غربالگری سرطان به معنای انجام آزمایش‌هایی برای یافتن سرطان پیش از بروز علائم است. هدف از غربالگری، تشخیص زودهنگام سرطان یا حالات پیش‌سرطانی و شروع سریع درمان است. انجام منظم آزمایش‌های غربالگری می‌تواند به یافتن سرطان‌های پستان، دهانه رحم، روده بزرگ و ریه در مراحل اولیه کمک کند؛ زمانی که درمان بیشترین اثربخشی را دارد.
به عبارت دیگر، هرچه سرطان زودتر شناسایی شود، شانس درمان موفق و بقای بیمار بالاتر خواهد بود. بر اساس دستورالعمل‌های جهانی (از جمله توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی، انجمن سرطان آمریکا (ACS) و مراکز کنترل بیماری‌ها (CDC))، برای چند سرطان شایع برنامه‌های غربالگری توصیه می‌شود که در این مقاله به آن‌ها می‌پردازیم. وب‌سایت بای بای سرطان با استناد به جدیدترین شواهد پزشکی، در ادامه بهترین زمان انجام غربالگری را برای پنج سرطان رایج (سرطان پستان، سرطان دهانه رحم، سرطان روده بزرگ، سرطان پروستات و سرطان ریه) در زنان و مردان و بر اساس گروه‌های سنی مختلف بیان می‌کند.
آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چرا برخی افراد سرطانشان در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود و درمان موفقی دارند، در حالی‌که دیگران وقتی متوجه بیماری می‌شوند که کار از کار گذشته است؟ پاسخ در یک موضوع ساده نهفته است: آزمایش‌های غربالگری. این آزمایش‌ها می‌توانند حتی پیش از آن‌که علائمی ظاهر شوند، وجود سرطان یا تغییرات پیش‌سرطانی را آشکار کنند. به‌بیان دیگر، غربالگری یعنی فرصتی طلایی برای نجات جان خودتان و عزیزانتان. اما بهترین زمان انجام این آزمایش‌ها چه موقع است و هر فرد در چه سنی باید کدام غربالگری را انجام دهد؟
غربالگری سرطان در زنان بر اساس سن
در زنان، برنامهٔ غربالگری عمدتاً بر روی سرطان‌های پستان، دهانه رحم و روده بزرگ متمرکز است. همچنین در افراد با عوامل خطر خاص ممکن است غربالگری سرطان ریه نیز توصیه شود. در ادامه، توصیه‌های غربالگری برای زنان در سنین مختلف ارائه شده است.
زنان زیر ۲۵ سال
برای زنان جوان‌تر از ۲۵ سال، به طور معمول غربالگری خاصی برای سرطان‌های شایع توصیه نمی‌شود. سرطان دهانه رحم در این سن نادر است؛ به همین دلیل دستورالعمل‌های جدید توصیه می‌کنند که غربالگری دهانه رحم قبل از ۲۵ سالگی انجام نشود. البته زنان در هر سنی باید با پزشک خود در مورد عوامل خطر فردی‌شان مشورت کنند. توجه: صرف‌نظر از عدم نیاز به غربالگری رسمی در این سنین، آگاهی از تغییرات بدن و مراجعه به پزشک در صورت مشاهده هر علامت غیرعادی (مانند توده در پستان یا خونریزی غیرمعمول) ضروری است.
زنان ۲۵ تا ۳۹ ساله
از ۲۵ سالگی به بعد، غربالگری سرطان دهانه رحم آغاز می‌شود. طبق دستورالعمل انجمن سرطان آمریکا، زنان ۲۵ تا ۳۵ ساله باید هر ۳ سال یک‌بار تست پاپ اسمیر انجام دهند یا ترجیحاً هر ۵ سال یک‌بار آزمایش HPV (ویروس پاپیلوم انسانی) به تنهایی یا به همراه پاپ اسمیر (آزمایش همزمان) انجام شود. این آزمایش‌ها می‌توانند تغییرات پیش‌سرطانی دهانه رحم را پیش از تبدیل شدن به سرطان شناسایی کنند.
در این دهه‌های زندگی، غربالگری سرطان پستان به صورت روتین برای زنان با خطر متوسط توصیه نمی‌شود؛ با این حال، همه زنان باید با نحوه‌ی طبیعی ظاهر و بافت پستان‌های خود آشنا باشند و هر تغییر مشکوکی (مثل توده یا ترشح غیرعادی) را به پزشک گزارش دهند. غربالگری سرطان روده بزرگ نیز تا پیش از اواسط ۴۰ سالگی لازم نیست، مگر در افرادی که سابقه‌ی قوی خانوادگی یا عوامل خطر ویژه دارند که در این صورت ممکن است پزشک انجام زودهنگام کولونوسکوپی را توصیه کند.
زنان ۴۰ تا ۴۹ ساله
در آستانهٔ ۴۰ سالگی، موضوع غربالگری سرطان پستان اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. دستورالعمل‌های معتبر جهانی در سال‌های اخیر کمی متفاوت بوده‌اند، اما به طور کلی توافق بر این است که زنان می‌توانند در فاصله ۴۰ تا ۴۴ سالگی بنا بر تصمیم خود و مشورت پزشک، شروع ماموگرافی سالیانه را مدنظر قرار دهند. از ۴۵ سالگی به بعد، انجام منظم ماموگرافی هر سال یک‌بار برای زنان با خطر متوسط توصیه می‌شود. این غربالگری منجر به کاهش چشمگیر مرگ‌ومیر ناشی از سرطان پستان در زنان میانسال شده است. در اواخر دهه ۴۰ زندگی، زنان همچنان باید غربالگری دهانه رحم را طبق روال (هر ۳ تا ۵ سال) ادامه دهند.
همچنین از ۴۵ سالگی یک مورد جدید اضافه می‌شود: غربالگری سرطان روده بزرگ. بر اساس توصیهٔ انجمن سرطان آمریکا و برخی نهادهای دیگر، تمام بزرگسالان – از جمله زنان – در معرض خطر متوسط باید از ۴۵ سالگی غربالگری سرطان کولورکتال را آغاز کنند. روش‌های غربالگری روده بزرگ شامل کولونوسکوپی (هر ۱۰ سال یک‌بار در صورت نرمال بودن) یا آزمایش‌های غیرتهاجمی مدفوع (مانند تست خون مخفی در مدفوع هر سال) هستند. نکته مهم این است که صرف شروع ۴۵ سالگی برای کولونوسکوپی توصیه می‌شود زیرا شواهد اخیر افزایش موارد سرطان روده بزرگ در سنین کمتر از ۵۰ را نشان داده و آغاز غربالگری در ۴۵ سالگی می‌تواند به تشخیص زودتر بیانجامد.
آزمایش‌های غربالگری برای زنان ۵۰ تا ۶۴ ساله
برای زنان در دهه‌های ۵۰ و اوایل ۶۰، چند غربالگری کلیدی باید به طور منظم انجام شود:
- سرطان پستان: زنان ۵۰ تا ۵۵ ساله همچنان باید سالیانه ماموگرافی انجام دهند. پس از ۵۵ سالگی، بسیاری از دستورالعمل‌ها پیشنهاد می‌کنند که ماموگرافی می‌تواند هر دو سال یک‌بار انجام شود، البته زنان می‌توانند در صورت تمایل همچنان سالانه غربالگری شوند. انجام ماموگرافی منظم تا سنین حدود ۷۰ سالگی در زنان سالم ادامه می‌یابد (تا زمانی که امید به زندگی حداقل ۱۰ سال باشد).
- سرطان دهانه رحم: زنان این گروه سنی همچنان باید غربالگری دهانه رحم تا ۶۵ سالگی را ادامه دهند. اگر از ۳۰ سالگی به بعد آزمایش HPV اولیه در دسترس است، هر ۵ سال یک‌بار انجام شود؛ در غیر این صورت آزمایش مشترک پاپ اسمیر و HPV هر ۵ سال یا پاپ اسمیر تنها هر ۳ سال یک‌بار قابل قبول است. این برنامه تا ۶۵ سالگی ادامه دارد و در صورتی که طی ده سال گذشته نتایج همه آزمایش‌ها طبیعی بوده باشند، پس از ۶۵ سالگی می‌توان غربالگری دهانه رحم را متوقف کرد.
- سرطان روده بزرگ: غربالگری کولورکتال که از ۴۵ سالگی آغاز شده، برای زنان ۵۰ تا ۶۴ سال باید طبق برنامه ادامه یابد. کولونوسکوپی هر ۱۰ سال (در صورت طبیعی بودن نتایج) یا روش‌های جایگزین غیرتهاجمی (آزمایش‌های سالیانه مدفوع مانند تست ایمونوشیمیایی مدفوع) گزینه‌های استاندارد هستند. این غربالگری تا سن ۷۵ سالگی در افراد سالم ادامه می‌یابد و به طور قابل توجهی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد. برای سنین بالاتر (۷۵ به بعد) ادامه یا توقف غربالگری به وضعیت سلامتی فرد و نظر پزشک بستگی خواهد داشت که در بخش بعد به آن اشاره می‌شود.
- سرطان ریه (در افراد سیگاری): اگر یک زن در این گروه سنی سابقه مصرف سیگار به میزان زیاد داشته باشد (معیار معمول: حداقل ۲۰ پاکت-سال، یعنی معادل کشیدن روزی یک پاکت سیگار به مدت ۲۰ سال)، توصیه می‌شود از ۵۰ سالگی تا ۸۰ سالگی هر سال یک‌بار غربالگری سرطان ریه با سی‌تی اسکن دوز پایین (LDCT) انجام شود. این توصیه صرفاً برای افراد سیگاری یا کسانی که طی ۱۵ سال گذشته سیگار را ترک کرده‌اند صدق می‌کند. غربالگری منظم با سی‌تی اسکن دوز پایین در این افراد باعث شناسایی تومورهای ریوی در مراحل اولیه و قابل درمان می‌شود. البته این تصمیم باید با مشورت پزشک و پس از آگاهی از فواید و خطرات احتمالی انجام شود. برای زنان غیرسیگاری یا با سابقه سیگار کم، غربالگری ریه توصیه نمی‌شود.
زنان ۶۵ سال و بالاتر
در این گروه سنی، نیاز به ادامهٔ غربالگری به وضعیت سلامت کلی فرد و سوابق غربالگری قبلی بستگی دارد:
- سرطان پستان: بسیاری از سازمان‌های تخصصی پیشنهاد می‌کنند غربالگری سرطان پستان تا حدود ۷۴ سالگی ادامه یابد. اگر یک زن ۶۵ سال به بالا از سلامت عمومی خوبی برخوردار است و امید به زندگی بیش از ۱۰ سال دارد، می‌تواند همچنان هر ۱-۲ سال ماموگرافی انجام دهد. در مقابل، زنانی که مشکلات سلامت جدی دارند یا امید به زندگی محدودی دارند، ممکن است نیازی به ادامه ماموگرافی نداشته باشند. تصمیم‌گیری در این مورد باید با نظر پزشک صورت گیرد.
- سرطان دهانه رحم: پس از ۶۵ سالگی، اگر طی دهه‌های قبل نتایج غربالگری دهانه رحم همواره طبیعی بوده باشد، دیگر نیازی به ادامهٔ پاپ اسمیر یا تست HPV نیست. بسیاری از دستورالعمل‌ها توافق دارند که می‌توان در این سن غربالگری دهانه رحم را متوقف کرد، مشروط بر اینکه فرد حداقل ۱۰ سال غربالگری منظم و نتایج نرمال داشته باشد. البته در صورتی که سابقهٔ ضایعات پیش‌سرطانی شدید در گذشته وجود داشته باشد، ممکن است پزشک ادامه غربالگری را برای مدت طولانی‌تری توصیه کند.
- سرطان روده بزرگ: طبق توصیه‌ها، غربالگری کولورکتال تا ۷۵ سالگی ادامه می‌یابد. در سنین ۷۵ تا ۸۵ سال، ادامه یا عدم ادامه غربالگری باید به‌صورت فردی تصمیم‌گیری شود و عوامل مختلفی از جمله وضعیت سلامت، امید به زندگی و تمایل شخص مورد نظر قرار گیرد. پس از ۸۵ سالگی، به طور کلی غربالگری روده بزرگ توصیه نمی‌شود، زیرا احتمال بهره‌مندی فرد از مزایای آن در این سن پایین است و خطرات کولونوسکوپی می‌تواند بیشتر از فواید باشد.
- سرطان ریه: همان‌گونه که ذکر شد، تا ۸۰ سالگی در افراد با سابقه مصرف سیگار سنگین غربالگری ریه ادامه می‌یابد. بعد از ۸۰ سالگی یا در افرادی که مشکلات سلامتی جدی دارند، غربالگری ریه متوقف می‌شود.
آزمایش‌های غربالگری در مردان بر اساس سن
در مردان، برنامه‌های غربالگری عمدتاً شامل سرطان روده بزرگ و سرطان پروستات می‌شود. همچنین در افراد با سابقه مصرف سیگار، غربالگری سرطان ریه نیز مطرح است. در ادامه توصیه‌های مربوط به مردان در گروه‌های سنی مختلف آورده شده است.
مردان زیر ۴۵ سال
برای اکثر مردان جوان‌تر از ۴۵ سال، غربالگری سرطان به صورت روتین توصیه نمی‌شود. سرطان‌های شایع در مردان (مانند کولورکتال و پروستات) معمولاً در سنین بالاتر بروز می‌کنند و شواهدی دال بر سودمند بودن غربالگری آن‌ها در سنین خیلی پایین وجود ندارد. البته استثنائاتی وجود دارد: مثلاً مردانی که سابقه خانوادگی قوی سرطان روده بزرگ (در بستگان درجه یک در سنین پایین) دارند یا مبتلا به بیماری‌های التهابی مزمن روده هستند، ممکن است نیاز به شروع زودتر غربالگری روده بزرگ داشته باشند که این موضوع را باید پزشک تعیین کند.
به طور مشابه، در موارد نادر که ریسک خانوادگی بسیار بالایی برای سرطان پروستات وجود دارد (مثلاً جهش‌های ژنتیکی مشخص)، ممکن است پزشک توصیه کند از حدود ۴۰ سالگی پایش‌های ویژه‌ای انجام شود. اما برای اکثر مردان بدون عامل خطر خاص، مهم‌ترین توصیه در این سنین جوانی، تمرکز بر زندگی سالم (عدم استعمال دخانیات، تغذیه سالم، ورزش منظم) و آگاهی از علائم هشداردهنده سرطان است.
آزمایش‌های غربالگری مردان ۴۵ تا ۴۹ ساله
سرطان روده بزرگ از جمله سرطان‌هایی است که غربالگری آن برای مردان نیز ضروری است. همان‌طور که در بخش زنان اشاره شد، از ۴۵ سالگی غربالگری کولورکتال برای همه افراد با ریسک معمول (از جمله مردان) آغاز می‌شود.
بنابراین مردان در این سن باید با پزشک خود در مورد شروع غربالگری روده بزرگ مشورت کنند. روش توصیه‌شده معمول، انجام کولونوسکوپی هر ۱۰ سال یک‌بار (در صورت طبیعی بودن نتایج) است؛ روش‌های جایگزین مانند آزمایش سالیانه خون مخفی مدفوع یا سایر تست‌های مبتنی بر مدفوع نیز قابل استفاده‌اند. تصمیم نهایی درباره روش بستگی به مشورت با پزشک، ترجیحات فرد و امکانات موجود دارد.
برای سرطان پروستات در این گروه سنی به طور معمول غربالگری روتین توصیه نمی‌شود. انجمن سرطان آمریکا توصیه می‌کند مردان دارای سابقه خانوادگی قوی سرطان پروستات یا مردان آفریقایی‌تبار از ۴۵ سالگی با پزشک در مورد غربالگری صحبت کنند. اما برای مردان با خطر متوسط، هنوز زود است و غربالگری پروستات را می‌توان تا ۵۰ سالگی به تعویق انداخت. غربالگری پروستات معمولاً به شکل آزمایش خون PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات) انجام می‌شود که در بخش بعدی بیشتر توضیح داده شده است.
سرطان ریه: در مردان ۴۵-۴۹ ساله که سیگار زیاد مصرف کرده‌اند، هنوز غربالگری ریه شروع نمی‌شود؛ زیرا همان‌طور که ذکر شد معیار سنی این غربالگری ۵۰ سال به بالا است. البته مردان سنگین‌سیگاری نزدیک به ۵۰ سالگی می‌توانند برای برنامه‌ریزی غربالگری در آیندهٔ نزدیک با پزشک مشورت داشته باشند.
مردان ۵۰ تا ۶۴ ساله
برای مردان میانسال (اوایل ۵۰ تا اواسط 60 سالگی)، سه برنامه غربالگری اصلی مطرح است:
- سرطان روده بزرگ: همهٔ مردان باید از ۵۰ سالگی (در واقع از ۴۵ سالگی) تحت غربالگری منظم کولورکتال قرار داشته باشند. اگر فردی تا ۵۰ سالگی این غربالگری را آغاز نکرده، باید هرچه سریع‌تر اقدام کند. روش استاندارد کولونوسکوپی هر ۱۰ سال یک‌بار است؛ در صورت عدم تمایل یا وجود منع برای کولونوسکوپی، تست‌های مدفوع سالانه یا سیگموئیدوسکوپی هر ۵ سال یک‌بار از جایگزین‌های قابل قبول هستند. غربالگری منظم در این سنین می‌تواند پولیپ‌های پیش‌سرطانی را کشف و از بروز سرطان جلوگیری کند یا سرطان را در مراحل اولیه بیابد.
- سرطان پروستات: از ۵۰ سالگی، موضوع غربالگری سرطان پروستات باید مورد بحث قرار گیرد. توصیهٔ انجمن سرطان آمریکا این است که مردان ۵۰ ساله و بالاتر (با خطر متوسط) یک تصمیم آگاهانه در مورد انجام یا عدم انجام غربالگری پروستات بگیرند. این به معنای مشورت با پزشک دربارهٔ مزایا، خطرات و عدم قطعیت‌های احتمالی مرتبط با آزمایش PSA است. بر خلاف سرطان‌های پستان و روده بزرگ، شواهد دربارهٔ مفید بودن غربالگری همگانی پروستات کمتر قطعی است. مطالعات نشان داده‌اند غربالگری PSA می‌تواند برخی سرطان‌های پروستات را زود تشخیص دهد، اما همهٔ این سرطان‌ها خطرناک نیستند و درمان موارد کم‌خطر می‌تواند به بیش‌درمانی منجر شود. در واقع، برخی مراجع جهانی (مانند کارگروه خدمات پیشگیرانه آمریکا) توصیه می‌کنند غربالگری پروستات به صورت موردی و پس از مشاوره انجام شود و نه برای همه مردان به طور روتین. بنابراین مردان ۵۰ تا ۵۵ ساله باید با پزشک در مورد انجام آزمایش PSA صحبت کنند. در صورت تصمیم به غربالگری، معمولاً آزمایش PSA در خون (همراه یا بدون معاینه انگشتی رکتوم) انجام می‌شود. فاصله تکرار این آزمایش وابسته به نتیجه PSA اولیه است (اگر PSA پایین باشد، شاید تا ۲-۴ سال بعد نیاز به تکرار نباشد، اما PSA مرزی ممکن است نیاز به پیگیری زودتر داشته باشد). برای مردان پرخطر (مثلاً دارای پدر یا برادر مبتلا به سرطان پروستات قبل از ۶۵ سالگی)، این گفت‌وگو و تصمیم‌گیری باید زودتر، از ۴۵ سالگی آغاز شود.
- سرطان ریه: در مردان سیگاری یا افرادی که قبلاً سیگاری بوده‌اند، غربالگری سرطان ریه از ۵۰ سالگی توصیه می‌شود. شرط آغاز این غربالگری آن است که فرد حداقل ۲۰ پاکت-سال سابقه مصرف سیگار داشته باشد (برای مثال کشیدن یک پاکت سیگار در روز به مدت ۲۰ سال) و یا طی ۱۵ سال اخیر سیگار را ترک نکرده باشد. در این صورت باید هر سال یک‌بار سی‌تی اسکن با دوز پایین (LDCT) جهت تشخیص زودهنگام سرطان ریه انجام شود. این اسکن‌ها قادرند ندول‌ها یا ضایعات کوچک در ریه را شناسایی کنند. مانند مورد پروستات، انجام غربالگری ریه نیز نیازمند تصمیم‌گیری آگاهانه است؛ فرد باید از فواید (کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان ریه) و مضرات احتمالی (یافته‌های مثبت کاذب، قرارگیری در معرض اشعه‌ی سی‌تی و نگرانی‌های ناشی از آن) مطلع باشد. در صورت ادامه مصرف سیگار، ترک سیگار مهم‌ترین اقدامی است که در کنار غربالگری توصیه می‌شود. برای مردان غیرسیگاری، برنامه‌ای برای غربالگری ریه وجود ندارد.
آزمایش‌های غربالگری مردان ۶۵ سال و بالاتر
در این سنین نیز تداوم یا توقف غربالگری‌های دوره‌ای بستگی به وضعیت سلامتی فرد و امید به زندگی او دارد:
- سرطان روده بزرگ: توصیه عمومی آن است که غربالگری کولورکتال تا حدود ۷۵ سالگی ادامه یابد. اگر مردی سالم باشد و سابقه نتایج نرمال داشته باشد، می‌تواند تا این سن به غربالگری ادامه دهد. پس از ۷۵ سالگی، باید به صورت فردبه‌فرد تصمیم گرفت؛ برخی افراد سالم ممکن است تا ۸۰-۸۵ سالگی نیز از کولونوسکوپی سود ببرند، در حالی که برای برخی دیگر که مشکلات سلامتی جدی دارند ممکن است ادامه غربالگری ضرورتی نداشته باشد. به طور کلی، بعد از ۸۵ سالگی غربالگری روده بزرگ توصیه نمی‌شود.
- سرطان پروستات: بسیاری از ارگان‌ها پیشنهاد می‌کنند پس از سن ۷۰ تا ۷۵ سالگی غربالگری پروستات متوقف شود، به‌ویژه اگر فرد PSA نرمال داشته یا سرطان پروستات شناخته‌شده نداشته باشد. علت این است که سرطان پروستات در بسیاری موارد روند کندی دارد و مردان سالمند معمولاً به دلایل دیگر فوت می‌کنند تا سرطان پروستات. انجمن سرطان آمریکا نیز تأکید دارد که مردان سالمند که کمتر از ۱۰ سال امید به زندگی دارند نیازی به غربالگری پروستات ندارند. بنابراین برای یک مرد ۶۵ سال به بالا، اگر وضعیت جسمانی خوب است و تصمیم به ادامه غربالگری دارد، می‌توان تا حدود ۷۰ سالگی PSA را ادامه داد؛ اما پس از آن معمولاً انجام این آزمایش فایدهٔ قطعی در بهبود بقا نشان نداده است.
- سرطان ریه: مردان ۶۵-۸۰ ساله با سابقه مصرف سیگار اگر شرایط پزشکی مطلوبی دارند، باید همچنان سالانه سی‌تی اسکن دوز پایین ریه را ادامه دهند. پس از ۸۰ سالگی یا در صورت بروز مشکلات سلامتی جدی که تحمل درمان احتمالی را کاهش می‌دهد، غربالگری ریه متوقف می‌گردد.
در نهایت، تأکید می‌شود که تصمیم برای ادامه یا توقف هر غربالگری در سنین بالا، باید با مشورت پزشک و در نظر گرفتن وضعیت سلامتی فرد، امید به زندگی و ترجیحات شخصی اتخاذ شود. بسیاری از دستورالعمل‌ها به پزشکان توصیه می‌کنند که برای افراد سالمند، تصمیم‌گیری مشترک (Shared Decision-Making) انجام دهند.
جدول زمانی پیشنهادی آزمایش‌های غربالگری بر اساس نوع سرطان و سن
در جدول زیر، یک نمای کلی از زمان‌بندی شروع و فواصل توصیه‌شده برای غربالگری سرطان‌های رایج در زنان و مردان ارائه شده است. این توصیه‌ها برای افراد با خطر ابتلا متوسط است و ممکن است بر اساس عوامل خطر فردی تغییر کند.
| نوع سرطان | گروه هدف (زن/مرد) | سن شروع غربالگری | نوع آزمایش | فاصله تکرار پیشنهادی |
|---|---|---|---|---|
| سرطان سینه (Breast Cancer) | زنان | 40 سالگی (در ریسک بالا: 30 سالگی) | ماموگرافی | هر 1–2 سال یک بار |
| سرطان دهانه رحم (Cervical Cancer) | زنان | 21 سالگی | پاپ اسمیر | هر 3 سال (تا 29 سالگی) |
| سرطان پروستات (Prostate Cancer) | مردان | 50 سالگی (در ریسک بالا: 45 سالگی) | PSA خون ± معاینه رکتال | بر اساس مشورت با پزشک، معمولاً هر 1–2 سال |
| سرطان روده بزرگ (Colorectal Cancer) | زنان و مردان | 45 سالگی | کولونوسکوپی یا تست مدفوع (FIT, FOBT, DNA stool test) | کولونوسکوپی هر 10 سال – تست مدفوع سالیانه |
| سرطان ریه (Lung Cancer) | زنان و مردان سیگاری یا سابقه‌دار | 50–80 سال (با ≥20 سال سابقه مصرف سیگار) | Low-dose CT scan | سالی یک بار تا زمان ترک سیگار یا بهبود شرایط |
| سرطان پوست (Skin Cancer) | زنان و مردان | همه سنین (مخصوصاً افراد با ریسک بالا) | معاینه پوست توسط پزشک و خودآزمایی | سالی یک بار یا طبق توصیه پزشک |
| سرطان تخمدان (Ovarian Cancer) | زنان پرریسک (سابقه خانوادگی/ژنتیکی BRCA) | از 30–35 سالگی | سونوگرافی ترانس واژینال + CA-125 خون | طبق صلاحدید پزشک |
| سرطان معده (Stomach Cancer) | مناطق پرخطر (مثل شرق آسیا) یا افراد با سابقه خانوادگی | از 40 سالگی | آندوسکوپی | هر 2–3 سال بر اساس شرایط فرد |
| سرطان کبد (Liver Cancer) | بیماران مبتلا به هپاتیت B, C یا سیروز | هر سنی با ریسک بالا | سونوگرافی کبد + AFP خون | هر 6 ماه |
⚠️ نکته مهم: این جدول یک راهنمای کلی است. غربالگری باید بر اساس شرایط فردی، سابقه خانوادگی، عوامل خطر و نظر پزشک انجام شود.
توجه: برنامه‌های فوق برای افراد با ریسک متوسط تدوین شده‌اند. افرادی که سابقه خانوادگی قوی یا ریسک فاکتورهای خاص (مثل جهش‌های ژنتیکی مرتبط با سرطان پستان یا کولون، سابقه تابش به قفسه‌سینه در جوانی، ابتلا به HIV و… در مورد دهانه رحم، یا تماس شغلی با مواد سرطان‌زا در ریه) دارند، ممکن است نیاز به غربالگری متفاوت (زودتر یا با فواصل کوتاه‌تر) داشته باشند. حتماً با پزشک درباره برنامه غربالگری مناسب خود مشورت کنید.
نقش مشاوره پزشکی و تصمیم‌گیری آگاهانه در آزمایش‌های غربالگری
همان‌طور که مشاهده شد، در برخی سرطان‌ها تصمیم‌گیری برای غربالگری به عهده فرد و پزشک گذاشته شده است. سرطان پروستات و سرطان ریه دو نمونه بارز هستند که غربالگری آن‌ها باید پس از بحث درباره مزایا و معایب انجام شود. بای بای سرطان توصیه می‌کند در مواجهه با چنین تصمیم‌هایی، تمامی نگرانی‌ها و پرسش‌های خود را با پزشک مطرح کنید. پزشک بر اساس آخرین دستورالعمل‌ها و با در نظر گرفتن شرایط سلامتی و ترجیحات شما، بهترین توصیه را ارائه خواهد داد.
نکته دیگر کیفیت انجام غربالگری است. اطمینان یابید که آزمایش‌های غربالگری در یک مرکز معتبر پزشکی یا آزمایشگاه مجهز انجام می‌شود تا دقت نتایج بالا باشد. به عنوان مثال، ساکنان تهران می‌توانند برای انجام این آزمایش‌ها به آزمایشگاه در سعادت‌آباد مراجعه کنند تا از خدمات تخصصی بهره‌مند شوند. غربالگری زمانی مفید است که پس از انجام آن، پیگیری تشخیصی و درمانی مناسب نیز فراهم شود. بنابراین اگر نتیجه یک تست غربالگری مثبت یا غیرطبیعی شد، باید سریعاً مراحل بعدی (مانند کولونوسکوپی پس از تست مدفوع مثبت، یا بیوپسی پس از ماموگرافی مشکوک) انجام شود.
در پایان، فراموش نکنیم که پیشگیری مقدم بر غربالگری است. حفظ سبک زندگی سالم (ترک سیگار، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی، واکسیناسیون HPV در سنین نوجوانی و غیره) می‌تواند خطر ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها را کاهش دهد. غربالگری جایگزین این اقدامات پیشگیرانه نیست، بلکه مکمل آن‌هاست. تلفیق پیشگیری و تشخیص زودهنگام، راهبرد اصلی بای بای سرطان برای کاهش بار سرطان در جامعه است.
سوالات متداول (FAQ) در خصوص آزمایش‌های غربالگری
چرا باید غربالگری سرطان انجام دهم در حالی که هیچ علامتی ندارم؟
غربالگری به این دلیل توصیه می‌شود که بسیاری از سرطان‌ها تا مراحل پیشرفته علامتی ایجاد نمی‌کنند. با انجام به‌موقع آزمایش‌های غربالگری، می‌توان سرطان را در مرحله‌ی اولیه (حتی قبل از علامت‌دار شدن) شناسایی کرد و درمان موفق‌تری داشت. در واقع، هدف اصلی غربالگری کاهش مرگ‌ومیر از طریق تشخیص زودهنگام است، پیش از آن‌که سرطان گسترش یابد.
کدام آزمایش‌های غربالگری برای من لازم است و در چه سنی باید آن‌ها را شروع کنم؟
برنامه غربالگری بسته به جنسیت و سن متفاوت است. برای زنان، مهم‌ترین غربالگری‌ها شامل ماموگرافی پستان (شروع حوالی ۴۰–۴۵ سالگی)، پاپ اسمیر/HPV دهانه رحم (شروع از ۲۵ سالگی) و کولونوسکوپی روده بزرگ (شروع در ۴۵ سالگی) می‌باشد. برای مردان، کولونوسکوپی روده بزرگ از ۴۵ سالگی، و بحث درباره تست PSA پروستات در حدود ۵۰ سالگی توصیه می‌شود. همچنین در افراد سیگاری (زن یا مرد) از ۵۰ سالگی به بعد انجام سی‌تی‌اسکن دوز پایین ریه به صورت سالیانه ضرورت می‌یابد. جدول راهنمایی که در بخش قبل آمده می‌تواند به طور خلاصه شما را راهنمایی کند. با این حال، بهترین کار مشورت با پزشک است تا بر اساس شرایط سلامتی شما، برنامه‌ی دقیق‌تری تنظیم شود.
آیا اگر سابقه خانوادگی سرطان داشته باشم، باید زودتر از سن توصیه‌شده غربالگری را شروع کنم؟
بله، در بسیاری از موارد داشتن سابقه خانوادگی قوی از یک نوع سرطان می‌تواند به معنای افزایش خطر ابتلا برای شما باشد. در این صورت پزشک ممکن است پیشنهاد غربالگری زودتر یا با فواصل کوتاه‌تر را بدهد. برای مثال، اگر یکی از بستگان درجه یک شما در سن پایین به سرطان روده بزرگ مبتلا شده، امکان دارد کولونوسکوپی برای شما زودتر از ۴۵ سالگی توصیه شود.
آیا لازم است پس از یک سن مشخص (مثلاً ۷۵ سالگی) غربالگری را متوقف کنم؟
ادامه یا توقف غربالگری در سنین بالا بستگی به وضعیت سلامتی و سوابق پزشکی شما دارد. همان‌طور که گفته شد، برای برخی سرطان‌ها یک سن قطع وجود دارد (مثلاً معمولاً پس از ۷۵ سالگی برای کولونوسکوپی یا پس از ۶۵ سالگی برای پاپ اسمیر دیگر لازم نیست). اما در مورد سرطان پستان، تا زمانی که فرد سلامت کلی خوبی دارد، می‌تواند حتی در دهه ۷۰ زندگی نیز ماموگرافی انجام دهد.
آزمایش‌های غربالگری چقدر دقت دارند و اگر نتیجه‌ی یک غربالگری مثبت بود، چه باید بکنم؟
هیچ آزمایش پزشکی‌ای دقت ۱۰۰٪ ندارد. به‌طور کلی آزمایش‌های غربالگری رایج دقت بالا و نرخ منفی کاذب پایینی دارند، اما همیشه احتمال مثبت کاذب یا منفی کاذب وجود دارد. مثلاً ممکن است نتیجه یک ماموگرافی مشکوک به سرطان باشد اما در بررسی تکمیلی (بیوپسی) مشخص شود سرطان وجود ندارد (مثبت کاذب). به همین دلیل، تفسیر نتایج غربالگری و پیگیری مناسب اهمیت زیادی دارد. اگر نتیجه یک غربالگری مثبت یا غیرطبیعی گزارش شد، نگران نشوید بلکه مرحلهٔ بعدی را پیگیری کنید.
با رعایت برنامه‌های غربالگری ذکر شده و همچنین توجه به شیوه زندگی سالم، می‌توان گام بلندی در جهت پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان‌ها برداشت. بای بای سرطان همواره توصیه می‌کند که هر فرد به عنوان مسئول سلامت خود، نسبت به انجام به‌موقع غربالگری‌ها و معاینات دوره‌ای اقدام کند. به یاد داشته باشید که این اقدامات سرمایه‌گذاری برای سلامتی آینده شما هستند و در صورت تشخیص زودرس سرطان، زندگی شما می‌تواند نجات پیدا کند.
کلام آخر
در مسیر مبارزه با سرطان، هیچ چیزی ارزشمندتر از تشخیص زودهنگام نیست. آزمایش‌های غربالگری همان چراغ روشنی هستند که می‌توانند تاریکی ترس و بلاتکلیفی را کنار بزنند و امید را جایگزین کنند. در بای بای سرطان باور داریم که آگاهی، اقدام به‌موقع و پیگیری منظم می‌تواند زندگی هزاران نفر را نجات دهد. پس اگر امروز برای سلامت خود وقت بگذارید، فردا می‌توانید با خیال راحت‌تر و قلبی مطمئن‌تر زندگی کنید. به یاد داشته باشید: غربالگری فقط یک آزمایش ساده نیست، بلکه گامی استوار در مسیر گفتن «بای بای» به سرطان.
یک پاسخ
خیلی ممنون که این مقاله رو گذاشتین؛ واقعا اطلاعات به‌درد بخوری بود 🙏 مخصوصاً جدول زمان‌بندی غربالگری سرطان‌ها بر اساس سن و جنس، کمک می‌کنه آدم بفهمه دقیقاً چه زمانی باید به چه آزمایشی فکر کنه. فقط یه نکته برام سوال شد: اگه فردی سابقه خانوادگی قوی سرطان داشته باشه، آیا باید غربالگری‌ها رو زودتر شروع کنه یا فواصلش رو کوتاه‌تر؟ ممنون می‌شم اگر مثالی هم بزنید برای سرطان روده یا پستان.