کرایوتراپی یا سرمادرمانی یک پروسه پزشکی است که از سرمای شدید برای منجمد کردن و تخریب بافت‌های غیرطبیعی استفاده میکند و راه‌حلی محبوب برای بیماری‌های مختلف از مشکلات پوستی گرفته تا انواع خاصی از سرطان ارائه می‌دهد. این تکنیک کم تهاجمی به دلیل دقت و اثربخشی آن محبوبیت پیدا کرده و امکان درمان هدفمند با کمترین ناراحتی و بهبودی سریع را فراهم میکند. برای آشنایی بیشتر با کرایوتراپی یا سرمادرمانی با این مقاله از بای بای سرطان همراه باشید.
کرایوتراپی یا سرمادرمانی چیست؟
کرایوتراپی یا سرمادرمانی بر اساس یک مفهوم ساده اما موثر کار میکند: سرمای شدید می‌تواند برای از بین بردن بافت‌های غیر طبیعی یا ناسالم در بدن استفاده شود. مکانیسم اصلی سرمادرمانی استفاده از ماده‌ای بوده که آنقدر سرد است که باعث یخ زدن سلول‌های ناحیه مورد نظر می‌شود. وقتی سلول‌ها در معرض چنین سرمای شدیدی قرار می‌گیرند نمی‌توانند زنده بمانند و در نهایت می‌میرند. سپس فرآیندهای طبیعی بدن برای برداشتن بافت مرده کار میکند و به بافت سالم اجازه می‌دهد جای آن را بگیرد.
پزشکان برای دستیابی به سرمای شدید مورد نیاز برای سرمادرمانی از مواد خاصی استفاده می‌کنند که می‌توانند به دمای بسیار پایین برسند. رایج ترین مواد مورد استفاده در Cryotherapy عبارتند از:
نیتروژن مایع: این ماده متداول ترین ماده مورد استفاده در سرمادرمانی است. دمای نیتروژن مایع در حدود -196 درجه سانتیگراد است. وقتی نیتروژن روی بافت غیر طبیعی اعمال می‌کنید باعث می‌شود سلول‌ها تقریباً فوراً منجمد شوند.
اکسید نیتروژن مایع: این ماده نیز در سرمادرمانی و به ویژه در انواع خاصی از عمل‌های درمانی استفاده می‌شود. دمای آن کمی بالاتر از نیتروژن مایع است اما بسیار سرد بوده و در انجماد بافت موثر است.
گاز آرگون: در برخی موارد از گاز آرگون برای ایجاد دمای سرد لازم برای سرمادرمانی استفاده می‌شود. گاز آرگون به ویژه در روش‌هایی که کنترل دقیق بر فرآیند انجماد مورد نیاز بوده مفید است.
انواع کرایوتراپی یا سرمادرمانی
نحوه استفاده از موادی که در بخش قبل معرفی کردیم در کرایوتراپی یا سرمادرمانی به محل و نوع بافت تحت درمان بستگی دارد. اگر بافت غیر طبیعی روی سطح پوست قرار گرفته باشد پزشک معمولاً از یک دستگاه اسپری یا سواب پنبه‌ای برای اعمال عامل انجماد استفاده میکند. این روش برای درمان بیماری‌های پوستی مانند زگیل‌های پوستی ساده و موثر است. هنگامی که عامل انجماد استفاده می‌شود سرمای شدید باعث یخ زدن و مرگ بافت غیر طبیعی شده و منجر به تشکیل تاول می‌شود. بافت مرده پوست با گذشت زمان کنده می‌شود و به پوست جدید سالم اجازه می‌دهد در جای خود رشد کند.
برای بیماری‌هایی که در داخل بدن قرار دارند رویکرد متفاوتی مورد نیاز است. پزشکان در این موارد از ابزار تخصصی به نام کرایوپروب استفاده می‌کنند. کرایوپروب وسیله‌ای نازک و سوزن مانند است که از طریق یک برش کوچک وارد پوست می‌شود. سپس کرایوپروب با کمک تصویربرداری اولتراسوند به بافت غیر طبیعی هدایت می‌شود که به پزشک اجازه می‌دهد دقیقاً محل قرارگیری کرایوپروب را ببیند. هنگامی که کرایوپروب در موقعیت خود قرار می‌گیرد ماده انجماد را مستقیماً روی بافت غیر طبیعی آزاد میکند و باعث یخ زدن و مرگ آن می‌شود. سپس بافت مرده به تدریج توسط سیستم ایمنی بدن خارج می‌شود.
انتخاب استفاده از کرایوتراپی خارجی یا داخلی به بیماری خاصی که تحت درمان است بستگی دارد. کرایوتراپی خارجی به طور کلی برای بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود و یک روش نسبتا ساده است. کرایوتراپی داخلی پیچیده‌تر بوده و معمولاً برای درمان بیماری‌هایی مانند تومور یا سلول‌های پیش سرطانی در داخل بدن استفاده می‌شود. با وجود این تفاوت‌ها، اصل کاری کرایوتراپی یا سرمادرمانی تغییری نمی‌کند: استفاده از سرمای شدید برای از بین بردن بافت غیر طبیعی.
یکی از مزایای کلیدی کرایوتراپی این است که یک درمان هدفمند است. این یعنی سرمای شدید فقط بر روی بافت غیر طبیعی اعمال می‌شود و آسیب به بافت سالم اطراف را به حداقل می‌رساند. این رویکرد هدفمند یکی از دلایلی است که کرایوتراپی به عنوان یک درمان ایمن و موثر برای بیماری‌های مختلفی در نظر گرفته می‌شود.
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم کرایوتراپی این است که در صورت لزوم می‌توان آن را تکرار کرد. در برخی موارد یک جلسه کرایوتراپی ممکن است برای برداشتن کامل تمام بافت غیر طبیعی کافی نباشد. اگر این اتفاق بیفتد می‌توان این روش را تا حصول نتیجه مطلوب تکرار کرد. این انعطاف‌پذیری به پزشک اجازه می‌دهد تا درمان را متناسب با نیازهای هر بیمار انجام بدهد.
کاربرد کرایوتراپی یا سرمادرمانی
کرایوتراپی یا سرمادرمانی یک روش درمانی همه کاره است که برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. توانایی این روش در اعمال سرمای شدید در مناطق خاصی از بدن، آن را به یک راه حل موثر برای درمان بیماری‌های خارجی و داخلی تبدیل میکند. در این بخش مقاله برخی از رایج‌ترین کاربردهای کرایوتراپی را از درمان بیماری‌های پوستی تا هدف قرار دادن انواع خاصی از سرطان بررسی می‌کنیم.
بیماری‌های پوستی
یکی از رایج ترین کاربردهای کرایوتراپی یا سرمادرمانی در درمان بیماری‌های پوستی است. این کاربرد شامل از بین بردن زگیل، لکه پوستی و لکه‌های تیره است که آزاردهنده یا ناخوشایند هستند. به عنوان مثال زگیل در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود و می‌تواند در هر جایی از بدن ظاهر شود. این زگیل‌ها معمولاً غده‌های کوچکی هستند که می‌توانند ناراحت کننده باشند. لکه‌های پوستی تکه‌های کوچک و نرمی از پوست هستند که معمولاً در نواحی چین‌خوردگی پوست مانند گردن، زیر بغل یا کشاله ران از بدن آویزان می‌شوند. لکه‌های تیره یا لکه‌های خورشیدی مناطق مسطحی با افزایش رنگدانه روی پوست هستند که معمولاً در اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید ایجاد می‌شوند.
کرایوتراپی برای این بیماری‌های پوستی نسبتاً ساده است. پزشک از دستگاه اسپری یا سواب پنبه‌ای برای اعمال مستقیم نیتروژن مایع به ناحیه آسیب دیده استفاده میکند. سرمای شدید باعث یخ زدن و مرگ سلول‌های پوست می‌شود. ناحیه یخ زده پس از درمان ممکن است قرمز شود و تاول بزند. بافت مرده در طی چند روز آینده به تدریج کنده شده و پوست جدید و سالم زیر آن نمایان می‌شود. این فرآیند معمولاً سریع است و به حداقل زمان ریکاوری نیاز دارد.
سرمادرمانی سرطان چیست
کرایوتراپی یا سرمادرمانی به عنوان درمان انواع خاصی از سرطان نیز استفاده می‌شود. این روش به ویژه برای سرطان‌هایی که موضعی هستند و می‌توانند دقیقاً با روش انجماد هدف قرار بگیرند مؤثر است. برخی از سرطان‌هایی که با کرایوتراپی قابل درمان هستند عبارتند از:
- سرطان پروستات: سرطان پروستات یک سرطان شایع در مردان است که غده پروستات را درگیر میکند. کرایوتراپی را می‌توان برای هدف قرار دادن و منجمد کردن سلول‌های سرطانی در پروستات و در نتیجه از بین بردن آنها بدون نیاز به عمل‌های جراحی تهاجمی استفاده کرد.
- سرطان دهانه رحم: سرطان دهانه رحم بر قسمت پایین رحم در زنان تأثیر می‌گذارد. کرایوتراپی را می‌توان برای سلول‌های پیش سرطانی دهانه رحم استفاده کرده و از تبدیل شدن آنها به سرطان کامل جلوگیری کرد. این رویکرد به ویژه در مراحل اولیه بیماری مفید است.
- سرطان کبد: کبد عضوی است که می‌تواند تحت تأثیر رشد سرطانی قرار بگیرد. کرایوتراپی را می‌توان برای منجمد کردن و از بین بردن تومورهای کوچک در کبد، کمک به کنترل گسترش بیماری و حفظ عملکرد کبد استفاده کرد.
- رتینوبلاستوما: رتینوبلاستوما نوع نادری از سرطان است که شبکیه که بافت حساس به نور در پشت چشم است را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این سرطان در درجه اول در کودکان رخ می‌دهد. کرایوتراپی را می‌توان برای درمان تومورهای کوچک در شبکیه با انجماد و از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده کرد که چشم کودک را نجات می‌دهد.
بیماری‌های پیش سرطانی
کرایوتراپی یا سرمادرمانی علاوه بر درمان سرطان‌های موجود می‌تواند برای درمان بیماری‌های پیش سرطانی نیز استفاده شود. اینها بیماری‌هایی هستند که در آن سلول‌های غیرطبیعی در صورت عدم درمان پتانسیل تبدیل شدن به سرطان را دارند. پزشکان با استفاده از سرما درمانی برای از بین بردن این سلول‌ها می‌توانند از پیشرفت سرطان جلوگیری کنند.
یکی از کاربردهای رایج کرایوتراپی برای بیماری‌های پیش سرطانی در درمان سلول‌های پیش سرطانی در دهانه رحم است. این سلول‌ها در صورت عدم درمان به مرور زمان به سرطان دهانه رحم تبدیل می‌شوند. سلول‌های غیرطبیعی با اعمال کرایوتراپی در ناحیه آسیب دیده منجمد شده و از بین می‌روند و خطر ابتلا به سرطان کاهش پیدا میکند. این روش اغلب سریع است و می‌تواند در مطب و با حداقل درد انجام شود.
کرایوتراپی برای درمان بیماری‌های پوستی پیش سرطانی نیز استفاده می‌شود. به عنوان مثال کراتوز اکتینیک یک بیماری پوستی است که در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید ایجاد می‌شود. این بیماری به صورت لکه‌های خشن و پوسته پوسته روی پوست ظاهر می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند به سرطان پوست تبدیل شود. کرایوتراپی می‌تواند این سلول‌های پیش سرطانی را حذف کرده و به پوست سالم اجازه می‌دهد در جای خود رشد کند.
مزایای کرایوتراپی یا سرمادرمانی
یکی از مزایای اصلی کرایوتراپی ماهیت کم تهاجمی آن است. سرمادرمانی برخلاف روش‌های جراحی سنتی معمولاً نیازی به برش‌های بزرگ ندارد به این معنی که خطر کمتر درد، خونریزی و عفونت وجود دارد. به همین دلیل زمان بهبودی پس از کرایوتراپی اغلب کوتاه‌تر است و به بیماران امکان می‌دهد سریع‌تر به فعالیت‌های عادی خود بازگردند.
کرایوتراپی به ویژه برای بیمارانی که به دلیل سایر بیماری‌ها کاندید جراحی‌های تهاجمی‌تر نیستند مفید است. به عنوان مثال افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی خاص یا افراد مسن می‌توانند از سرما درمانی بهره مند شوند زیرا در مقایسه با روش‌های تهاجمی‌تر فشار کمتری بر بدن وارد می‌شود.
یکی دیگر از مزایای مهم کرایوتراپی دقت آن است. عامل انجماد در طول عمل مستقیماً روی بافت غیر طبیعی اعمال می‌شود و آسیب به بافت‌های سالم اطراف را به حداقل می‌رساند. این رویکرد هدفمند خطر بروز عوارض جانبی را کاهش می‌دهد و می‌تواند به نتایج مؤثرتری، به‌ویژه در درمان تومورهای موضعی یا سلول‌های پیش سرطانی منجر شود.
کرایوتراپی به دلیل ایجاد حداقل اسکار شناخته شده است. از آنجایی که این روش شامل انجماد به جای بریدن بافت است خطر ایجاد جای زخم قابل مشاهده در مقایسه با جراحی سنتی کمتر می‌شود. این امر کرایوتراپی را به گزینه‌ای جذاب برای درمان بیماری‌های پوستی در نواحی قابل مشاهده مانند صورت یا گردن تبدیل میکند.
در بسیاری از موارد کرایوتراپی را می‌توان به صورت سرپایی انجام داد به این معنی که بیماران می‌توانند در همان روز عمل به خانه بروند. این ویژگی همراه با زمان بهبودی نسبتاً سریع کرایوتراپی را به یک گزینه محبوب برای افراد زیادی تبدیل کرده است.
خطرات کرایوتراپی یا سرمادرمانی
دیدیم که کرایوتراپی فواید زیادی دارد اما آگاهی از خطرات و عوارض احتمالی که می‌تواند از این شیوه درمانی به وجود بیاید نیز بسیار مهم است. این خطرات به طور کلی کم هستند اما بسته به نوع خاصی از کرایوتراپی که انجام می‌شود و ناحیه تحت درمان می‌تواند ظاهر شود.
یکی از شایع ترین عوارض کرایوتراپی درد یا ناراحتی خفیف در محل درمان است. ناحیه تحت درمان پس از سرمادرمانی ممکن است قرمز و متورم شود و برخی از بیماران تاول می‌زنند. این علائم معمولا موقتی هستند و در عرض چند روز خود به خود برطرف می‌شوند. با این حال در برخی موارد این درد ممکن است برای مدت طولانی‌تری باقی بماند، به‌ویژه اگر ناحیه وسیعی تحت درمان قرار گرفته باشد.
کرایوتراپی در برخی موارد می‌تواند باعث تغییر رنگ پوست در محل درمان شود. سرمادرمانی ممکن است منجر به لکه‌های روشن‌تر یا تیره‌تر شود، به‌ویژه برای افرادی که رنگ پوست تیره‌تری دارند. این تغییرات در رنگدانه‌ها در برخی موارد می‌تواند دائمی باشد بنابراین مهم است که قبل از انجام کرایوتراپی این خطر را به کمک پزشک بررسی کنید.
اگر عامل انجماد خیلی نزدیک به عصب اعمال شود کرایوتراپی می‌تواند منجر به آسیب عصبی شود. این اتفاق می‌تواند منجر به بی حسی یا از دست دادن حس در ناحیه آسیب دیده شود. این آسیب عصبی معمولاً موقتی است اما بسته به میزان آسیب گاهی اوقات می‌تواند دائمی نیز باشد.
برای کرایوتراپی داخلی خطرات دیگری را نیز باید در نظر گرفت. به عنوان مثال کرایوتراپی در اطراف دهانه رحم می‌تواند منجر به عوارضی مانند خونریزی، گرفتگی یا درد شود. همچنین در صورت عدم مراقبت مناسب حین و بعد از عمل، خطر عفونت در محل برش وجود دارد. کرایوتراپی داخلی در موارد نادر می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری مانند آسیب به اندام‌ها یا بافت‌های اطراف شود. زمانی که این روش توسط یک پزشک با تجربه انجام شود این خطرات به حداقل می‌رسند.
کلام آخر
در این مقاله بای بای سرطان دیدیم کرایوتراپی یا سرمادرمانی یک گزینه قدرتمند برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها، از مشکلات پوستی جزئی تا بیماری‌های جدی مانند سرطان است. توانایی این روش در هدف گیری دقیق و تخریب بافت‌های غیر طبیعی با حداقل عوارض جانبی، آن را به انتخابی جذاب برای بیماران تبدیل کرده است.
منابع:
