انجام کموتراپی یا شیمی درمانی، عوارض زیادی نظیر ریزش مو، یبوست، بی‌حالی، ضعف و.. به همراه دارد که ممکن است برای برخی از بیماران تحت درمان با داروی کموتراپی رخ دهد. یکی از مهم‌ترین عوارضی که برای اغلب بیماران تحت درمان با شیمی درمانی اتفاق می‌افتد، تهوع و استفراغ است که ممکن است از لحظه انجام این فرآیند تا انتهای آن همراه بیمار باشد. در این مقاله بای بای سرطان به عوارض کموتراپی علی الخصوص تهوع و استفراغ ناشی از انجام آن و راه‌های کاهش این عوارض می‌پردازیم.
کموتراپی چیست؟
کموتراپی (شیمی‌درمانی) یک روش درمانی است که با استفاده از داروهای قوی، سلول‌های سرطانی را که رشد سریعی دارند، از بین می‌برد.
از آن جایی که سلول‌های سرطانی سرعت رشد و تقسیم زیادی دارند، کموتراپی بیشتر برای این نوع بیماری‌ها کاربرد خواهد داشت.
داروهای کموتراپی طیف گسترده‌ای دارند که پزشک متخصص میتواند آنها را به صورت تنها و یا به صورت ترکیبی با سایر داروها، برای بیمار تجویز کند.
به نقل از سایت Mayo Clinic، کموتراپی یک روش درمانی است که با استفاده از داروها، رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی را متوقف میکند. این داروها میتوانند به صورت وریدی، خوراکی یا تزریق مستقیم به ناحیه مورد نظر تجویز شوند. هدف اصلی شیمی‌درمانی، از بین بردن سلول‌های سرطانی، کاهش اندازه تومورها و جلوگیری از گسترش سرطان به سایر قسمت‌های بدن است. عوارض جانبی شایع شیمی‌درمانی شامل خستگی، تهوع، استفراغ، ریزش مو و افزایش خطر عفونت می‌باشد. شدت و نوع این عوارض بستگی به نوع داروی مورد استفاده و واکنش فردی بیمار دارد.
اگر چه که کموتراپی متودی بسیار کاربردی و موثر در درمان سرطان‌های مختلف است اما این درمان، عوارض جانبی نیز به همراه دارد که میتواند خفیف، متوسط یا بسیار جدی باشند.
کاربرد کموتراپی
یکی از اصلی‌ترین سوالاتی که امکان دارد برای هر شخصی مطرح شود، آن است که کاربردهای کموتراپی چیست و نحوه استفاده از این متود درمانی چگونه است.
در ادامه به صورت مختصر به این موضوع خواهیم پرداخت:
۱. برای درمان سرطان به صورت تک درمانی:
از آن جایی کموتراپی یکی از موثرترین و ثابت شده‌ترین روش‌های درمان سرطان است، میتوان از آن به صورت تک درمان و یا به صورت درمان اولیه و پایه در بیماران استفاده کرد.
۲. استفاده از کموتراپی بعد از متودهای درمانی دیگر:
از شیمی درمانی میتوان بعد از انجام درمان‌های دیگر بخصوص عمل جراحی استفاده کرد. به این صورت که بعد از اتمام عمل جراحی، برای اطمینان از نابودی کامل سرطان، از کموتراپی استفاده می‌شود تا سایر سلول‌های سرطانی باقی مانده در محل مورد نظر به طور کامل از بین بروند.
۳. آمادگی بیمار برای انجام متودهای درمانی دیگر:
کموتراپی یا شیمی درمانی میتواند تومورهای سرطانی را کوچک و بسیار آسیب‌پذیر کند؛ البته اگر انجام کموتراپی با این هدف صورت گیرد، انجام رادیوتراپی و عمل جراحی بسیار مفیدتر و تاثیرگذارتر خواهد بود.
۴. کاهش علائم :
در شرایطی که امیدی به درمان سرطان وجود ندارد، از کموتراپی برای کاهش علائم و عارضه‌های جانبی سرطان استفاده می‌شود.
۵. بیماری‌های مغز استخوان:
بیماری‌هایی که بر مغز استخوان و سلول‌های خونی تاثیر می‌گذارند، با پیوند سلول‌های بنیادی درمان خواهند شد. در این بین از کموتراپی برای از بین بردن بیماری‌ها موجود در مغز استخوان و آماده کردن بستری مناسب برای پیوند سلول‌های بنیادی استفاده می‌شود.
۶. اختلالات سیستم ایمنی:
دوزهای پایین کموتراپی میتواند در کنترل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی در بعضی از بیماری‌ها مفید عمل کند.
تجویز کموتراپی
پزشک متخصص از طیف دارویی متنوع و وسیعی برای درمان بیماران سرطانی استفاده میکند، بنابراین همه‌ی افراد از داروهای یکسان برای درمان بیماری خود استفاده نخواهند کرد.
پزشک با توجه به فاکتورهای مشخصی داروهایی مناسب با شرایط بیمار تجویز میکند. این فاکتورها شامل:
- انوع سرطان و بیماری که فرد به آن مبتلا شده است.
- میزان وخامت سرطانی که فرد با آن درگیر است.
- میزان سلامت عمومی بیمار و قوی بودن سیستم ایمنی او
- سابقه درمان سرطان قبلی و استفاده از متودهای درمانی مختلف
بیمار و پزشک متخصص با مشورت و بررسی گزینه‌های درمانی موجود، به جمع بندی نهایی رسیده و پزشک داروی کموتراپی مناسب را با توجه به شرایط بیمار برای او تجویز میکند.
شیمی درمانی سرپایی
در شیمی درمانی سرپایی، بیمار نیازی به بستری شدن در بیمارستان و مراکز درمانی برای دریافت داروی کموتراپی ندارد. در این نوع از شیمی درمانی، بیمار با توجه به داروهایی که پزشک برایش تجویز کرده است و جدول زمانی که برایش مشخص شده است، جهت دریافت داروهای ضدسرطانی به مراکز درمانی مراجعه میکند.
با توجه به نوع بیماری و وخامت آن، تعداد جلسات میتواند از چند بار در هفته تا چند بار در ماه، متفاوت باشد.
مراکز درمانی که برای این‌کار طراحی شده‌اند، محیطی آرام و بدون استرس را برای بیماران فراهم می‌کنند.
به این صورت که برای انجام شیمی درمانی سرپایی، اتاقکی برای هر شخص در نظر گرفته می‌شود که در آن بیمار بر روی صندلی مخصوص می‌نشیند و پرستار و یا پزشک متخصص مرکز درمانی، داروهای مورد نیاز بیمار را در به صورت وریدی به او تزریق می‌کنند.
همچنین در این اتاقک‌ها برای همراهان بیمار نیز جایی در نظر گرفته شده است تا در طول مدت دریافت داروها، همراهان در کنار بیمار قرار گرفته و به او دلگرمی بدهند.
بیمار در طول مدت انجام این پروسه میتواند کارها و فعالیت‌های مختلفی را انجام دهد، چرا که در این پروسه از داروهای مسکن و بی‌هوشی استفاده نمی‌شود و شخص در طول انجام پروسه هوشیار خواهد بود.
از فعالیت‌های مفیدی که بسیاری از مراجعین از آنها بهره‌مند می‌شوند میتوان به خواندن کتاب، گوش دادن به موسیقی و یا تماشای فیلم و سریال اشاره کرد.
تهوع و استفراغ در کموتراپی
از اصلی‌ترین عوارض کمو تراپی در بیماران تحت درمان، تهوع و استفراغ است که میتواند قبل، بعد و در طول پروسه درمان برای بیمار ایجاد شود.
در بعضی بیماران، بعد از آن که چندین جلسه را پشت سر می‌گذارند، امکان دارد تهوع و استفراغ قبل از آغاز جلسات درمانی برای آنها پیش بیاید که به آن تهوع و استراغ مقدماتی می‌گویند.
هرچه تعداد جلسات درمانی بیشتر باشد، احتمال بروز این عوارض در بیماران بیشتر خواهد بود. اگر بیمار ۳ یا بیشتر از فاکتورهای زیر را شامل شود، احتمال بروز تهوع و استفراغ در او بیش از پیش خواهد بود:
- بیمار دچار تهوع و استفراغ و یا احساس گرمی بعد از انجام جلسات شیمی درمانی خواهد بود.
- اشخاصی که جوان‌تر از ۵۰ سال باشند.
- احتمال بروز این مشکلات در خانوم‌ها بیشتر است.
- بیمار احساس اضطراب بسیار زیادی را در طول جلسات درمانی تجربه کند.
هرچه این علائم زودتر بروز پیدا کند، احتمال موفقیت آمیز بودن درمان بیشتر است. متخصصین و تیم مراقبتی برای کاهش علائم و یا رفع آن جهت تسکین حال بیمار، تلاش خواهند کرد.
| عامل تأثیرگذار بر شدت عوارض | توضیحات |
|---|---|
| نوع دارو | برخی داروهای کموتراپی عوارض شدیدتری دارند. |
| دوز دارو | دوزهای بالاتر معمولاً عوارض بیشتری ایجاد می‌کنند. |
| مدت درمان | هرچه دوره درمان طولانی‌تر باشد، عوارض بیشتر خواهند بود. |
| روش تجویز | تزریق وریدی معمولاً عوارض بیشتری نسبت به مصرف خوراکی دارد. |
شدت عوارض کموتراپی
همانطور که پیشتر به آن اشاره شد، تهوع و استفراغ از شایع‌ترین عوارض شیمی درمانی هستند که در طول شیمی درمانی برای بیماران رخ میدهد. این که این عوارض هرچند وقت یکبار ایجاد شود و شدت آن چقدر باشد، به موارد زیر بستگی دارد:
- داروی خاصی که بیمار در طول کموتراپی دریافت میکند.
- دوز دارویی که برای بیمار تجویز شده است.
- مدت زمان دوره‌های درمانی و این موضوع که هر چند وقت یکبار این داروها برای بیماران تجویز می‌شوند.
- نحوه تجویز دارو نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که تزریق دارو به صورت وریدی میتواند عارضه‌های بسیار شدیدتری را نسبت به مصرف خوراکی آن برای بیماران ایجاد کند.
کنترل عوارض کموتراپی
متخصصین برای کاهش عوارض این درمان، از داروهای ضد تهوع استفاده می‌کنند تا بیماران کمتر دچار این مشکل شوند.
مشخص نیست که بهتر است بیماران از داروهای ضدتهوع در ۵ روز اول دوره درمان استفاده کنند و یا در کل طول پروسه درمان این داروها را مصرف کنند، در این امر پزشک با در نظر گرفتن تمامی جوانب مشخص میکند که چگونه باید از این داروها استفاده کرد.
علاوه بر مصرف داروهای ضدتهوع و استفراغ، از متودهای غیردارویی نیز میتوان برای کاهش این عوارض استفاده کرد.
این متودها شامل:
- تغییر رژیم غذایی بیمار
- طب سوزنی جهت تسکین عوارض بیماری
- متودهای آرامش‌بخش مثل هیپنوتیزم تحت نظر روانپزشک
کموتراپی کبد
متاسفانه بیشتر داروهای مورد استفاده در کموتراپی، تاثیرات چشمگیری بر روی سرطان کبد ندارند اما به طور کلی متخصصین با ترکیب چند دارو نتایج مطلوب‌تری از درمان‌های تک دارویی می‌گیرند.
با این حال این ترکیبات دارویی در سرطان کبد فقط به کوچکتر شدن بعضی تومورها کمک میکند و تاثیر خود را بعد از مدت کوتاهی از دست میدهد.
داروی کموتراپی به سه طریق برای بیمار تجویز می‌شوند که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
- سیستمیک:
در این روش، داروهای ضدسرطانی به صورت داخل وریدی و یا به صورت خوراکی وارد بدن فرد می‌شوند. این داروها با وارد شدن به گردش خون سیستمیک، بر همه‌ی قسمت‌های بدن تاثیر می‌گذارند. این نوع درمان بیشتر برای سرطان‌هایی کاربردی است که متاستاز داده‌اند.
- منطقه‌ای:
در این نوع، داروها به شریانی از بدن تزریق می‌شوند که به سمت آن ارگانی از بدن حرکت میکند که دچار تومورهای بدخیم شده است و در این جا ارگان موردنظر کبد است.استفاده از این روش موجب موثرتر شدن درمان و همچنین کاهش عوارض جانبی ناشی از داروی کموتراپی در سایر نقاط بدن خواهد شد.
- تزریق دارو به شریان کبدی:
متخصصین با مطالعات بسیار به این نتیجه رسیده‌اند که در سرطان‌های کبدی میتوانند داروهایی با دوز بالاتر را از طریق شریان کبدی تزریق کنند تا این داروها تاثیر مستقیمی بر روی کبد اعمال کنند و تومورها و سلول‌های سرطانی این ارگان را از بین ببرند. در حال حاضر، موثرترین متود کموتراپی برای سرطان کبد تزریق آن به شریان کبد است .
دلیل اینکه بیمار مبتلا به سرطان کبد فوراً تحت جراحی یا پیوند کبد قرار نمی‌گیرد و ابتدا شیمی‌درمانی دریافت میکند، به عوامل متعددی بستگی دارد که پزشکان برای انتخاب بهترین مسیر درمانی در نظر می‌گیرند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل این موضوع می‌پردازم:
۱. مرحله و وسعت سرطان کبد
- اگر سرطان محدود به کبد باشد و در مرحله اولیه باشد، جراحی یا پیوند ممکن است گزینه خوبی باشد.
- اما در موارد پیشرفته‌تر که سرطان به بافت‌های اطراف یا سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته باشد (متاستاز)، جراحی نمی‌تواند درمان قطعی باشد و ابتدا باید سرطان کوچکتر یا کنترل شود.
۲. وضعیت کلی بیمار و عملکرد کبد
- اگر عملکرد کبد به شدت ضعیف باشد (مثلاً در بیماران مبتلا به سیروز شدید)، پیوند کبد ممکن است بلافاصله انجام نشود زیرا بدن بیمار توانایی تحمل جراحی سنگین را ندارد.
- شیمی‌درمانی یا درمان‌های هدفمند مانند ایمونوتراپی میتوانند کمک کنند تا وضعیت بیمار بهبود یابد و سپس برای جراحی آماده شود.
۳. کوچک کردن تومور قبل از جراحی (Neoadjuvant Therapy)
- در برخی موارد، تومور بیش از حد بزرگ است یا در محل حساسی قرار دارد که جراحی را دشوار میکند.
- شیمی‌درمانی یا روش‌هایی مانند کموتراپی موضعی (TACE) یا رادیوتراپی (TARE) میتوانند اندازه تومور را کوچک کنند تا جراحی راحت‌تر و موفق‌تر انجام شود.
۴. بررسی پاسخ بدن به درمان اولیه
- برخی بیماران ممکن است به درمان‌های دارویی بهتر از جراحی پاسخ دهند.
- پزشکان معمولاً ابتدا شیمی‌درمانی یا درمان‌های هدفمند را تجویز می‌کنند و سپس ارزیابی می‌کنند که آیا جراحی یا پیوند بهترین گزینه است یا خیر.
۵. محدودیت در دسترسی به پیوند کبد
- پیوند کبد نیاز به یک اهداکننده مناسب دارد و یافتن کبد سازگار ممکن است زمان‌بر باشد.
- تا زمانی که بیمار در لیست انتظار قرار دارد، باید تحت درمان قرار گیرد تا سرطان کنترل شود و وضعیت کبد بدتر نشود.
۶. احتمال متاستاز پنهان
- برخی سرطان‌های کبد میکرو متاستاز (گسترش نامرئی) دارند که در اسکن‌ها قابل مشاهده نیستند.
- پزشکان ممکن است با شیمی‌درمانی بررسی کنند که آیا سرطان به سایر نقاط بدن گسترش پیدا میکند یا خیر، زیرا در صورت متاستاز، پیوند یا جراحی دیگر گزینه مناسبی نخواهد بود.
کلام آخر
کموتراپی ممکن است یک مسیر دشوار باشد، اما با استفاده از روش‌های مناسب مدیریت عوارض، بیماران میتوانند این دوره را با موفقیت بیشتری طی کنند. هدف از این مقاله ارائه اطلاعاتی است که به بیماران و خانواده‌های آنها کمک کند تا با آگاهی بیشتری به مقابله با سرطان بپردازند و امید خود را برای غلبه بر این بیماری حفظ کنند.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
یک پاسخ
سلام چرا کسی که سرطان کبد داره فورا اقدام به جراحی و پیوند کبد نمیکنن به من گفته شده باید اول شیمی درمانی بشی