استوماتیت به التهاب دهان گفته می‌شود. این التهاب می‌تواند گونه، لثه، زبان، لب و سقف یا کف دهان را درگیر کند. استوماتیت به ویژه برای افرادی که تحت درمان‌های سرطان مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی قرار می‌گیرند بسیار مهم است، زیرا این درمان‌ها می‌تواند منجر به موارد شدید این بیماری شود. برای دریافت جواب این سوال که استوماتیت چیست با این مقاله از سایت بای بای سرطان همراه باشید.
استوماتیت چیست؟
استوماتیت اصطلاح گسترده‌ای است که برای توصیف التهاب داخل دهان استفاده می‌شود. این التهاب می‌تواند مجموعه‌ای از علائم را ایجاد کند که بر فعالیت‌های روزانه مانند خوردن، صحبت کردن و بلع تأثیر می‌گذارد. علائم شایع استوماتیت شامل قرمزی، تورم، درد و ایجاد زخم است.
انواع استوماتیت چیست؟
انواع مختلفی از استوماتیت شناخته شده‌اند که هر کدام علل و ویژگی‌های خاص خود را دارند. برخی از انواع رایج این بیماری عبارتند از:
زخم‌های شانکر ( آفتی): اینها زخم‌های کوچک و دردناکی هستند که در داخل دهان ظاهر می‌شوند. این زخم‌ها مسری نیستند و اغلب عود می‌کنند. علت دقیق آن ناشناخته است اما عواملی مانند استرس، آسیب‌های جزئی دهان و برخی غذاها می‌توانند باعث ایجاد آنها شوند.
تبخال (هرپتیک): تبخال ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس، مسری است و به صورت تاول‌های پر از مایع و معمولا در اطراف لب ظاهر می‌شود. این تبخال می‌تواند توسط عواملی مانند تب، استرس یا قرار گرفتن در معرض نور خورشید تحریک شود.
موکوزیت دهانی: این نوع استوماتیت به ویژه برای بیماران سرطانی که شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی دریافت می‌کنند دیده می‌شود. این بیماری شامل التهاب و زخم دردناک غشاهای مخاطی پوشاننده دهان است.
استوماتیت می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. این درد و ناراحتی خوردن یا آشامیدن را دشوار کرده و منجر به کمبودهای تغذیه‌ای و کم آبی بدن می‌شود. این بیماری می‌تواند بر گفتار نیز تأثیر بگذارد و حرف زدن را سخت کند. تشخیص و درمان مناسب برای مدیریت علائم ضروری است.
موکوزیت دهانی
موکوزیت دهانی یک نوع خاص از استوماتیت است که اغلب افرادی را که تحت درمان سرطان هستند تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. این بیماری با التهاب دردناک و زخم غشاهای مخاطی در دهان شناخته می‌شود. موکوزیت دهانی می‌تواند به عنوان یک عارضه جانبی شیمی درمانی و پرتودرمانی ایجاد شود.
علل موکوزیت دهانی
موکوزیت دهانی زمانی اتفاق می‌افتد که درمان‌های سرطان به سلول‌های سریعا در حال تقسیم در پوشش دهان آسیب می‌رسانند. هم شیمی‌درمانی و هم پرتودرمانی سلول‌های سرطانی با رشد سریع را هدف قرار می‌دهند اما می‌توانند به سلول‌های طبیعی از جمله سلول‌های دهان نیز آسیب برسانند. این آسیب چرخه سلولی را مختل می‌کند و منجر به تجزیه غشاهای مخاطی و در نتیجه التهاب و زخم دهان می‌شود.
موکوزیت دهانی ناشی از شیمی درمانی معمولاً حدود 10 تا 21 روز پس از شروع درمان ایجاد می‌شود. پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن می‌تواند باعث بروز موکوزیت در هفته اول درمان شود. شدت موکوزیت بسته به نوع، دوز درمان و سلامت کلی فرد متفاوت خواهد بود.
علائم موکوزیت دهانی
علائم این بیماری شامل موارد زیر باشد:
- قرمزی و تورم در دهان
- زخم‌های دردناک دهانی
- مشکل در خوردن، نوشیدن و بلعیدن
- دهان خشک
- احساس سوزش در دهان
- افزایش حساسیت به غذاها و نوشیدنی‌های سرد یا گرم
- خونریزی از زخم در موارد شدید
تاثیر موکوزیت دهانی بر درمان سرطان
می‌تواند به طور قابل توجهی بر توانایی بیمار برای ادامه درمان سرطان تأثیر بگذارد. موارد شدید این بیماری می‌تواند باعث درد و مشکل در بلع شود که بیماران نیاز به کاهش دوزهای شیمی درمانی و پرتودرمانی یا حتی توقف کامل درمان خواهند داشت که بر اثربخشی درمان سرطان تأثیر می‌گذارد.
موکوزیت دهانی علاوه بر ناراحتی جسمی می‌تواند به ناراحتی عاطفی و روانی نیز منجر شود. درد و مشکل در غذا خوردن می‌تواند باعث اضطراب و افسردگی شود و بر سلامت کلی بیمار تأثیر بگذارد.
پیشگیری و مدیریت موکوزیت دهانی
پیشگیری و مدیریت موکوزیت دهانی برای بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی بسیار مهم است. شاید نتوان به طور کامل از موکوزیت پیشگیری کرد اما راهکارهایی برای کاهش شدت آن و مدیریت موثر علائم وجود دارد. رعایت بهداشت دهان و دندان قدم اول پیشگیری است. بیماران باید بعد از هر وعده غذایی و قبل از خواب دندان‌های خود را با یک مسواک نرم و خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنند. معاینات منظم دندانپزشکی به شناسایی و رفع زودهنگام این بیماری کمک می‌کند.
هیدراته ماندن و حفظ تغذیه مناسب می‌تواند به روند بهبودی بدن کمک کند. بیماران باید مقدار زیادی آب بنوشند و یک رژیم غذایی متعادل داشته باشند و غذاهای نرم و غیر محرک بیشتری مصرف کنند. داروها و دهانشویه‌های مختلفی برای کمک به کنترل علائم موکوزیت دهانی در دسترس هستند. این موارد شامل مسکن، داروهای ضد التهابی و محافظ برای پوشش دهان هستند.
کرایوتراپی شامل مکیدن تراشه‌های یخ در طول شیمی درمانی برای کاهش جریان خون در دهان است که می‌تواند به کاهش شدت موکوزیت دهانی کمک کند. مطالعات نشان داده‌اند کرایوتراپی می‌تواند بروز استوماتیت را تا حدود 50 درصد کاهش دهد. برخی داروها مانند دهانشویه آلوپورینول، پروپانتلین و پیلوکارپین به پیشگیری یا کاهش شدت موکوزیت کمک می‌کنند. اثربخشی این داروها تایید شده نیست و تحقیقات بیشتری برای تایید مزایای آنها مورد نیاز است.
استوماتیت بر اثر شیمی درمانی
یکی از عوارض جانبی شایع و دردناک شیمی درمانی است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر بگذارد. آشنایی با اینکه استوماتیت بر اثر شیمی درمانی چگونه ایجاد می‌شود و چه عواملی دارد به مدیریت و پیشگیری از این آن کمک می‌کند.
دیدیم که شیمی درمانی سلول‌هایی که به سرعت تقسیم می‌شوند را هدف قرار می‌دهد که شامل سلول‌های سرطانی و همچنین سلول‌های سالم در بدن می‌شود. سلول‌های پوشاننده دهان و دستگاه گوارش به سرعت تقسیم می‌شوند که آنها را به ویژه در برابر اثرات شیمی درمانی آسیب پذیر می‌کند. هنگامی که این سلول‌ها توسط شیمی درمانی آسیب می‌بینند منجر به ایجاد استوماتیت بر اثر شیمی درمانی می‌شود.
این فرآیند با داروهای شیمی درمانی شروع شده که باعث آسیب مستقیم به سلول‌های پوشاننده دهان می‌شود. این روند منجر به التهاب شده که می‌تواند باعث شکسته شدن سلول‌ها و ایجاد زخم‌های دردناک شود. این زخم‌ها می‌توانند خوردن، نوشیدن و حتی صحبت کردن را دشوار کرده و بر تغذیه و سلامت کلی بیمار تأثیر بگذارند.
عوامل موکوزیت دهانی در شیمی درمانی
چندین عامل در ایجاد استوماتیت بر اثر شیمی درمانی شناخته شده‌اند که در این بخش مقاله به آنها می‌پردازیم: متوترکسات به طور گسترده برای سرطان‌های مختلف از جمله سرطان خون، سرطان سینه و سرطان ریه استفاده می‌شود. متوترکسات می‌تواند باعث موکوزیت شدید شود، به ویژه زمانی که در دوزهای بالا تجویز شود.
فلوروراسیل اغلب در درمان سرطان‌های روده بزرگ، سینه، سر و گردن استفاده می‌شود. 5-FU عامل اصلی ایجاد موکوزیت دهانی است. این دارو چرخه سلولی طبیعی سلول‌های مخاطی را مختل می‌کند و منجر به آسیب آنها می‌شود. سیس پلاتین برای درمان سرطان‌هایی مانند سرطان تخمدان، بیضه و مثانه استفاده می‌شود که می‌تواند منجر به موکوزیت شود. این دارو باعث مرگ سلولی در پوشش مخاطی و در نتیجه زخم‌های دردناک می‌شود.
دوکسوروبیسین برای سرطان‌های مختلف از جمله سرطان سینه و لنفوم استفاده می‌شود. دوکسوروبیسین با تکثیر DNA در سلول‌هایی که به سرعت تقسیم می‌شوند تداخل می‌کند و منجر به آسیب مخاط می‌شود. سیکلوفسفامید که برای طیف وسیعی از سرطان‌ها از جمله سرطان لنفوم و سرطان سینه استفاده می‌شود می‌تواند با آسیب رساندن به DNA سلول‌های مخاطی باعث ایجاد موکوزیت شود.
استوماتیت بر اثر پرتودرمانی
پرتودرمانی یکی دیگر از درمان‌های رایج سرطان است که می‌تواند منجر به این بیماری شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که پرتو به سلول‌های دهان آسیب رسانده و باعث التهاب، زخم و درد می‌شود. پرتودرمانی با هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی با پرتوهای پرانرژی عمل می‌کند تا آنها را از بین ببرد. این پرتوها در این فرآیند می‌توانند سلول‌های سالم در ناحیه درمان را نیز تحت تاثیر قرار دهند. هنگامی که تابش به سرطان‌های ناحیه سر و گردن می‌رسد مخاط دهان اغلب در معرض پرتوهای تابش قرار می‌گیرند. این قرار گرفتن در معرض سلول‌هایی که به سرعت تقسیم می‌شوند به پوشش دهان آسیب می‌رساند و منجر به این بیماری می‌شود.
تشعشعات DNA این سلول‌ها را مختل کرده و باعث مرگ زودرس آنها می‌شود. این مرگ سلولی منجر به نازک شدن پوشش مخاطی شده و آن را مستعد آسیب و عفونت می‌کند. این آسیب همچنین باعث واکنش التهابی شده که منجر به قرمزی، تورم و زخم می‌شود.
عوامل موثر بر شدت استوماتیت بر اثر پرتودرمانی
دوز تشعشع: دوزهای بالاتر اشعه باعث ایجاد استوماتیت شدید می‌شود. دوز کل و برنامه تقسیم بندی (نحوه تقسیم و تجویز دوز در طول زمان) نقش مهمی در تعیین میزان آسیب مخاط ایفا می‌کند.
ناحیه درمان: ناحیه خاصی که تحت درمان با اشعه قرار می‌گیرد بر شدت استوماتیت تأثیر می‌گذارد. درمان‌هایی که ناحیه سر و گردن را هدف قرار می‌دهند مخاط دهان را مستقیماً درگیر می‌کنند و خطر ابتلا به استوماتیت را افزایش می‌دهند.
شیمی درمانی همزمان: هنگامی که پرتودرمانی با شیمی درمانی ترکیب می‌شود خطر و شدت این بیماری افزایش می‌یابد. داروهای شیمی درمانی می‌توانند اثرات پرتو را افزایش دهند و منجر به آسیب مخاطی بیشتر شوند.
بیماری‌های دهانی قبلی: بیمارانی که از قبل بیماری دهانی مانند بهداشت نامناسب دندان، بیماری پریودنتال یا عفونت‌های دهانی دارند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری شدید هستند.
کلام آخر
در این مقاله بای بای سرطان دیدیم که استوماتیت چیست: این یک بیماری مهم است که به طور قابل توجهی بر بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی تأثیر می‌گذارد. آشنایی با اینکه علل و علائم استوماتیت چیست برای بهبود نتایج و کیفیت زندگی بیمار بسیار مهم است. با حفظ بهداشت دهان و دندان، هیدراته ماندن و استفاده از داروهای مناسب می‌توانید علائم این بیماری را بهتر مدیریت کنید و درمان سرطان خود را با وقفه‌های کمتری ادامه دهید.
منابع:
