده می‌شود. با توجه به این که تومور کجا است و سختی برداشت نمونه در چه حدی قرار دارد، بیوپسی در مطب پزشک یا در اتاق عمل انجام می‌شود. اگر پزشک بخواهد بیوپسی را در مطب انجام دهد، ابتدا ناحیه اطراف تومور را بی‌حس می‌کند. اگر تومور یا ضایعات مورد نظر در قسمت عمقی دهان یا گلو باشد، بیوپسی احتمالا در اتاق عمل و تحت بیهوشی عمومی انجام خواهد شد.
در بیوپسی سوزنی یا آسپیراسیون، یک سوزن بسیار نازک و توخالی متصل به سرنگ، برخی از سلول‌ها را از یک تومور یا توده بیرون می‌کشد. سپس این سلول‌ها در آزمایشگاه به دقت بررسی می‌شوند تا مشخص شود آیا اثری از سرطان وجود دارد یا خیر. البته این نوع بیوپسی برای نمونه برداری از نواحی غیرطبیعی در دهان یا گلو کمتر رایج است.
گاهی بیوپسی سوزنی پس از تشخیص سرطان دهان یا حلق انجام می‌شود تا پزشک تشخیص دهد آیا سرطان به غدد لنفاوی گردن گسترش یافته است یا خیر. این اطلاعات به پزشک کمک می کند تا بهترین درمان سرطان را انتخاب کند.
قبل از شروع بیوپسی دهان، جراح باید اطلاعات کاملی از شرایط بیمار شامل سابقه پزشکی، بیماری یا جراحی قبلی، حساسیت‌های بدنی، داروهای مصرفی و… به دست آورد. همچنین تمام معاینات فیزیکی و رادیوگرافیک باید انجام شده باشد. بعد از اتمام بیوپسی لازم است خونریزی بافت مورد نظر قطع شده و بخیه شود. سپس با کمک گاز استریل پوشانده شود.
تمام نمونه‌های بیوپسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند تا توسط پاتولوژیست، پزشکی که برای تشخیص سرطان از بیوپسی آموزش دیده است، از نزدیک بررسی شوند. پزشک معمولاً میتواند سلول‌های سرطانی را از سلول‌های طبیعی تشخیص دهد و همچنین از نوع ظاهری سلول‌ها میتواند نوع سرطان را مشخص کند.
آزمایش‌های تصویربرداری چه کمکی به تشخیص می‌کنند؟
تصویربرداری به پزشکان اجازه می‌دهد تا در بدن شما به دنبال سرنخ هایی برای تشخیص یک بیماری باشند. دستگاه‌های مختلف همراه با تکنیک‌های جدید می‌توانند تصاویری از ساختارها و فعالیت‌های درون بدن شما را نشان دهند. انتخاب نوع تصویربرداری به علائم و ناحیه مشکوک بستگی دارد.
به طور کلی تصویربرداری‌ها تمام اجزای دهان و بافت‌های داخلی آن را به صورت واضح به پزشک نشان می‌دهد. همچنین میزان گسترش آن را هم مشخص کرده و بافت‌های حاشیه را هم به صورت دقیق بررسی می‌کنند. حتما می‌دانید مهم‌ترین شرط یک درمان موفقیت‌آمیز، تشخیص دقیق و به موقع است. آزمایش‌های تصویربرداری این شرط را برای بیمار محقق خواهند کرد.
بسیاری از آزمایش‌های تصویربرداری ساده انجام می‌شوند و دردی هم ندارند. البته در برخی از آن‌ها ممکن است نیاز باشد که داخل دستگاه ثابت بمانید. برخی دیگر شاید شامل قرار گرفتن در معرض اشعه‌های مخصوص باشد. در ادامه سه نمونه از تصویربرداری‌های رایج را معرفی خواهیم کرد:
سی تی اسکن
اسکن یا سی تی اسکن یک روش تصویربرداری تشخیصی است که از ترکیب اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای تولید تصاویر افقی یا محوری از بدن استفاده می‌کند. سی تی اسکن تصاویر دقیقی از هر قسمت از بدن، از جمله استخوان ها، ماهیچه‌ها، چربی، اندام‌ها و رگ‌های خونی را نشان می‌دهد. سی تی اسکن به تشخیص تومورها یا بررسی سایر آسیب‌ها هم کمک می‌کند.
توموگرافی انتشار پوزیترون (PET)
(PET) یک روش تخصصی رادیولوژی است که برای بررسی بافت‌های مختلف و شناسایی شرایط خاص استفاده می‌شود. PET همچنین ممکن است برای پیگیری پیشرفت درمان هم استفاده شود. PET نوعی روش پزشکی هسته‌ای است. این بدان معنا است که مقدار کمی از یک ماده رادیواکتیو به نام رادیونوکلئید در طول این روش برای کمک به بررسی بافت مورد نظر استفاده می‌شود.
PET همچنین همراه با سایر تست‌های تشخیصی مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) برای ارائه اطلاعات قطعی‌تر در مورد تومورهای بدخیم (سرطانی) و سایر ضایعات استفاده می‌شود. ترکیب PET و CT در تشخیص و درمان بسیاری از انواع سرطان نویدبخش است.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
دستگاه MRI یک دستگاه بزرگ و استوانه‌ای (لوله‌ای شکل) است که یک میدان مغناطیسی قوی در اطراف بیمار ایجاد کرده و پالس‌های امواج رادیویی را از یک اسکنر ارسال می‌کند. میدان مغناطیسی قوی باعث می‌شود اتم‌های هیدروژن در بدن شما در امتداد همان محور قرار گیرند. سپس با انجام یک سری فرآیندهای خاص، سیگنال‌های رادیویی ارسال خواهند شد.
این سیگنال‌ها توسط یک کامپیوتر مخصوص تجزیه و تحلیل شده و به یک تصویر تبدیل می‌شوند. MRI در تشخیص بافت‌های طبیعی و غیرطبیعی دهان کمک شایانی می‌کند. از آنجایی که در این روش تصویربرداری، از پرتوهای یونیزان استفاده نمی‌شود، خطر قرار گرفتن در معرض این پرتوها بیماران را تهدید نخواهد کرد.
آیا سرطان دهان قابل درمان است؟
در صورتی که سرطان دهان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، می‌توان با روش‌های خاصی به درمان آن پرداخت. درمان سرطان دهان شامل جراحی، پرتودرمانی و دارو است. روش‌هایی که به درمان سرطان دهان کمک می‌کنند شامل شیمی درمانی، جراحی و پرتودرمانی هستند. برخی بیماران صرفا به یک نوع درمان نیاز دارند و برخی دیگر باید ترکیبی از چند روش درمانی را به کار گیرند.
تیم درمانی هر بیمار فاکتورهای زیادی را هنگام مشخص کردن یک برنامه درمانی سرطان دهان در نظر می‌گیرد. این فاکتورها شامل محل سرطان و سرعت رشد آن است. همچنین تیم درمانگر گسترش سرطان به نواحی دیگر را هم بررسی می‌کند.
نتایج آزمایش‌ها و سایر بیماری‌های شخص نیز بررسی می‌شوند تا بهترین شیوه درمان انتخاب شود. در ادامه اصلی‌ترین روش‌های درمانی سرطان دهان را به شما توضیح خواهیم داد.
جراحی برای برداشتن سرطان دهان
در طول جراحی سرطان دهان، جراح توده‌های سرطانی و برخی از سلول‌های سالم اطراف آن را که حاشیه نامیده می‌شوند، خارج می‌کند. حذف حاشیه کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که تمام سلول‌های سرطانی حذف شده‌اند. وسعت جراحی به اندازه بافت سرطانی بستگی دارد. همچنین اگر سرطان به استخوان فک گسترش یافته باشد، جراح ممکن است مقداری از بافت استخوانی را هم بردارد.
باید بدانید جراحی خطر خونریزی و عفونت را به همراه دارد. جراحی سرطان دهان ممکن است ظاهر بیمار را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین ممکن است بر توانایی صحبت کردن، غذا خوردن و بلعیدن وی هم تأثیر بگذارد. فیزیوتراپی و سایر خدمات توانبخشی می‌توانند به فرد در مقابله با این تغییرات کمک کنند. ممکن است بیمار برای کمک به غذا خوردن، نوشیدن و مصرف دارو به یک لوله نیاز داشته باشد.
به طور کلی دو روش اصلی برای انجام جراحی سرطان دهان وجود دارد که با توجه به محل قرارگیری توده‌های سرطانی یکی از آن‌ها انتخاب می‌شود. اگر سرطان دهان در مراحل اولیه باشد و دسترسی به آن آسان باشد، جراحی ترانسورال استفاده خواهد شد که تمامی مراحل آن از طریق دهان انجام می‌شود. بعد از جراحی ترانسورال هیچ جای زخمی روی صورت بیمار باقی نخواهد ماند.
در روش دوم که جراحی باز نام دارد، جراح برای انجام عمل، برشی در پوست ایجاد می‌کند. اگر بافت سرطانی دهان وسعت زیادی داشته باشد یا از طریق دهان به سختی قابل دسترسی باشد، ممکن است جراحی باز انتخاب شود. متاسفانه بیمار بعد از جراحی باز یک اسکار خواهد داشت.
پرتودرمانی برای سرطان دهان
پرتودرمانی، سرطان را با نوعی انرژی قدرتمند درمان می‌کند. این انرژی میتواند از پرتوهای ایکس، پروتون‌ها یا منابع دیگر تامین شود. روند انجام پرتودرمانی برای درمان سرطان دهان اغلب توسط دستگاهی انجام می‌شود که در بدن حرکت می‌کند. این دستگاه برای فرآیند تابش، نقاط دقیق را مورد هدف قرار می‌دهد. به این نوع پرتو درمانی، پرتوهای خارجی می گویند.
گاهی اوقات روند انجام پرتودرمانی برای درمان سرطان دهان شامل قرار دادن مواد رادیواکتیو در داخل بدن است. این نوع پرتودرمانی براکی تراپی هم نامیده می‌شود.
اگر سرطان دهان وسعت کمی داشته باشد، ممکن است بیمار برای درمان فقط به پرتودرمانی نیاز داشته باشد. بیشتر اوقات، پرتودرمانی پس از جراحی انجام می‌شود و میتواند به از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده کمک کند.
گاهی اوقات پرتودرمانی با شیمی درمانی ترکیب می‌شود. این ترکیب باعث افزایش اثربخشی پرتودرمانی خواهد شد؛ اما در مقابل، خطر بروز عوارض جانبی را هم افزایش می‌دهد.
اگر وسعت بافت سرطانی افزایش پیدا کند یا به سایر نقاط بدن گسترش یابد، پرتودرمانی ممکن است به تسکین درد و سایر علائم ناشی از سرطان کمک کند. عوارض جانبی پرتودرمانی دهان ممکن است شامل خشکی دهان، پوسیدگی دندان و آسیب به استخوان فک باشد.
ممکن است لازم باشد قبل از شروع پرتودرمانی به دندانپزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که دندان‌های شما تا در وضعیت قابل قبولی قرار دارند. باید تمام دندان‌های خراب را ترمیم کنید یا بکشید. دندانپزشک همچنین میتواند به شما کمک کند تا حین پرتودرمانی و بعد از آن به بهترین نحو از دندان‌های خود مراقبت کنید تا خطر عوارض را کاهش دهید.
شیمی درمانی برای سرطان دهان
شیمی درمانی این بیماری را از طریق داروهای موثر درمان می‌کند. شیمی درمانی اغلب پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده استفاده می‌شود و ممکن است اثربخشی پرتودرمانی را افزایش دهد، بنابراین این دو درمان اغلب با هم ترکیب می‌شوند. اگر سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترش پیدا کند، شیمی درمانی میتواند به کنترل آن کمک کند.
شیمی درمانی جهت نابود کردن سلول‌های سرطانی از داروهای خاصی استفاده می‌کند. این داروها برای حمله و کشتن سلول‌های سرطانی که به سرعت رشد می‌کنند ساخته شده‌اند. از آنجایی که برخی از سلول‌های طبیعی نیز به سرعت رشد می‌کنند، شیمی درمانی میتواند به آن سلول‌ها نیز آسیب برساند و همین موضوع میتواند عوارض جانبی ایجاد کند.
داروهای شیمی درمانی از طریق جریان خون در سراسر بدن شما حرکت می‌کنند. این داروها ممکن است رشد سلول‌های سرطانی را متوقف کنند، رشد سلولی را کند کنند یا سلول‌های سرطانی را بکشند.
عوارض جانبی این درمان به نوع داروهای مصرفی بستگی دارد. شایع‌ترین عوارض جانبی شامل تهوع، استفراغ و ریزش مو هستند. قبل از شروع درمان از تیم درمانی خود بخواهید که عوارض جانبی احتمالی را برای شما توضیح دهند.
اکثر افراد مبتلا به سرطان، شیمی درمانی را در بخش درمان‌های سرپایی بیمارستان یا در مطب دکتر انجام می‌دهند. با توجه به سلامت عمومی بدن شما و داروهایی که مصرف می‌کنید، ممکن است لازم باشد در طول درمان در بیمارستان بمانید. ممکن است این داروها را به صورت وریدی یا به صورت قرص دریافت کنید. یا ممکن است ترکیبی از این دو در درمان شما مورد استفاده قرار گیرد.
کلام آخر
با توجه به گستردگی موضوعات پوشش داده شده در این مقاله در مورد تشخیص سرطان دهان، مهم است که به اهمیت پیشگیری و تشخیص زودهنگام توجه ویژه‌ای داشته باشیم. پیشگیری میتواند با اتخاذ شیوه زندگی سالم، از جمله پرهیز از استعمال دخانیات و مصرف مشروبات الکلی، و نیز حفظ بهداشت دهان و دندان، انجام شود. تشخیص زودهنگام نیز با مراجعه منظم به دندانپزشک یا پزشک و انجام معاینات دوره‌ای، میتواند نقش کلیدی در کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری داشته باشد.
ما در وب‌سایت “بای بای سرطان” متعهد به ارائه آخرین اطلاعات و پشتیبانی مورد نیاز برای کسانی هستیم که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند. امیدواریم که این مقاله به شما در درک بهتر فرآیندهای تشخیصی و گزینه‌های درمانی موجود کمک کرده باشد. هرگز فراموش نکنید که شما تنها نیستید و پشتیبانی مورد نیاز در دسترس است. بیایید با همکاری هم در راه مبارزه با سرطان دهان قدم برداریم و به دنبال زندگی سالم‌تر و روشن‌تری باشیم.
