تست PSA یک آزمایش پزشکی رایج و مهم است که برای اندازه گیری سطح آنتی ژن اختصاصی پروستات در خون استفاده می‌شود. این تست عمدتاً برای غربالگری سرطان پروستات و نظارت بر وضعیت مردانی که قبلاً مبتلا به این بیماری بودند استفاده می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره تست PSA با این مقاله از بای بای سرطان همراه باشید.
آشنایی با تست PSA
تست PSA یک آزمایش خون است که میزان آنتی ژن اختصاصی پروستات یا PSA را در جریان خون اندازه گیری می‌کند. PSA پروتئینی است که توسط سلول‌های طبیعی و بدخیم غده پروستات تولید می‌شود. پروستات غده کوچکی است که در زیر مثانه مردان قرار دارد و مسئول تولید مایع منی است. PSA به مایع شدن منی کمک می‌کند و به اسپرم اجازه می‌دهد آزادانه شنا کند.
نمونه خون در طی تست PSA از بیمار گرفته شده و برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. نتایج به صورت نانوگرم PSA در هر میلی لیتر (ng/mL) خون گزارش می‌شود. دانستن این عدد اطلاعات مهمی در مورد سلامت پروستات و وجود احتمالی سرطان پروستات ارائه می‌دهد.
تست PSA سابقه قابل توجهی در حوزه پزشکی دارد. این تست اولین بار توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) در سال 1986 برای نظارت بر پیشرفت سرطان پروستات در مردانی که قبلاً مبتلا به این بیماری تشخیص داده شده بودند تأیید شد. این سازمان در سال 1994 تأییدیه خود را گسترش داد تا شامل استفاده از تست PSA همراه با تست دیجیتال رکتوم (DRE) برای تشخیص سرطان پروستات در مردان 50 ساله و بالاتر باشد.
تست PSA با گذشت زمان به بخشی از غربالگری سرطان پروستات تبدیل شده است. پزشکان و سازمان‌های زیادی غربالگری سالانه PSA را برای سرطان پروستات از سن 50 سالگی پیشنهاد می‌کنند. این تست برای افرادی که علائم پروستات را گزارش می‌کنند نیز توصیه می‌شود. این علائم شامل مشکل در ادرار کردن، تکرر ادرار به خصوص در شب، جریان ضعیف ادرار و درد یا ناراحتی در ناحیه لگن می‌شود.
PSA در آزمایش خون چیست؟
PSA به طور طبیعی به مقدار کم در خون همه مردان وجود دارد. شرایط خاص می‌تواند باعث افزایش سطح PSA شود. تست PSA این سطوح را اندازه گیری می‌کند و سطح PSA بالاتر از حد نرمال می‌تواند نشان دهنده بیماری‌های مختلف پروستات از جمله سرطان پروستات، هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) و پروستاتیت باشد.
هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) بزرگ شدن غیر سرطانی غده پروستات بوده که در مردان مسن شایع است. این بیماری می‌تواند باعث افزایش سطح PSA شود اما ارتباطی با سرطان ندارد. پروستاتیت التهاب غده پروستات بوده و می‌تواند منجر به افزایش سطح PSA شده و ممکن است در اثر عفونت باکتریایی یا عوامل دیگر ایجاد شود.
تست PSA یک ابزار ضروری برای تشخیص سرطان پروستات در مراحل اولیه آن است. سرطان پروستات یکی از شایع ترین سرطان‌ها در بین مردان است و تشخیص زودهنگام آن برای درمان موفقیت آمیز بسیار مهم است. افزایش سطح PSA در آزمایش خون می‌تواند یک شاخص اولیه سرطان پروستات باشد که باعث مداخلات بعدی می‌شود.
تفسیر آزمایش PSA
برای تفسیر آزمایش PSA باید بدانیم سطوح PSA طبیعی و غیر طبیعی به چه شکل است. سطح PSA به میزان 4.0 نانوگرم در میلی لیتر یا کمتر معمولا طبیعی در نظر گرفته می‌شد. با این حال تحقیقات نشان داده برخی از مردان با سطح PSA کمتر از 4.0 نانوگرم در میلی‌لیتر همچنان می‌توانند سرطان پروستات داشته باشند و بسیاری از مردان با سطوح بالاتر این آنتی ژن مبتلا به سرطان نیستند. این امر نشان می‌دهد باید سایر عوامل مانند سن، اندازه پروستات و سلامت کلی را در هنگام تفسیر آزمایش PSA درنظر بگیرید.
عوامل مختلفی می‌توانند بر سطوح PSA تأثیر بگذارند و منجر به نوسانات شوند. به عنوان مثال سطح PSA با افزایش سن و اندازه غده پروستات افزایش می‌یابد. التهاب یا عفونت پروستات، نمونه‌برداری‌های اخیر پروستات، انزال و فعالیت‌های بدنی شدید مانند دوچرخه‌سواری نیز می‌تواند سطح PSA را افزایش دهد. داروهای خاصی مانند فیناستراید و دوتاستراید که برای درمان BPH استفاده می‌شوند می‌توانند سطح PSA را کاهش دهند.
با توجه به این متغیرها تفسیر آزمایش PSA ممکن است تشخیص قطعی ارائه نکند. پزشکان اغلب سطوح PSA را در طول زمان و با در نظر گرفتن روندها و تغییرات آن به جای خود مقادیر بررسی می‌کنند. افزایش مداوم سطح PSA می‌تواند نیازمند تحقیقات بیشتر و اقدامات بعدی از جمله آزمایش‌های اضافی و احتمالاً بیوپسی برای تعیین وجود سرطان پروستات باشد.
زمان دریافت تست PSA
تست PSA ابزاری حیاتی در تشخیص سرطان پروستات بوده اما استفاده از آن برای غربالگری معمول به موضوع بحث در میان متخصصان و سازمان‌های پزشکی تبدیل شده است. توصیه‌ها در این زمینه در طول زمان تغییر کردند و اطلاعات بیشتری در مورد مزایا و خطرات بالقوه غربالگری مبتنی بر PSA بدست آمده است.
سازمان‌های پزشکی در سال 2008 شروع به هشدار نسبت به غربالگری معمول جمعیت با استفاده از تست PSA کردند. این تغییر به دلیل نگرانی در مورد تشخیص و درمان بیش از حد سرطان پروستات بود. تشخیص بیش از حد به تشخیص سرطان‌هایی اشاره دارد که به قدری آهسته رشد می‌کنند که بعید است در طول زندگی فرد آسیبی به او وارد شود. درمان بیش از حد اقدامات پزشکی غیرضروری مانند جراحی یا پرتودرمانی است که می‌تواند منجر به عوارض جانبی قابل‌توجهی شود بدون اینکه سود خاصی داشته باشد.
در نتیجه بسیاری از سازمان‌ها در حال حاضر توصیه می‌کنند مردانی که به دنبال تست PSA هستند قبل از تصمیم‌گیری در مورد مزایا و خطرات احتمالی این تست با پزشک خود صحبت کنند. این رویکرد به افراد اجازه می‌دهد تا بر اساس سلامت شخصی، عوامل خطر و ترجیحات خود انتخاب‌های آگاهانه داشته باشند.
گروه‌های پرخطر و سن تست PSA
دیدیم که غربالگری معمول PSA به طور کلی برای همه مردان توصیه نمی‌شود اما گروه‌های خاصی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان پروستات هستند و غربالگری زودتر برای آنها توصیه می‌شود. این گروه‌ها عبارتند از:
مردان سیاه پوست: تحقیقات نشان داده مردان سیاه پوست بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات هستند و احتمال ابتلا به انواع تهاجمی این بیماری در آنها بیشتر است. بنابراین برخی از سازمان‌ها توصیه می‌کنند مردان سیاه‌پوست در سن 40 یا 45 سالگی درباره تست PSA با پزشک خود صحبت کنند.
مردان با سابقه سرطان پروستات: مردانی که پدر یا برادرشان سرطان پروستات داشتند نیز در معرض خطر بیشتری هستند. برای این افراد توصیه می‌شود تست PSA را معمولا از سن 40 یا 45 سالگی شروع کنند.
مردان با عوامل ژنتیکی: جهش‌های ژنتیکی خاصی مانند BRCA2 (و تا حدی BRCA1) با خطر بالاتر سرطان پروستات مرتبط هستند. مردانی که این گونه‌های ژرمینال را دارند باید غربالگری اولیه PSA را در نظر داشته باشند.
کارگروه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده (USPSTF) در سال 2018 توصیه‌های خود را برای غربالگری سرطان پروستات به روز کرد. این کارگروه برای مردان 55 تا 69 ساله از توصیه D (توصیه نمی‌شود) به توصیه C منتقل شد. این تغییر به این معنی است که غربالگری مبتنی بر PSA باید به طور انتخابی و بر اساس قضاوت پزشکی و ترجیحات بیمار انجام شود.
اقدامات بعدی تست PSA
اگر تست PSA سطوح آنتی ژن افزایش یافته‌ای را نشان داد مهم است که بدانیم این نتیجه به طور خودکار وجود سرطان پروستات را نشان نمی‌دهد. افزایش سطح PSA می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد از جمله بیماری‌های خوش خیم مانند پروستاتیت یا هیپرپلازی خوش خیم پروستات. بنابراین معمولاً اقدامات اضافی برای تعیین علت زمینه‌ای افزایش سطح PSA انجام می‌شود.
اولین قدمی که پزشک به آن رجوع می‌کند تکرار تست PSA برای تایید یافته‌های اولیه است. سطوح PSA می‌تواند به دلیل عوامل موقتی مانند فعالیت جنسی اخیر، عفونت‌ها یا حتی فعالیت‌های بدنی اخیر مانند دوچرخه سواری در نوسان باشد. پزشک با تکرار این تست اطمینان حاصل می‌کنند سطح PSA بالا ناشی از چنین عوامل گذرایی نیست.
تست رکتال
همراه با آزمایش دوباره PSA ممکن است یک معاینه دیجیتال رکتال (DRE) نیز انجام شود. پزشک در طول این تست انگشت دستکش پوشیده و چرب شده را وارد راست روده می‌کند تا غده پروستات را برای هر گونه بی نظمی، توده یا نواحی سفت که ممکن است نشان دهنده وجود سرطان باشد بررسی کند. این معاینه می‌تواند اطلاعات بیشتری را ارائه دهد که همراه با نتایج تست PSA به انجام مراحل بعدی کمک می‌کند.
اگر تست دوباره PSA همچنان سطوح بالای این آنتی ژن را نشان می‌دهد اما هیچ علامت یا یافته دیگری حاکی از سرطان پروستات وجود ندارد پزشک یک دوره شما را تحت نظر قرار می‌دهد. این دوره شامل پیگیری منظم تست PSA و DRE برای نظارت بر هرگونه تغییر در طول زمان است. هدف این است که مراقب هر گونه نشانه‌ای باشید که ممکن است نیاز به بررسی یا مداخله بیشتر داشته باشد و در عین حال از اقدامات غیرضروری اجتناب شود.
تست تصویربرداری
اگر سطح PSA بالا بماند یا در طول تست رکتال چیز مشکوکی پیدا شود پزشک آزمایش‌های تصویربرداری را توصیه می‌کند. این آزمایش‌ها می‌توانند اطلاعات دقیق‌تری در مورد پروستات ارائه دهند و به شناسایی مناطق نگران‌کننده کمک کنند. تست MRI از آهنرباهای قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از پروستات استفاده می‌کند. این تست می‌تواند به تشخیص ناهنجاری‌هایی که در طول تست رکتال احساس نمی‌شوند کمک می‌کند. میکرو اولتراسوند با وضوح بالا یک تکنیک تصویربرداری جدیدتر است که تصاویری با وضوح بالا از پروستات ارائه می‌دهد که امکان ارزیابی دقیق‌تری را فراهم می‌کند.
بیوپسی
اگر آزمایشات تصویربرداری چیز مشکوکی نشان بدهد یا اگر سطح PSA همچنان در حال افزایش باشد بیوپسی پروستات توصیه می‌شود. در طی این تست چندین نمونه کوچک از بافت پروستات با استفاده از یک سوزن جمع آوری می‌شود. دو روش اصلی برای انجام بیوپسی پروستات وجود دارد: در بیوپسی ترانس رکتال سوزن بیوپسی از طریق دیواره رکتوم وارد می‌شود و در بیوپسی ترانس پرینه سوزن بیوپسی از طریق پوست بین کیسه بیضه و رکتوم (پرینه) وارد می‌شود.
سپس نمونه‌های بافت جمع‌آوری‌شده توسط پاتولوژیست برای بررسی وجود سلول‌های سرطانی زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند. هر دو روش بیوپسی معمولاً با تصویربرداری اولتراسوند برای اطمینان از دقت حاصل انجام می‌شوند.
پزشکان در گذشته گاهی اوقات آنتی‌بیوتیک‌ها را برای مردانی که سطح PSA بالایی داشتند تجویز می‌کردند و گمان داشتند عفونت باعث افزایش این آنتی ژن می‌شود. دستورالعمل‌های فعلی انجمن اورولوژی آمریکا توصیه می‌کند در صورت عدم وجود علائم دیگری از عفونت از این توصیه خودداری شود. آنتی بیوتیک‌ها در غیاب عفونت واقعی در کاهش سطح PSA موثر نیستند.
مرحله بعد بیوپسی
اگر بیوپسی وجود سرطان پروستات را تایید کند مراحل بعدی به عوامل مختلفی از جمله گرید و استیج سرطان، سلامت کلی فرد و ترجیحات شخصی بستگی دارد. گزینه‌های درمانی شامل نظارت فعال برای سرطان‌های کم خطر، جراحی، پرتودرمانی، هورمون درمانی یا ترکیبی از این درمان‌ها خواهد بود.
اگر بیوپسی سرطان را نشان ندهد اما سطح PSA بالا بماند پزشک به نظارت دقیق بیمار ادامه می‌دهد. تست‌های منظم بعدی به تشخیص هرگونه تغییر در سطح PSA در طول زمان کمک کرده و اطمینان حاصل می‌کند که اتفاقات آینده زود تشخیص داده می‌شوند.
محدودیت‌های تست PSA
تست PSA ابزاری ارزشمند برای تشخیص سرطان پروستات است اما محدودیت‌های متعددی دارد که بر اثربخشی آن و تصمیم‌گیری‌های پس از غربالگری تأثیر می‌گذارد که در این بخش مقاله آنها را مرور می‌کنیم:
یکی از محدودیت‌های اصلی تست PSA احتمال نتیجه مثبت کاذب است. نتیجه مثبت کاذب زمانی رخ می‌دهد که سطح PSA بالا باشد اما سرطان وجود نداشته باشد. نتایج مثبت کاذب منجر به اضطراب غیرضروری و اقدامات پزشکی اضافی مانند بیوپسی می‌شود که خطرات و عوارض جانبی خاص خود را خواهند داشت. تقریباً 75 درصد از مردانی که به دلیل افزایش سطح PSA تحت بیوپسی قرار می‌گیرند سرطان پروستات ندارند.
تست PSA می‌تواند تومورهای کوچکی را که ممکن است آنقدر آهسته رشد کنند که بعید است تهدیدی برای جان شما باشند شناسایی کند. تشخیص و درمان این تومورها به عنوان تشخیص و درمان بیش از حد شناخته می‌شود. درمان سرطان پروستات مانند جراحی و پرتودرمانی عوارض جانبی قابل توجهی از جمله بی اختیاری ادرار، مشکلات روده و اختلال عملکرد جنسی خواهد داشت. تشخیص بیش از حد مردان را به طور غیر ضروری در معرض این خطرات قرار می‌دهد.
تشخیص زودهنگام سرطان پروستات از طریق غربالگری PSA همیشه خطر مرگ ناشی از این بیماری را کاهش نمی‌دهد. بسیاری از سرطان‌های پروستات که با تست PSA شناسایی می‌شوند بسیار کند رشد می‌کنند و ممکن است هرگز در طول زندگی فرد آسیبی به او وارد نکند. بنابراین درمان این سرطان‌ها نرخ بقای کلی را بهبود نمی‌بخشد اما می‌تواند منجر به اثرات نامطلوب درمان شود.
کلام آخر
در این مقاله دیدیم تست PSA ابزاری ارزشمند در نظارت بر سلامت پروستات و تشخیص سرطان پروستات است. این تست با اندازه گیری سطح آنتی ژن اختصاصی پروستات در خون اطلاعات مهمی را ارائه می‌دهد که به گرفتن تصمیمات درمانی بعدی منجر می‌شود.
آشنایی با اینکه تست PSA چیست افراد را قادر می‌سازد تا گام‌های پیشگیرانه‌ای در مدیریت سلامت پروستات خود بردارند.
منابع:
