پرتودرمانی یک گزینه درمانی حیاتی برای بسیاری از بیماران سرطانی است اما نگرانی در مورد عوارض آن بر اعضای خانواده و اطرافیان وجود دارد. با این مقاله از بای بای سرطان همراه باشید تا به انواع مختلف عوارض پرتودرمانی برای اطرافیان و خطرات قرار گرفتن در معرض عزیزانی که تحت پرتودرمانی قرار گرفتند بپردازیم.
پرتودرمانی چیست؟
پرتودرمانی از پرتوها یا ذرات پر انرژی برای کشتن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد آنها استفاده می‌کند. پرتودرمانی اشکال مختلفی دارد اما همه آنها در جهت یک هدف عمل می‌کنند: هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی. یکی از انواع رایج آن پرتودرمانی خارجی بوده که شامل هدایت اشعه از یک دستگاه خارج از بدن به سمت سلول‌های سرطانی است. این روش به مانند تابیدن چراغ قوه به یک نقطه خاص برای روشن کردن آن عمل می‌کند.
نوع دیگر براکی تراپی موقت است. در این روش مواد رادیواکتیو مستقیماً در داخل بدن در نزدیکی سلول‌های سرطانی قرار می‌گیرند. این مواد تابشی ساطع می‌کنند که سلول‌های سرطانی را از درون هدف قرار می‌دهد که مانند یک فانوس کوچک و قدرتمند که در تاریکی قرار گرفته عمل می‌کند.
براکی تراپی دائمی کاشت دانه‌های کوچک رادیواکتیو در نزدیکی محل سلول‌های سرطانی است. این دانه‌ها به طور مداوم در طول زمان تابش ساطع می‌کنند و به طور مؤثر درمان را مستقیماً به تومور می‌دهند. این روش مانند کاشتن بذرهایی است که به سرباز تبدیل می‌شوند و با سرطان مبارزه می‌کنند.
در نهایت پرتودرمانی سیستمیک را داریم که در آن بیماران مواد رادیواکتیو را می‌خورند یا دریافت می‌کنند که در سرتاسر بدن حرکت می‌کنند و سلول‌های سرطانی را در هر جایی که ممکن است مخفی شده باشند پیدا کرده و از بین می‌برند. این روش مانند فرستادن سربازان کوچک به یک ماموریت برای شکار و از بین بردن سلول‌های دشمن است. این توصیفات ممکن است ترسناک به نظر برسد اما مهم است درک کنیم که پرتودرمانی یک درمان بسیار کنترل شده است. تابش با دقت مورد استفاده قرار می‌گیرد تا آسیب به سلول‌های سالم اطراف سلول‌های سرطانی را به حداقل برساند.
خطر پرتودرمانی برای اعضای خانواده
وقتی یکی از عزیزانتان تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرد طبیعی است که نگران خطرات احتمالی برای اعضای خانواده و دیگران باشید. با این حال درک این نکته ضروری است که اکثر پرتودرمانی‌ها خطر کمی برای دیگران دارند. بیایید نگاهی دقیق تر به خطرات مرتبط با انواع مختلف پرتودرمانی بیندازیم.
برای پرتودرمانی خارجی و براکی تراپی موقت، خطر قرار گرفتن در معرض پرتو برای اعضای خانواده و مراقبان حداقل است. زیرا اشعه در ناحیه درمان موضعی است و پس از اتمام جلسه روی بدن بیمار باقی نمی‌ماند. اعضای خانواده و اطرافیان می‌توانند بدون ترس از قرار گرفتن در معرض تشعشع مثل سابق با بیمار ارتباط برقرار کنند.
اما براکی تراپی دائمی و پرتودرمانی سیستمیک خطر بیشتری برای قرار گرفتن در معرض اشعه برای دیگران دارد. در براکی تراپی دائمی، دانه‌های رادیواکتیو پس از جلسه درمانی در بدن بیمار باقی می‌مانند و به مرور زمان از خود پرتو ساطع می‌کنند. پرتودرمانی سیستمیک که شامل بلع یا دریافت مواد رادیواکتیو است که در داخل بدن تشعشع ساطع می‌کنند خطرات بالقوه‌ای برای اعضای خانواده و اطرافیان، به ویژه بلافاصله بعد از درمان ایجاد می‌کند.
خطر براکی تراپی و پرتودرمانی سیستمیک
براکی تراپی و پرتودرمانی سیستمیک دو نوع پرتودرمانی هستند که می‌توانند خطراتی برای قرار گرفتن در معرض پرتو برای اعضای خانواده بیماران ایجاد کنند. درک این خطرات برای اطمینان از ایمنی خانواده و اطرافیان ضروری است.
براکی تراپی دائمی
این روش در هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی موثر است اما می‌تواند منجر به قرار گرفتن اعضای خانواده و اطرافیان در معرض پرتوهای تابشی شود. خطر قرار گرفتن در معرض تابش ناشی از براکی تراپی دائمی به عواملی مانند نوع و دوز دانه‌های رادیواکتیو مورد استفاده و همچنین نزدیکی دانه‌ها به سطح پوست بستگی دارد. در برخی موارد تابش ساطع شده از دانه‌ها می‌تواند به اندازه کافی قوی باشد که برای اعضای خانواده که در تماس نزدیک با بیمار هستند خطرات احتمالی ایجاد کند.
پرتودرمانی سیستمیک
این درمان می‌تواند در درمان سرطان بسیار موثر باشد اما خطر قرار گرفتن در معرض اشعه را برای اعضای خانواده به همراه دارد. بیماران در طول پرتودرمانی سیستمیک ممکن است برای مدتی پس از درمان، اشعه از بدن خود ساطع کنند. این تشعشع می‌تواند برای اعضای خانواده که در تماس نزدیک با بیمار هستند، به ویژه بلافاصله پس از درمان، خطرناک باشد.
اقدامات احتیاطی و ایمنی
برای به حداقل رساندن خطر قرار گرفتن اعضای خانواده و اطرافیان در معرض پرتو در طول براکی تراپی و پرتودرمانی سیستمیک، پزشکان می‌توانند اقدامات احتیاطی خاصی را توصیه کنند. این اقدامات احتیاطی شامل موارد زیر است:
- محدود کردن تماس نزدیک با بیمار، به ویژه در روزهای بعد از درمان.
- حفظ فاصله ایمن از بیمار برای کاهش قرار گرفتن در معرض اشعه.
- پیروی از دستورالعمل‌های خاص برای مایعات بدن یا موادی که ممکن است با تشعشع آلوده شده باشند.
- آموزش اعضای خانواده در مورد خطرات احتمالی قرار گرفتن در معرض تشعشعات و نحوه به حداقل رساندن آنها.
کاهش قرار گرفتن در معرض پرتودرمانی
دیدیم که برخی از درمان‌های پرتودرمانی خطر قرار گرفتن اعضای خانواده و اطرافیان را در معرض پرتو به همراه دارند اما استراتژی‌هایی برای کاهش مواجهه اتفاقی و اطمینان از ایمنی آنها وجود دارد. این استراتژی‌ها روی به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض تشعشع و در عین حال حفظ کیفیت زندگی بیمار و اثربخشی درمان تمرکز دارند.
برای بیمارانی که تحت براکی تراپی یا پرتودرمانی سیستمیک قرار می‌گیرند، قرار گرفتن در معرض اعضای خانواده به عواملی مانند دوز پرتو و فاصله فیزیکی از بیمار بستگی دارد. پزشکان برای کاهش خطرات احتمالی از دستورالعمل‌های تعیین شده توسط سازمان‌های نظارتی مانند کمیسیون تنظیم مقررات هسته‌ای (NRC) پیروی می‌کنند.
این دستورالعمل‌ها کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که بیماران تنها زمانی از مرکز درمانی مرخص می‌شوند که بتوان سطوح مواجهه دیگران در معرض پرتو را به‌طور مناسب مدیریت کرد.
یک رویکرد برای کاهش مواجهه اتفاقی، توسعه رویکردهایی بر اساس شرایط فردی بیمار است. این رویکردها به تیم پزشکی کمک می‌کنند مدت زمان اقدامات احتیاطی مورد نیاز برای اطرافیان بیمارانی که تحت انواع خاصی از پرتودرمانی قرار می‌گیرند را تخمین بزنند. پزشکان با تطبیق اقدامات احتیاطی با شرایط هر بیمار می‌توانند محدودیت‌های غیرضروری را به حداقل برسانند و در عین حال از ایمنی اعضای خانواده و اطرافیان اطمینان حاصل کنند.
برای بیمارانی که درمان رادیواکتیو با ید دریافت می‌کنند ممکن است اقدامات احتیاطی بیشتری برای جلوگیری از آلودگی مایعات بدن لازم باشد. توصیه‌ها در این زمینه شامل حفظ فاصله با دیگران، تنها خوابیدن در یک تخت جداگانه برای مدت معین و اجتناب از فعالیت‌هایی مانند استفاده از ظروف مشترک یا تهیه غذا برای دیگران باشد که می‌تواند تشعشعات را منتشر کند.
دستورالعمل‌ها برای بیمارانی که تحت براکی تراپی قرار می‌گیرند می‌تواند بسته به نوع دانه‌های رادیواکتیو مورد استفاده متفاوت باشد. به بیماران توصیه می‌شود که در مورد این درمان مطالعه کنند و دستورالعمل‌های خاص ارائه شده توسط تیم پزشکی خود را دنبال کنند. برخی از اقدامات احتیاطی مانند اجتناب از ظروف مشترک، حوله یا تماس نزدیک طولانی ضروری است اما خطر کلی قرار گرفتن در معرض تشعشع برای اعضای خانواده کم است.
دستورالعمل‌های NRC
آژانس‌های نظارتی مانند کمیسیون تنظیم مقررات هسته‌ای برای اطمینان از ایمنی بیماران و اطرافیان آنها در طول پرتودرمانی دستورالعمل‌ها و مقرراتی را ایجاد کرده‌اند. این دستورالعمل‌ها استانداردهای ارزشمندی در اختیار پزشکان قرار می‌دهد تا در هنگام اجرای پرتودرمانی و مدیریت خطرات احتمالی قرار گرفتن دیگران در معرض تشعشع از آنها پیروی کنند.
دستورالعمل‌های NRC شامل توصیه‌هایی برای ارزیابی و مدیریت سطوح قرار گرفتن در معرض تشعشع برای اعضای خانواده و اطرافیان است. یکی از جنبه‌های کلیدی این دستورالعمل‌ها مفهوم معادل دوز موثر است که بر حسب میلی سیورت (mSv) اندازه گیری می‌شود. براساس این دستورالعمل در صورتی که کل دوز معادل موثر از فردی به فرد دیگر از 5 mSv تجاوز نکند بیماران می‌توانند از مرکز درمانی مرخص شوند. اگر مجموع دوز مؤثر احتمالی از 1 mSv تجاوز کند دستورالعمل‌هایی برای محدود کردن مواجهه ارائه می‌شود.
تیم پزشکی به این دستورالعمل‌ها پایبند هستند تا اطمینان حاصل کنند که بیماران تنها زمانی از مرکز درمانی ترخیص می‌شوند که سطح تماس با اطرافیان ایمن تلقی شود. پزشکان با پیروی از این توصیه‌ها در به حداقل رساندن خطر قرار گرفتن در معرض تشعشع برای اعضای خانواده و اطرافیان کمک می‌کنند و در عین حال اطمینان حاصل می‌کنند که بیماران درمان لازم را برای سرطان خود دریافت می‌کنند.
مطالعات در مورد عوارض پرتودرمانی برای اطرافیان
محققان برای درک بهتر میزان قرار گرفتن اعضای خانواده و اطرافیان در معرض تابش در طول پرتودرمانی مطالعات مختلفی را انجام داده‌اند. این مطالعات اطلاعات ارزشمندی در مورد خطرات بالقوه ارائه می‌دهد و به پزشکان کمک می‌کند تا دستورالعمل‌هایی را برای اطمینان از ایمنی اطرافیان بیمار ایجاد کنند.
به عنوان مثال یک مطالعه شامل بیمارانی بود که تحت براکی تراپی برای سرطان پروستات قرار می‌گرفتند و نشان داد که انواع خاصی از دانه‌های رادیواکتیو کمترین خطر را برای اعضای خانواده دارند. این مطالعه به این نتیجه رسید که برای همکاران و بزرگسالان غیر باردار یا باردار که با بیمار می‌خوابند هیچ احتیاط ایمنی لازم نیست. اقدامات احتیاطی برای همسران باردار توصیه می‌شود تا بچه‌ها را برای مدت طولانی روی پای خود نخوابانند.
مطالعات مربوط به بیماران مبتلا به سرطان تیروئید تحت درمان رادیواکتیو با ید، سطوح پایین قرار گرفتن در معرض اشعه را برای اطرافیان نشان داد. در یک مطالعه، مجموع قرار گرفتن در معرض تابش در اتاق‌هایی مانند اتاق خواب، حمام و اتاق نشیمن که بیماران تحت درمان به آنها مراجعه می‌کنند از 0.088 تا 1.38 mSv در طول چهار هفته متغیر بود. مطالعه دیگری نشان داد که سطوح تشعشع در اطرافیان از 0.123 تا 0.718 mSv بسته به دوز درمانی دریافت شده توسط بیمار متغیر است.
مطالعات شامل اطفال نیز اطلاعات ارزشمندی را در مورد قرار گرفتن در معرض اشعه برای اطرافیان ارائه می‌دهد. مطالعه‌ای که شامل بیماران اطفال دریافت کننده پرتودرمانی سیستمیک بود نشان داد که اکثر اطرافیان در معرض سطوح تشعشعات بیش از حد توصیه شده قرار نگرفتند. با این حال بر اساس عواملی مانند نوع درمان و سن کودک، در سطوح قرار گرفتن در معرض تابش تغییراتی وجود داشت. این مطالعات اهمیت درک خطرات خاص مرتبط با انواع مختلف پرتودرمانی و انجام اقدامات احتیاطی را بر این اساس نشان می‌دهد.
آموزش به بیمار
آموزش به بیمار نقش مهمی در تضمین ایمنی اعضای خانواده و اطرافیان در طول پرتودرمانی دارد. بیمارانی که پرتودرمانی دریافت می‌کنند باید به طور فعال در درمان خود مشارکت داشته باشند و با اقدامات احتیاطی لازم برای محافظت از عزیزانشان در برابر قرار گرفتن در معرض پرتوهای احتمالی آشنا باشند.
یکی از جنبه‌های مهم آموزش به بیمار، درک دستورالعمل‌های خاص ارائه شده توسط تیم پزشکی در مورد درمان پرتودرمانی است. بیماران باید خود را با نوع پرتودرمانی که دریافت می‌کنند و همچنین هرگونه احتیاط یا محدودیتی که ممکن است اعمال شود آشنا کنند.
برای مثال بیمارانی که تحت درمان رادیواکتیو با ید برای سرطان تیروئید قرار می‌گیرند باید از توصیه‌هایی برای حفظ فاصله با دیگران و اجتناب از فعالیت‌هایی مانند استفاده از ظروف مشترک یا تهیه غذا برای دیگران که می‌توانند تشعشعات را منتشر کنند آگاه باشند. بیمارانی که تحت براکی تراپی قرار می‌گیرند نیز باید دستورالعمل‌های مربوط به اقدامات احتیاطی برای به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض اشعه را برای اعضای خانواده به دقت بررسی کنند.
بیماران همچنین باید تشویق شوند تا با پزشک خود صحبت کنند و هر گونه سؤالی که ممکن است در مورد درمان خود داشته باشند بپرسند. بیماران با مشارکت فعال در درمان و درک اهمیت رعایت اقدامات احتیاطی می‌توانند به اطمینان از ایمنی اعضای خانواده و اطرافیان خود کمک کنند.
تیم پزشکی علاوه بر آموزش به بیمار، نقش مهمی در ارائه راهنمایی و پشتیبانی برای بیماران و اطرافیان آنها دارند. پزشکان باید به‌راحتی در دسترس باشند تا به هر گونه نگرانی یا سؤال پاسخ دهند و به اعضای خانواده و اطرافیان آنها در مورد اقدامات ایمنی در هنگام پرتودرمانی آموزش دهند.
کلام آخر
در این مقاله دیدیم که پرتودرمانی می‌تواند ابزار قدرتمندی در مبارزه با سرطان باشد اما بررسی تأثیر بالقوه آن بر اعضای خانواده و اطرافیان ضروری است. بیماران و اطرافیان آنها می‌توانند با آشنایی با انواع مختلف پرتودرمانی و خطرات مرتبط با قرار گرفتن در معرض پرتو با پزشکان همکاری کنند تا این خطرات را به حداقل برسانند و ایمنی همه افراد درگیر را تضمین کنند. با و اقدامات احتیاطی مناسب، پرتودرمانی می‌تواند به طور موثر اجرا شود و در عین حال سلامت بیماران در اولویت قرار بگیرد.
منابع:
