طبق آمارهای جهانی، سالانه بیش از 1.9 میلیون نفر در سراسر دنیا به سرطان روده بزرگ مبتلا می‌شوند و این بیماری یکی از سه سرطان کشنده برتر در جهان محسوب می‌شود. تشخیص زودهنگام، کلید نجات جان بسیاری از بیماران است. یکی از دقیق‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای غربالگری و تشخیص سرطان روده، آزمایشی است به نام کولونوسکوپی. در این مقاله از سایت بای بای سرطان، قدم به قدم با این روش آشنا می‌شویم؛ از نحوه انجام تا آمادگی‌های لازم، مراحل فرآیند، مراقبت‌های بعد از آن و بررسی عوارض احتمالی.
کولونوسکوپی چیست؟
تستی است که برای بررسی تغییرات داخلی روده بزرگ و رکتوم مثل تورم، بافت‌های تحریک شده، پولیپ و سرطان روده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در هنگام انجام این فرآیند، پزشک متخصص از لوله بلند و انعطافپذیری به نام کولونوسکوپ برای بررسی کولون و رکتوم، استفاده می‌کنند.
در بالای این لوله دوربینی کوچک تعبیه شده است که تصاویری واضح از نواحی داخلی کولون را در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
اگر لازم باشد، پولیپ‌ها و سایر بافت‌های غیرطبیعی داخل روده، توسط کولونون بینی، در حین انجام این پروسه برداشته می‌شوند.
بیوپسی نیز در صورت لزوم میتواند در نمونه‌گیری از بافت غیرطبیعی یا پولیپ، کاربردی باشد.
دلایل انجام کولونوسکوپی
پزشک متخصص به دلایل مختلفی این آزمایش را برای بیمار تجویز می‌کند. این دلایل شامل:
۱- بررسی علائم و نشانه‌های روده:
انجام کولونوسکوپی، میتواند به پزشک متخصص کمک کند تا دلایل بروز احتمالی دردهای شکمی، خونریزیهای مقعدی، اسهال مزمن و سایر مشکلات روده را مورد ارزیابی و تحقیق قرار دهد.
۲- غربالگری سرطان روده بزرگ:
اگر فردی ۴۵ سال یا بیشتر داشته باشد و ریسک فاکتورهای دیگری برای بروز سرطان روده بجز سن نداشته باشد، پزشک متخصص توصیه می‌کند تا کولونوسکوپی برای غربالگری هر ۱۰ سال انجام شود.
اگر فرد ریسک فاکتورهای دیگری برای بروز سرطان داشته باشد، پزشک این اسکن را زودتر تجویز خواهد کرد. لازم به ذکر است که کولونوسکوپی یکی از تست‌های محدود برای غربالگری سرطان روده بزرگ است.
۳- بررسی روده برای یافتن پولیپ:
اگر بیمار در گذشته در روده خود پولیپ داشته است، پزشک کولونوسکوپی تجویز می‌کند تا به وسیله آن روده‌های بیمار مورد بررسی قرار گیرد و در صورت مشاهده پولیپ، برداشته شود.
برداشتن پولیپ‌ها باعث کاهش احتمال بروز سرطان‌های روده بزرگ در افراد می‌شود.
۴- درمان یک مشکل:
در بعضی از موارد از آزمایش کولونوسکوپی، برای هدف‌های درمانی استفاده می‌شود نظیر کار گذاشتن استنت و یا برداشتن اجسام خارجی که ممکن است در روده بزرگ گیر کرده باشند.
معمولا پزشک متخصص گوارش کولونوسکوپی را انجام می‌دهد. پرستار و تکنسین بیهوشی نیز در طول این فرآیند حاضر خواهند بود تا اقدامات لازم را برای بیمار انجام دهند.
به نقل از وب‌سایت American Cancer Society، کولونوسکوپی یک روش تشخیصی است که پزشک با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر به نام کولونوسکوپ، داخل روده بزرگ و راست‌روده را بررسی می‌کند. این ابزار دارای دوربین و نور است و از طریق مقعد وارد بدن می‌شود. در صورت مشاهده نواحی مشکوک مانند پولیپ‌ها، پزشک میتواند نمونه‌برداری یا برداشت آنها را انجام دهد.
کولونوسکوپی چگونه انجام می‌شود؟
وقتی برنامه‌ریزی برای انجام کولونوسکوپی انجام می‌شود، پزشک متخصص توصیه‌های لازم را برای رعایت کردن قبل از انجام این فرآیند به بیمار گوشزد می‌کند.
بیمار باید حتما این موارد را رعایت کند تا نتیجه درست و قابل اتکایی از آزمایش کولونوسکوپی حاصل شود.
در ادامه به چند نمونه از نکاتی که بیمار باید قبل از آزمایش کولونوسکوپی رعایت کند، اشاره می‌کنیم:
- بیمار باید از مصرف غذاهای سفت و جامد ۱ الی ۳ روز قبل از انجام تست خودداری کند.
پزشک مایعات پاک کننده روده برای بیمار تجویز می‌کند تا در زمان‌های مقرر مصرف کند. این مایعات شامل آبِ گوشت با چربی و بدون چربی، قهوه سیاه و آب میوه بدون تفاله هستند.
- روده بزرگ بیمار باید تا جایی که ممکن است خالی و تمیز باشد تا ارزیابی‌هایی که قرار است صورت بگیرد، بدون مشکل باشد.
به همین جهت بیمار باید قبل از انجام کولونوسکوپی تنقیه انجام دهد و یا از داروهای ملین بسیار قوی استفاده کند. این موارد یک روز قبل از انجام تست و یا در همان روز انجام می‌شود.
ملین ها معمولا به صورت قرص یا پودرهایی است که باید قبل از مصرف در آب حل شوند. بعد از مصرف این داروها، حرکات روده بسیار شدید می‌شود و تا زمانی که روده کامل تخلیه شود، ادامه خواهد داشت.
- برای انجام بیمار، گان مخصوص کولونوسکوپی می‌پوشد.
توصیه می‌شود تا بیماران جواهرات و وسایل با ارزش را قبل از انجام این پروسه در بیاورند.
- حتما قبل از انجام فرآیند، بیمار باید لیستی از تمامی داروهایی که مصرف می‌کند بنا به دلایل درمانی و یا مکمل‌های تقویتی، به پزشک مشاور خود ارائه دهد.
بهتر است که مصرف داروهایی که ریسک خونریزی را بالا می‌برند چند روز قبل از کولونوسکوپی، با نظر پزشک قطع شوند. این داروها شامل آسپیرین و سایر رقیق کننده‌های خون هستند.
اگر بیمار نسبت به داروهای بیهوشی یا هر ماده‌ای که در طول کولونوسکوپی استفاده می‌شود حساسیت دارد، حتما باید با پزشک مشاور خود در میان بگذارد تا اقدامات لازم برای جایگزینی داروها و وسایل انجام شود.
- اگر بیمار نگرانی‌هایی درمورد هزینه فرآیند کولونوسکوپی دارد، بهتر است قبل از انجام آن با دفاتر بیمه‌ای که با آنها طرف قرار داد است، تماس بگیرد تا از تحت پوشش بودن این فرآیند توسط بیمه، اطمینان حاصل کند.
مراحل انجام کولونوسکوپی
پروسه کولونوسکوپی، غالبا بین ۳۰ الی ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
بعد از مراجعه به بیمارستان یا مطب پزشک، بیمار لباس خود را عوض و گان می‌پوشد و در اتاقی بر روی پهلوی خود دراز می‌کشد.
پرستار یا متخصص بیهوشی به بیمار داروی آرامبخش یا مسکن را از طریق لوله تراشه یا وریدی تزریق می‌کند.
برای شروع آزمایش کولونوسکوپی، دکتر از طریق لوله کوچکی مقداری هوا وارد روده می‌کند تا روده‌ها باد شوند و دسترسی و دید بهتری در اختیار پزشک متخصص قرار گیرد.
هر از گاهی نیاز است تا بیمار پوزیشن خود را تغییر دهد تا پزشک دید بهتری داشته باشد و همچنین این مسئله باعث حرکت آسان‌تر کولونوسکوپ درون روده نیز می‌شود.
در صورتی که بیمار در بیهوشی کامل باشد، پرستاران و تکنسین‌های بیهوشی این کار را انجام می‌دهند.
اگر بیمار بافت غیرطبیعی و یا پولیپی در روده خود داشته باشد، پزشک با استفاده از ابزار خاص آنها را خارج می‌کند و یا برای بررسی‌های بیشتر نمونه‌ای از آنها می‌گیرد.
انجام این پروسه دردناک نیست و پزشک میتواند سریعا خونریزی را متوقف کند.
اگر پولیپ و بافت غیرطبیعی خیلی بزرگ و وسیع باشند به طوری که نتوان در طول انجام کولونوسکوپی آنها را خارج کرد، در زمانی دیگر عمل جراحی برای خارج کردن پولیپ‌ها انجام خواهد شد.
در مواردی نادر، لوله کولونوسکوپی ممکن است روده را سوراخ کند که در این صورت بیمار به عمل جراحی اورژانسی برای ترمیم آن نیاز پیدا خواهد کرد.
مراقبت‌های بعد از انجام کولونوسکوپی
بعد از اتمام کولونوسکوپی، اگر بیمار تحت بیهوشی کامل بوده باشد، باید در بیمارستان و یا مطب پزشک بماند تا زمانی که اثرات داروی بیهوشی از بین برود و بیمار هوشیار شود .
بیمار پس از انجام کولونوسکوپی نباید رانندگی کند، اجازه کار با انواع ماشین‌ها را ندارد و همچنین نباید تصمیمات مهمی را بگیرد؛ چرا که ممکن است اثرات جانبی داروهای بیهوشی باعث ایجاد مشکلات جبران ناپذیری در این افراد شود.
بنابراین بهتر است شخصی همراه بیمار باشد تا کارهای لازم را انجام داده و بیمار را به خانه ببرد. با توجه به گفته پزشکان، شخص یک روز پس از انجام این فرآیند میتواند به روال عادی زندگی خود بازگردد.
بیمار ممکن است احساس نفخ و گرفتگی شکم را بلافاصله پس از انجام کولونوسکوپی تجربه کند که پس از چند ساعت از بین می‌رود.
بیمار ممکن است دچار اسهال و خروج باد شکم مکرر شود تا تمامی هوای داخل روده تخلیه شود.
بیمار ممکن است خونریزی خفیف را تجربه کند که طبیعی است اما اگر خونریزی وسیع‌تر شود و ادامه پیدا کند، باید به پزشک مراجعه شود.
بیمار در صورت بروز هرکدام از علائم زیر باید به پزشک خود مراجعه کند:
- درد شکمی مزمن
- تب‌های بالای 38 درجه
- خونریزیهای روده
- احساس سرگیجه
- احساس ضعف و خستگی
عوارض کولونوسکوپی
انجام کولونوسکوپی ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشد که پس از انجام آن بروز پیدا خواهند کرد. این عوارض شامل:
۱- در بعضی از بیماران، حساسیت‌های نهفته‌ای نسبت به ماده بیهوشی و سایر داروهایی که در این متود استفاده می‌شود، وجود دارد که بیمار خود از آنها بی‌خبر است و پس از تزریق دارو ممکن است بیمار دچار مشکلات قلبی و تنفسی شود که نیاز به مداخله فوری تیم مراقبتی خواهد داشت.
۲- اگر پزشک در طول کولونوسکوپی پولیپی را از بدن بیمار خارج کرده باشد، با استفاده از جریان الکتریکی زخم را می‌سوزاند تا خونریزی متوقف شود. در شرایطی این جریان الکتریکی باعث سوختگی و التهاب شدید بافت می‌شود که نتیجه آن تب، درد شکم و ضربان قلب سریع خواهد بود. البته این علائم پس از مصرف آنتی بیوتیک برای ۲ الی ۳ روز، بهبود پیدا می‌کند.
3- در مواقعی پزشک کولونوسکوپ را بیش از حد به دیواره روده فشار می‌دهد که همین امر باعث پارگی و سوراخ شدن روده می‌شود و برای ترمیم آن نیاز به عمل جراحی دیگری خواهد بود.
در انجام هر فرآیندی ممکن است مشکلاتی به وجود آید که غیرقابل پیش بینی و دور از انتظار نیست اما باید به این نکته توجه کرد که مزایای انجام این تست‌ها بیشتر از معایب آنها می‌باشد که این موضوع در خصوص فرآیند کولونوسکوپی نیز صدق می‌کند.
کولونوسکوپی در مقایسه با سایر روش‌های غربالگری روده بزرگ
وقتی صحبت از غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ می‌شود، گزینه‌های مختلفی پیش‌روی پزشک و بیمار قرار دارد. هر یک از این روش‌ها مزایا، محدودیت‌ها و میزان دقت متفاوتی دارند. با این حال، کولونوسکوپی به‌عنوان کامل‌ترین و دقیق‌ترین ابزار تصویربرداری از روده بزرگ شناخته می‌شود که امکان مشاهده مستقیم، نمونه‌برداری و حتی درمان هم‌زمان (مثل برداشتن پولیپ) را فراهم می‌کند.
در جدول زیر، کولونوسکوپی را در کنار چند روش متداول دیگر بررسی کرده‌ایم تا انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشید:
| روش غربالگری | دقت در تشخیص سرطان | نیاز به بیهوشی | تهاجمی بودن | بازه زمانی تکرار | قابلیت نمونه‌برداری |
|---|---|---|---|---|---|
| کولونوسکوپی | بسیار بالا | بله | بله | هر ۱۰ سال | دارد |
| تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) | متوسط | خیر | خیر | سالیانه | ندارد |
| سیگموئیدوسکوپی | متوسط به بالا | گاهی | نیمه‌تهاجمی | هر ۵ سال | محدود |
| تست DNA مدفوع (Cologuard) | متوسط | خیر | خیر | هر ۳ سال | ندارد |
۵ نکته طلایی درباره کولونوسکوپی که باید بدانید:
- برای غربالگری روده، دقت کولونوسکوپی از تمام روش‌ها بیشتر است.
- تخلیه کامل روده مهم‌ترین شرط نتیجه‌گیری دقیق از تست است.
- این فرآیند اغلب بدون درد و با آرامبخش انجام می‌شود.
- برداشتن پولیپ در همان لحظه ممکن است جان شما را نجات دهد.
- پس از تست، رانندگی و تصمیم‌گیری مهم تا ۲۴ ساعت ممنوع است.
چه کسانی نباید کولونوسکوپی انجام دهند؟
در شرایط زیر ممکن است کولونوسکوپی توصیه نشود یا به تعویق بیفتد:
1. بیماران دارای بیماری‌های شدید قلبی یا ریوی
افرادی که دچار نارسایی قلبی شدید، آریتمی‌های کنترل‌نشده، یا بیماری انسدادی ریوی پیشرفته هستند، ممکن است در برابر داروهای آرامبخش و وضعیت خوابیده‌ی طولانی مدت در حین کولونوسکوپی دچار مشکل شوند. در این موارد ابتدا باید وضعیت عمومی بیمار تثبیت شود.
2. کسانی که دچار خونریزی فعال گوارشی هستند
اگر بیمار در زمان انجام کولونوسکوپی دچار خونریزی شدید و فعال باشد، ممکن است این تست دید مناسبی از دیواره روده به پزشک ندهد. در این شرایط، پزشک معمولاً از روش‌های اورژانسی مانند آندوسکوپی اولیه یا آنژیوگرافی کمک می‌گیرد.
3. افراد مبتلا به کولیت فعال یا التهاب حاد روده
در صورت وجود کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون در مرحله حاد، انجام کولونوسکوپی ممکن است خطر سوراخ شدن روده را افزایش دهد. پزشک معمولاً انجام تست را تا فروکش کردن التهاب به تعویق می‌اندازد.
4. بیمارانی که اخیراً جراحی شکمی سنگین داشته‌اند
اگر بیمار در هفته‌ها یا ماه‌های اخیر تحت جراحی‌هایی مثل برداشتن بخشی از روده یا آپاندکتومی قرار گرفته باشد، ممکن است دیواره روده هنوز ترمیم نشده باشد و فشار لوله کولونوسکوپی خطرناک باشد.
5. اختلالات انعقادی خون بدون کنترل مناسب
افرادی که پلاکت پایین دارند، یا داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین، هپارین یا دابیگاتران مصرف می‌کنند، اگر بدون برنامه‌ریزی دارویی وارد کولونوسکوپی شوند، در معرض خونریزی شدید قرار خواهند گرفت. در این شرایط باید داروها با نظر پزشک تعدیل یا قطع شوند.
6. بیماران با حساسیت شدید به داروهای بیهوشی
اگر بیمار سابقه واکنش‌های شدید به داروهای بیهوشی یا آرامبخش دارد، ممکن است نیاز به بررسی دقیق، تست آلرژی یا حتی انجام کولونوسکوپی بدون دارو (در شرایط خاص) باشد.
در نهایت، تصمیم نهایی برای انجام کولونوسکوپی همیشه باید توسط پزشک متخصص گوارش گرفته شود، با در نظر گرفتن وضعیت عمومی بیمار و خطرات احتمالی. در برخی از این شرایط، روش‌هایی مانند سی‌تی‌کولونوگرافی، سیگموئیدوسکوپی یا تست‌های مدفوع جایگزین مناسب‌تری هستند.
پرسش‌های پرتکرار درباره کولونوسکوپی
آیا کولونوسکوپی درد دارد؟
خیر. در اغلب موارد با استفاده از داروهای آرامبخش و بیهوشی سبک، بیمار دردی احساس نمی‌کند.
مدت زمان انجام کولونوسکوپی چقدر است؟
معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
آیا خونریزی پس از کولونوسکوپی طبیعی است؟
خونریزی خفیف طبیعی است، اما خونریزی شدید نیاز به مراجعه فوری دارد.
کلام آخر
در سایت بای بای سرطان، باور داریم که آگاهی اولین قدم برای غلبه بر ترس و آغاز درمان است. کولونوسکوپی شاید در نگاه اول نگران‌کننده به نظر برسد، اما میتواند نقشی حیاتی در نجات جان بیماران ایفا کند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان در مسیر غربالگری سرطان روده قرار دارید، بدانید که تنها نیستید. ما اینجاییم تا اطلاعات، آرامش و انگیزه لازم را برای ادامه مسیر به شما هدیه دهیم. امید، همیشه همراه شماست.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.منابع:
