آیا دیسفاژی می‌تواند نشانه‌ای از سرطان باشد؟

اگر تاکنون هنگام خوردن یک لقمه غذا، احساس گیر کردن، سرفه یا دشواری در بلع را تجربه کرده‌اید، بدانید که تنها نیستید. «بلعیدن» کاری است که هر روز بی‌وقفه و ناخودآگاه انجام می‌دهیم؛ اما وقتی همین کار ساده تبدیل به چالشی بزرگ می‌شود، نشانه‌ای است که باید جدی بگیریم.

دیسفاژی یا اختلال بلع، مشکلی است که اگر به‌موقع شناسایی و درمان شود، قابل مدیریت است و می‌تواند مانع از عوارضی جدی مانند سوءتغذیه یا عفونت‌های ریوی شود. در این مقاله از بای بای سرطان، همه آنچه لازم است درباره دیسفاژی بدانید، برای شما گردآورده‌ایم. اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنید، این مطلب می‌تواند نقطه‌ی شروع آگاهی، امید و درمان باشد.
💙 بیایید با هم بیشتر بدانیم، بهتر زندگی کنیم.

دیسفاژی چیست و چه تفاوتی با اختلالات خفیف بلع دارد؟

دیسفاژی در اصطلاح پزشکی به مشکل در بلع غذا یا مایعات گفته می‌شود؛ مشکلی که ممکن است به صورت درد، سختی یا گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه تجربه شود. این اختلال می‌تواند ناشی از مشکلات مختلفی در دهان، گلو یا مری باشد و در برخی موارد علامتی از یک بیماری زمینه‌ای جدی‌تر محسوب می‌شود.

در بسیاری از مواقع افراد ممکن است به صورت موقت احساس گیر کردن غذا یا دشواری در بلع داشته باشند؛ این حالت‌ها معمولاً به‌طور خفیف و گذرا اتفاق می‌افتند و به آن‌ها «اختلالات خفیف بلع» گفته می‌شود. مثلاً زمانی که فرد به سرعت غذا می‌خورد، یا غذا را به درستی نمی‌جود. این نوع مشکلات معمولاً نیازی به بررسی پزشکی جدی ندارند.

اما دیسفاژی یک مشکل پایدارتر و جدی‌تر است. وقتی فرد به‌طور مداوم یا مکرر در بلعیدن غذا، نوشیدنی یا حتی بزاق مشکل دارد، احتمال دارد به دیسفاژی مبتلا باشد. در این حالت، نیاز به ارزیابی تخصصی توسط پزشک وجود دارد تا علت اصلی آن مشخص شود.

یکی از تفاوت‌های کلیدی بین دیسفاژی و اختلالات خفیف بلع در «تکرارپذیری و شدت» علائم است. در دیسفاژی، معمولاً فرد احساس می‌کند غذا واقعاً در گلویش گیر کرده و ممکن است همراه با درد، کاهش وزن، سرفه یا خفگی باشد. در حالی که اختلالات خفیف، موقتی‌اند و معمولاً بدون درمان خاصی بهبود می‌یابند.

شناخت این تفاوت‌ها اهمیت بالایی دارد، زیرا اگر دیسفاژی به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند به سوءتغذیه، کم‌آبی بدن، یا حتی آسپیراسیون (وارد شدن غذا به راه تنفسی) منجر شود که در سالمندان و بیماران مزمن بسیار خطرناک است.

بنابراین اگر فردی بیش از چند روز با مشکل بلع مواجه بود یا اگر این مشکل همراه با علائم نگران‌کننده مانند کاهش وزن یا سرفه هنگام غذا خوردن بود، باید به پزشک مراجعه کند. تشخیص زودهنگام دیسفاژی می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند.

انواع دیسفاژی: دهانی، حلقی و مری؛ تفاوت‌ها و نشانه‌ها

دیسفاژی بسته به محل بروز اختلال در مسیر بلع، به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود: دیسفاژی دهانی، دیسفاژی حلقی و دیسفاژی مری. شناخت هر یک از این انواع برای تشخیص صحیح و درمان هدفمند ضروری است.

۱. دیسفاژی دهانی (Oral Dysphagia):
این نوع دیسفاژی در مرحله اول بلع یعنی داخل دهان رخ می‌دهد. در این حالت، بیمار ممکن است نتواند غذا را به‌خوبی بجود یا به عقب دهان ببرد تا بلعیده شود. علائم شایع شامل جمع شدن غذا در دهان، نشت غذا از گوشه لب، یا نیاز به زمان طولانی برای جویدن است.

دیسفاژی دهانی معمولاً در افرادی دیده می‌شود که دچار ضعف عضلات فک، زبان یا لب‌ها هستند. بیماری‌هایی مانند سکته، پارکینسون یا میاستنی گراویس می‌توانند عامل این نوع اختلال باشند. درمان شامل گفتاردرمانی، تمرینات تقویت عضلات دهان و تغییر رژیم غذایی است.

۲. دیسفاژی حلقی (Pharyngeal Dysphagia):
در این نوع، مشکل در ناحیه حلق (پشت دهان) و شروع فرآیند بلع رخ می‌دهد. این مرحله توسط مغز و اعصاب کنترل می‌شود، بنابراین اختلالات عصبی مهم‌ترین علت دیسفاژی حلقی هستند.

علائم شایع شامل سرفه یا خفگی هنگام بلع، تغییر صدا بعد از غذا خوردن، و ورود مایعات به بینی یا ریه است. خطر اصلی در این نوع، ورود مواد غذایی به راه تنفسی و بروز آسپیراسیون پنومونی است. درمان آن معمولاً شامل توانبخشی بلع، تغییر حالت نشستن هنگام غذا خوردن و پرهیز از مایعات رقیق است.

۳. دیسفاژی مری (Esophageal Dysphagia):
در این نوع، غذا وارد مری می‌شود اما به‌درستی به معده نمی‌رسد. بیماران اغلب شکایت دارند که غذا در پشت جناغ سینه گیر می‌کند. ممکن است درد یا فشار در قفسه سینه، همراه با ترش کردن یا بازگشت غذا به دهان نیز دیده شود.

علل رایج دیسفاژی مری شامل تنگی مری، رفلاکس معده، سرطان مری، آشالازی یا اسپاسم مری است. این نوع نیازمند بررسی دقیق از طریق آندوسکوپی و تصویربرداری است.

تفاوت اصلی این سه نوع در محل بروز اختلال، مکانیسم درگیر، و علائم همراه است. تشخیص صحیح نوع دیسفاژی به پزشکان کمک می‌کند تا مسیر درمانی موثری برای بیمار ترسیم کنند، از جمله استفاده از دارو، تمرینات توانبخشی، یا جراحی در صورت نیاز.

به یاد داشته باشیم که دیسفاژی می‌تواند تنها یک نوع نداشته باشد؛ برخی بیماران ممکن است ترکیبی از انواع مختلف را تجربه کنند، به‌ویژه اگر علت زمینه‌ای پیچیده باشد.

به نقل از وب‌سایت Cleveland Clinic: دیسفاژی یا دشواری در بلع، نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف است و می‌تواند ناشی از اختلالات عصبی، عضلانی یا انسدادهای داخل گلو باشد. روش‌های درمان می‌تواند شامل دارودرمانی، اصلاح سبک و نحوه غذا خوردن، و گاهی انجام روش‌های تخصصی باشد.

علائم شایع دیسفاژی: از گیر کردن غذا تا سرفه هنگام بلع

دیسفاژی می‌تواند علائم متنوعی داشته باشد که بسته به محل درگیری (دهان، گلو یا مری) و شدت مشکل، متفاوت است. یکی از شایع‌ترین علائم، احساس گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه است؛ بسیاری از بیماران این حس را با اصطلاحاتی مانند «غذا پایین نمی‌رود» یا «گیر کرده» توصیف می‌کنند.

یکی دیگر از نشانه‌های رایج، درد هنگام بلع (اصطلاحاً اودینوفاژی) است. برخی بیماران ممکن است درد تیز یا احساس سوزش هنگام بلعیدن غذاهای جامد یا مایعات داشته باشند. این علامت می‌تواند نشان‌دهنده التهاب یا زخم در مری یا گلو باشد.

سرفه یا خفگی هنگام خوردن غذا یا نوشیدن آب نیز از علائم مهم دیسفاژی است. این مشکل به‌ویژه زمانی بروز می‌کند که غذا یا مایعات به‌جای ورود به مری، به مسیر تنفسی رفته و باعث واکنش دفاعی بدن (سرفه) می‌شود. این حالت می‌تواند بسیار خطرناک باشد، به‌ویژه در سالمندان یا افراد دچار اختلالات عصبی.

بازگشت غذا به دهان یا بینی نیز از نشانه‌های نسبتاً شایع است. در این وضعیت، فرد احساس می‌کند غذا به‌جای پایین رفتن، برمی‌گردد. گاهی این حالت با ترش کردن یا سوزش سر دل همراه است که ممکن است با رفلاکس اشتباه گرفته شود.

افزایش زمان صرف غذا و اجتناب از خوردن برخی غذاهای خاص نیز از علائم کمتر آشکار دیسفاژی است. فرد مبتلا ممکن است ناخودآگاه غذاهایی مانند گوشت، نان خشک یا قرص‌ها را حذف کند، زیرا احساس ناراحتی یا خطر بلع دارد. همین امر ممکن است به کاهش وزن غیرعمدی منجر شود.

در برخی موارد، تغییر صدا بعد از غذا خوردن نیز دیده می‌شود. صدای خِرخر یا تغییرات خش‌دار در صدا می‌تواند نشانه ورود ناخواسته غذا به حنجره باشد که خطر آسپیراسیون را بالا می‌برد.

علائم دیسفاژی ممکن است به‌طور تدریجی ظاهر شوند یا به‌صورت ناگهانی و شدید بروز کنند. بنابراین شناسایی زودهنگام این نشانه‌ها و مراجعه به پزشک برای بررسی‌های بیشتر، اهمیت بسیار زیادی دارد. درمان به‌موقع می‌تواند از بروز عوارضی مانند سوءتغذیه، کم‌آبی و پنومونی ناشی از آسپیراسیون جلوگیری کند.

چه عواملی باعث بروز دیسفاژی می‌شوند؟ از سکته مغزی تا سرطان

دیسفاژی یک علامت است، نه یک بیماری مستقل. این مشکل ممکن است به‌دلیل اختلالات مختلفی در دستگاه گوارش، مغز، عضلات یا اعصاب ایجاد شود. آشنایی با علل مختلف دیسفاژی به تشخیص دقیق‌تر و انتخاب روش درمانی مناسب کمک می‌کند.

یکی از شایع‌ترین علل دیسفاژی، سکته مغزی است. سکته می‌تواند بخش‌هایی از مغز را که مسئول کنترل عضلات بلع هستند، آسیب بزند. در این حالت، فرد ممکن است در بلعیدن حتی بزاق دهان نیز مشکل داشته باشد و در معرض خطر خفگی یا آسپیراسیون قرار بگیرد. این نوع دیسفاژی معمولاً به توانبخشی و گفتاردرمانی نیاز دارد.

اختلالات عصبی مانند پارکینسون، ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس)، آلزایمر و ALS (اسکلروز جانبی آمیوتروفیک) نیز از علل مهم دیسفاژی به شمار می‌روند. در این بیماری‌ها، کنترل عصبی عضلات بلع دچار اختلال شده و فرد به‌تدریج توانایی بلع طبیعی را از دست می‌دهد.

از دیگر علل شایع، رفلاکس معده به مری (GERD) است. در این بیماری، اسید معده به مری بازمی‌گردد و باعث التهاب، زخم یا تنگی مری می‌شود. این وضعیت می‌تواند عبور غذا را دشوار کند و در موارد مزمن به دیسفاژی منجر شود.

سرطان‌ها به‌ویژه سرطان مری، حنجره، گلو یا معده می‌توانند باعث انسداد فیزیکی مسیر بلع شوند. توده‌های سرطانی یا تورم ناشی از تومور باعث تنگ شدن مری یا فشار به ساختارهای اطراف می‌شوند. در این موارد، دیسفاژی ممکن است اولین علامت هشداردهنده بیماری باشد.

تنگی مری که ممکن است به دنبال التهاب، جراحی یا پرتودرمانی ایجاد شود، از دیگر عوامل فیزیکی محدودکننده عبور غذا است. گاهی این تنگی‌ها نیاز به اتساع یا درمان تخصصی دارند.

مشکلات مادرزادی مانند آترزی مری در نوزادان یا اختلالات عضلانی مانند آشالازی، که در آن مری به‌درستی باز یا منقبض نمی‌شود، نیز در گروه علل نسبتاً نادرتر اما مهم قرار دارند. آشالازی معمولاً در سنین میانسالی بروز می‌کند و نیاز به درمان تخصصی دارد.

همچنین بیماری‌های عضلانی مانند میاستنی گراویس یا دیستروفی عضلانی می‌توانند باعث ضعف در عضلات بلع شوند. این بیماران ممکن است هم در بلع و هم در صحبت کردن دچار مشکل شوند.

به طور کلی، دیسفاژی ممکن است به‌علت فیزیکی (مانند انسداد یا تنگی) یا عملکردی (مانند اختلال در عضلات یا اعصاب) باشد. بررسی دقیق توسط پزشک متخصص، با کمک ابزارهایی مانند آندوسکوپی یا تست‌های عملکردی، برای یافتن علت زمینه‌ای ضروری است.

روش‌های تشخیص دیسفاژی: آندوسکوپی، ویدئوفلوروسکوپی و مانومتری

تشخیص دقیق دیسفاژی برای انتخاب بهترین درمان حیاتی است. پزشکان برای تعیین علت، نوع و شدت اختلال بلع از ابزارها و روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. در ادامه، سه روش اصلی و تخصصی برای ارزیابی دیسفاژی را معرفی می‌کنیم.

۱. آندوسکوپی (Endoscopy):
آندوسکوپی یکی از رایج‌ترین روش‌های تشخیص دیسفاژی مری است. در این روش، پزشک یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین (آندوسکوپ) را از طریق دهان وارد مری می‌کند. این ابزار به پزشک اجازه می‌دهد داخل مری، معده و حتی اثنی‌عشر را به‌صورت مستقیم مشاهده کند.

با آندوسکوپی می‌توان عواملی مانند زخم، التهاب، تنگی مری، سرطان یا رفلاکس را مشاهده کرد. همچنین در صورت نیاز می‌توان نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام داد یا حتی برخی درمان‌ها مانند باز کردن تنگی مری را در همان حین انجام داد.

۲. ویدئوفلوروسکوپی (Videofluoroscopic Swallow Study – VFSS):
این آزمایش نوعی رادیولوژی بلع است که به‌صورت دینامیک انجام می‌شود. بیمار در حین بلع غذا یا مایعاتی که حاوی ماده حاجب (باریم) هستند، تحت تصویربرداری قرار می‌گیرد. تصاویر به‌صورت فیلم‌برداری پیوسته از ناحیه دهان، حلق و مری ثبت می‌شوند.

این تست امکان مشاهده دقیق عملکرد عضلات بلع، هماهنگی دهان و حلق، و ورود ناخواسته غذا به راه تنفسی (آسپیراسیون) را فراهم می‌سازد. گفتاردرمانگران معمولاً در کنار رادیولوژیست‌ها در انجام این تست همکاری می‌کنند.

۳. مانومتری مری (Esophageal Manometry):
در این روش، یک لوله نازک و حساس به فشار از طریق بینی وارد مری می‌شود تا فعالیت عضلات مری هنگام بلع ثبت شود. این تست مخصوص بررسی عملکرد عضلات و اعصاب مری است و معمولاً برای تشخیص بیماری‌هایی مانند آشالازی، اسپاسم مری یا اختلالات حرکتی مری استفاده می‌شود.

مانومتری یک روش بسیار تخصصی است که اطلاعات دقیقی درباره فشارها، زمان‌بندی و هماهنگی انقباضات مری در اختیار پزشک قرار می‌دهد. این روش بیشتر توسط متخصصان گوارش تجویز می‌شود.

سایر روش‌های مکمل:
در برخی موارد، تست‌هایی مانند بلع‌سنجی با فیبر نوری (FEES)، سی‌تی‌اسکن یا MRI مغز و اعصاب نیز برای بررسی علل عصبی دیسفاژی انجام می‌شوند، به‌ویژه در بیمارانی که علائم عصبی یا سابقه سکته دارند.

تشخیص دیسفاژی معمولاً یک فرآیند چندمرحله‌ای است و بسته به علائم بیمار ممکن است نیاز به ترکیبی از تست‌ها باشد. مهم‌ترین نکته، مراجعه به‌موقع به پزشک متخصص گوارش یا نورولوژی است تا روند تشخیص با دقت و سرعت کافی انجام شود.

درمان دیسفاژی بسته به علت زمینه‌ای: دارو، توانبخشی یا جراحی؟

درمان دیسفاژی به‌هیچ‌وجه یکسان و عمومی نیست، بلکه کاملاً بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد. پزشکان پس از تشخیص دقیق علت، نوع درمان مناسب را انتخاب می‌کنند. در برخی موارد درمان ساده و دارویی است و در برخی دیگر نیاز به جراحی یا توانبخشی تخصصی وجود دارد.

۱. درمان دارویی:
اگر دیسفاژی به‌دلیل مشکلاتی مانند رفلاکس معده (GERD) یا التهاب مری باشد، معمولاً پزشک داروهایی مانند ضداسیدها، بازدارنده‌های پمپ پروتون (مثل امپرازول)، یا داروهای ضدالتهاب را تجویز می‌کند. این داروها کمک می‌کنند تا التهاب کاهش یافته و عبور غذا از مری آسان‌تر شود.

در برخی بیماری‌های عصبی یا عضلانی، مانند بیماری پارکینسون یا آشالازی، نیز داروهای خاصی برای بهبود عملکرد عضلات بلع یا شل کردن اسفنکتر انتهایی مری به کار می‌روند. البته اثر این داروها ممکن است محدود باشد و در کنار توانبخشی استفاده شوند.

۲. توانبخشی بلع (Swallow Therapy):
در مواردی که دیسفاژی ناشی از سکته مغزی، پارکینسون یا مشکلات عصبی باشد، بهترین روش درمانی، کاردرمانی گفتار و بلع است. گفتاردرمانگران با استفاده از تمرینات خاص به تقویت عضلات دهان و گلو، بهبود هماهنگی بین بلع و تنفس، و آموزش تکنیک‌های بلع ایمن می‌پردازند.

این توانبخشی می‌تواند شامل تمرین‌های فیزیکی، تحریک الکتریکی، آموزش موقعیت‌دهی بدن هنگام غذا خوردن و انتخاب بافت مناسب غذا باشد. نقش گفتاردرمانگران در این زمینه حیاتی است، به‌ویژه در بیماران سالمند یا دچار ناتوانی‌های حرکتی.

۳. درمان‌های مکانیکی و تهاجمی:
در برخی بیماران، دیسفاژی به‌علت تنگی مری یا وجود توده ایجاد شده است. در این موارد، ممکن است نیاز به اتساع مری با بالون یا بوجی باشد تا مسیر عبور غذا باز شود. این کار اغلب تحت آندوسکوپی انجام می‌شود.

در بیماری‌هایی مانند آشالازی که مری دچار اختلال حرکتی شدید است، جراحی‌های کم‌تهاجمی مانند میوتومی هلر یا روش اندوسکوپیک POEM (برش عضله از درون مری) استفاده می‌شود.

۴. درمان جراحی تومورها یا انسدادها:
اگر علت دیسفاژی تومور یا سرطان باشد، ممکن است نیاز به جراحی، پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی وجود داشته باشد. بسته به محل و نوع سرطان، درمان ممکن است شامل برداشت توده، باز کردن مسیر عبور غذا، یا کارگذاری لوله تغذیه‌ای باشد.

۵. استفاده از لوله‌های تغذیه‌ای:
در موارد شدید که بیمار قادر به بلع ایمن نیست، پزشک ممکن است به‌طور موقت یا دائمی لوله تغذیه (NG tube یا PEG) را توصیه کند تا از خطر سوءتغذیه یا آسپیراسیون جلوگیری شود.

در مجموع، هدف اصلی درمان دیسفاژی، ایمن‌سازی فرآیند بلع، حفظ تغذیه مناسب و پیشگیری از عوارضی مانند پنومونی یا کم‌آبی بدن است. انتخاب روش درمان، نیازمند همکاری میان متخصص گوارش، نورولوژی، گفتاردرمانی و گاهی جراحی است.

نقش کاردرمانی گفتار و بلع در بهبود بیماران مبتلا به دیسفاژی

یکی از مؤثرترین و اصلی‌ترین روش‌های درمان و مدیریت دیسفاژی، کاردرمانی گفتار و بلع است. این درمان تخصصی نه‌تنها برای افرادی که به‌دلیل سکته مغزی یا بیماری‌های عصبی دچار اختلال بلع شده‌اند مؤثر است، بلکه برای بیماران سالمند، سرطانی یا کسانی که بعد از عمل جراحی ناحیه سر و گردن دچار دیسفاژی شده‌اند نیز کاربرد دارد.

گفتاردرمانگران متخصصانی هستند که علاوه بر درمان اختلالات گفتار و صدا، آموزش و تقویت مهارت‌های بلع را نیز برعهده دارند. آن‌ها با ارزیابی دقیق نحوه عملکرد عضلات دهان، حلق و زبان، یک برنامه توانبخشی شخصی‌سازی‌شده برای هر بیمار طراحی می‌کنند.

این برنامه ممکن است شامل تمرینات فیزیکی عضلات بلع باشد. تمرین‌هایی که به تقویت زبان، گونه، حلق و حنجره کمک می‌کنند تا فرآیند بلع بهتر و ایمن‌تر انجام شود. این تمرینات ساده به‌نظر می‌رسند، اما انجام منظم آن‌ها باعث بهبود چشمگیر در عملکرد بلع می‌شود.

گفتاردرمانگران همچنین به بیماران تکنیک‌های جبرانی بلع آموزش می‌دهند. مثلاً برخی بیماران یاد می‌گیرند هنگام بلعیدن، چانه خود را پایین بیاورند یا سر را به سمتی خاص بچرخانند تا غذا راحت‌تر و ایمن‌تر از مسیر عبور کند. این تکنیک‌ها گاهی از خفگی و ورود غذا به راه هوایی جلوگیری می‌کنند.

آموزش نحوه صحیح نشستن، انتخاب نوع غذا و بافت مناسب خوراکی‌ها نیز از دیگر خدمات گفتاردرمانی است. برای مثال، برخی بیماران با غذاهای نرم و پوره‌شده بهتر بلع می‌کنند و مایعات باید غلیظ‌تر شوند تا خطر آسپیراسیون کاهش یابد.

در مراکز تخصصی، گفتاردرمانگرها گاهی با استفاده از تحریک الکتریکی عضلات بلع (NMES) یا روش‌های تصویربرداری مانند ویدئوفلوروسکوپی، اثربخشی تمرینات را ارزیابی و تنظیم می‌کنند. همکاری آن‌ها با متخصصان تغذیه و پزشکان گوارش، روند درمان را کامل‌تر و ایمن‌تر می‌کند.

این نوع درمان به‌ویژه در سالمندان، بیماران سرطانی، افراد دچار سکته مغزی یا پارکینسون بسیار مهم است؛ زیرا این گروه‌ها بیشتر در معرض عوارض خطرناکی مانند آسپیراسیون پنومونی یا کاهش وزن شدید هستند.

نکته مهم اینکه کاردرمانی بلع نیاز به صبر، تمرین مداوم و پیگیری مستمر دارد. نتیجه در بیشتر موارد تدریجی است، اما کیفیت زندگی بیمار را به طرز قابل توجهی بهبود می‌بخشد.

آیا دیسفاژی می‌تواند نشانه‌ای از بیماری جدی مانند سرطان باشد؟

یکی از نگرانی‌های شایع در میان افرادی که دچار مشکل بلع می‌شوند، این است که آیا دیسفاژی می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی مثل سرطان باشد؟ پاسخ این است: بله، در برخی موارد دیسفاژی می‌تواند علامت هشداردهنده ابتلا به سرطان باشد، هرچند همیشه این‌طور نیست.

دیسفاژی مرتبط با سرطان معمولاً تدریجی و پیشرونده است. یعنی ابتدا ممکن است بلع غذاهای سفت (مثل گوشت یا نان خشک) سخت شود، سپس به‌مرور زمان بلع غذاهای نرم و حتی مایعات نیز دشوار شود. این روند تدریجی، زنگ خطری برای پزشک محسوب می‌شود.

سرطان مری یکی از مهم‌ترین سرطان‌هایی است که با دیسفاژی بروز می‌کند. تومورهای مری ممکن است مسیر عبور غذا را تنگ کرده و باعث گیر کردن غذا در قفسه سینه شوند. درد قفسه سینه، کاهش وزن بی‌دلیل، سوزش یا برگشت غذا به دهان از علائم همراه با این نوع سرطان است.

علاوه بر مری، سرطان حلق، حنجره یا دهان نیز می‌توانند باعث دیسفاژی شوند، به‌ویژه اگر توده‌ای در مسیر عبور غذا یا تحریک اعصاب بلع وجود داشته باشد. در این موارد، ممکن است فرد دچار تغییر صدا، احساس درد در گوش، یا مشاهده ضایعاتی در دهان یا گلو شود.

در بیماران سرطانی که تحت پرتودرمانی یا جراحی در ناحیه گردن یا قفسه سینه قرار گرفته‌اند، دیسفاژی می‌تواند ناشی از التهاب، زخم یا فیبروز ناشی از درمان باشد. این وضعیت هم نیازمند ارزیابی و درمان است.

مهم است بدانید که دیسفاژی لزوماً به معنی سرطان نیست. در واقع، اکثر موارد دیسفاژی به دلایل غیرسرطانی مانند رفلاکس، سکته، یا مشکلات عصبی ایجاد می‌شوند. اما وقتی دیسفاژی همراه با کاهش وزن، بی‌اشتهایی، درد، یا خونریزی باشد، پزشک بررسی‌های دقیق‌تری از جمله آندوسکوپی و تصویربرداری تجویز خواهد کرد.

تشخیص زودهنگام سرطان‌هایی که با دیسفاژی بروز می‌کنند، می‌تواند نقش حیاتی در پیش‌آگهی بیمار داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود که هرگونه اختلال بلع پایدار یا پیشرونده، به‌ویژه در افراد بالای ۴۰ سال، جدی گرفته شود و حتماً تحت نظر متخصص بررسی شود.

به یاد داشته باشید: هرچند دیسفاژی می‌تواند نشانه‌ای از سرطان باشد، اما تشخیص نهایی فقط با معاینه، آزمایش‌ها و تصویربرداری مشخص می‌شود. بنابراین از خودتشخیصی یا ترس بی‌مورد خودداری کنید و به‌موقع به پزشک مراجعه نمایید.

تغذیه در بیماران مبتلا به دیسفاژی: نکات مهم برای ایمنی و راحتی

تغذیه در بیماران مبتلا به دیسفاژی اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا در کنار ایمنی هنگام بلع، باید نیازهای تغذیه‌ای بدن را نیز به‌درستی تأمین کند. اگر این بیماران رژیم غذایی مناسبی نداشته باشند، در معرض سوءتغذیه، کم‌آبی بدن و حتی عفونت‌های ریوی ناشی از ورود غذا به راه‌های هوایی (آسپیراسیون) قرار می‌گیرند.

یکی از اصول اولیه تغذیه در این بیماران، تنظیم بافت و قوام غذاها و مایعات است. برخی بیماران تنها با غذاهای پوره‌شده یا نرم مانند سوپ، پوره سیب‌زمینی، ماست یا تخم‌مرغ نرم شده راحت هستند. در حالی که غذاهای خشک، ترد یا رشته‌ای مانند گوشت کبابی، نان خشک، برنج، سبزی‌های خام یا میوه‌های پوست‌دار ممکن است باعث گیر کردن یا خفگی شوند.

مایعات نیز باید بر اساس شدت دیسفاژی تنظیم شوند. مایعات رقیق مانند آب معمولی یا چای ممکن است سریع به حلق برسند و وارد نای شوند. در چنین مواردی، مایعات را با پودرهای غلیظ‌کننده (thickener) یا مواد طبیعی مانند ژلاتین، نشاسته یا آب‌میوه‌های غلیظ غلیظ‌تر می‌کنند.

توصیه می‌شود وعده‌های غذایی بیمار کوچک‌تر اما با دفعات بیشتر باشد. مثلاً ۵ یا ۶ وعده غذایی در روز با حجم کم بهتر از سه وعده پرحجم است. این روش از خستگی عضلات بلع جلوگیری کرده و تحمل تغذیه را افزایش می‌دهد.

وضعیت بدن در هنگام غذا خوردن بسیار مهم است. بیمار باید در حالت نشسته با زاویه حدود ۹۰ درجه باشد و پس از خوردن غذا نیز حداقل ۳۰ دقیقه در همان وضعیت بماند. این کار از برگشت غذا یا آسپیراسیون جلوگیری می‌کند.

در حین غذا خوردن، نباید بیمار عجله کند یا حواسش پرت شود. محیط غذا خوردن باید آرام و بدون صحبت زیاد باشد تا تمرکز کامل بر فرآیند بلع حفظ شود. همچنین استفاده از نی یا نی‌های بلند در بیماران دچار دیسفاژی شدید ممکن است خطرناک باشد.

اگر بیمار نتواند نیازهای غذایی خود را از طریق دهان تأمین کند، ممکن است پزشک رژیم مکمل با شربت‌های پرکالری یا لوله تغذیه‌ای را توصیه کند تا از کاهش وزن و ضعف عمومی پیشگیری شود. در این مواقع، همکاری با متخصص تغذیه ضروری است.

نکته کلیدی آن است که تغذیه در دیسفاژی نه‌تنها باید ایمن باشد، بلکه باید از نظر تنوع، ارزش غذایی و لذت غذا خوردن نیز مورد توجه قرار گیرد. غذا نباید فقط «خوردنی» باشد، بلکه باید «مغذی و دلچسب» هم باشد تا بیمار به خوردن تمایل داشته باشد.

پرسش‌های پرتکرار درباره دیسفاژی

کلام آخر

دیسفاژی شاید در نگاه اول فقط یک اختلال ساده در بلع به‌نظر برسد، اما واقعیت این است که می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند، لذت غذا خوردن را بگیرد و حتی سلامت جسمی و روانی ما را تهدید کند.

اما خبر خوب این است که امروزه با پیشرفت دانش پزشکی، گفتاردرمانی و روش‌های تغذیه‌ای نوین، بیشتر بیماران مبتلا به دیسفاژی می‌توانند به سطحی از زندگی سالم، ایمن و دلپذیر بازگردند.

در «بای بای سرطان» باور داریم که آگاهی اولین گام نجات است. ما این مقاله را با عشق و دقت تهیه کردیم تا گامی در جهت آگاه‌سازی شما عزیزان برداشته باشیم. اگر شما هم تجربه‌ای از دیسفاژی دارید یا با سؤالی ذهن‌تان درگیر است، خوشحال می‌شویم در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
بیایید با هم، برای «وداع با بیماری» و «سلامتی پایدار»، گام برداریم. 🌺