انجام کموتراپی یا شیمی درمانی، عوارض زیادی نظیر ریزش مو، یبوست، بی‌حالی، ضعف و.. به همراه دارد که ممکن است برای برخی از بیماران تحت درمان با داروی کموتراپی رخ دهد. یکی از مهم‌ترین عوارضی که برای اغلب بیماران تحت درمان با شیمی درمانی اتفاق می‌افتد، تهوع و استفراغ است که ممکن است از لحظه انجام این فرآیند تا انتهای آن همراه بیمار باشد. در این مقاله بای بای سرطان به عوارض کموتراپی علی الخصوص تهوع و استفراغ ناشی از انجام آن و راه‌های کاهش این عوارض می‌پردازیم.
کموتراپی چیست؟
کموتراپی که به شیمی درمانی نیز شناخته می‌شود، نوعی درمان دارویی است که در آن از داروهای شیمیایی بسیار قوی برای نابودی سلول‌هایی که سرعت رشد بسیار زیادی دارند، استفاده می‌کنند.
از آن جایی که سلول‌های سرطانی سرعت رشد و تقسیم زیادی دارند، کموتراپی بیشتر برای این نوع بیماری‌ها کاربرد خواهد داشت.
داروهای کموتراپی طیف گسترده‌ای دارند که پزشک متخصص میتواند آنها را به صورت تنها و یا به صورت ترکیبی با سایر داروها، برای بیمار تجویز کند.
اگر چه که کموتراپی متودی بسیار کاربردی و موثر در درمان سرطان‌های مختلف است اما این درمان، عوارض جانبی نیز به همراه دارد که میتواند خفیف، متوسط یا بسیار جدی باشند.
کاربرد کموتراپی
یکی از اصلی‌ترین سوالاتی که امکان دارد برای هر شخصی مطرح شود، آن است که کاربردهای کموتراپی چیست و نحوه استفاده از این متود درمانی چگونه است.
در ادامه به صورت مختصر به این موضوع خواهیم پرداخت:
۱. برای درمان سرطان به صورت تک درمانی:
از آن جایی کموتراپی یکی از موثرترین و ثابت شده‌ترین روش‌های درمان سرطان است، میتوان از آن به صورت تک درمان و یا به صورت درمان اولیه و پایه در بیماران استفاده کرد.
۲. استفاده از کموتراپی بعد از متودهای درمانی دیگر:
از شیمی درمانی میتوان بعد از انجام درمان‌های دیگر بخصوص عمل جراحی استفاده کرد. به این صورت که بعد از اتمام عمل جراحی، برای اطمینان از نابودی کامل سرطان، از کموتراپی استفاده می‌شود تا سایر سلول‌های سرطانی باقی مانده در محل مورد نظر به طور کامل از بین بروند.
۳. آمادگی بیمار برای انجام متودهای درمانی دیگر:
کموتراپی یا شیمی درمانی میتواند تومورهای سرطانی را کوچک و بسیار آسیب‌پذیر کند؛ البته اگر انجام کموتراپی با این هدف صورت گیرد، انجام رادیوتراپی و عمل جراحی بسیار مفیدتر و تاثیرگذارتر خواهد بود.
۴. کاهش علائم :
در شرایطی که امیدی به درمان سرطان وجود ندارد، از کموتراپی برای کاهش علائم و عارضه‌های جانبی سرطان استفاده می‌شود.
۵. بیماری‌های مغز استخوان:
بیماری‌هایی که بر مغز استخوان و سلول‌های خونی تاثیر می‌گذارند، با پیوند سلول‌های بنیادی درمان خواهند شد. در این بین از کموتراپی برای از بین بردن بیماری‌ها موجود در مغز استخوان و آماده کردن بستری مناسب برای پیوند سلول‌های بنیادی استفاده می‌شود.
۶. اختلالات سیستم ایمنی:
دوزهای پایین کموتراپی میتواند در کنترل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی در بعضی از بیماری‌ها مفید عمل کند.
تجویز کموتراپی
پزشک متخصص از طیف دارویی متنوع و وسیعی برای درمان بیماران سرطانی استفاده میکند، بنابراین همه‌ی افراد از داروهای یکسان برای درمان بیماری خود استفاده نخواهند کرد.
پزشک با توجه به فاکتورهای مشخصی داروهایی مناسب با شرایط بیمار تجویز میکند. این فاکتورها شامل:
- انوع سرطان و بیماری که فرد به آن مبتلا شده است.
- میزان وخامت سرطانی که فرد با آن درگیر است.
- میزان سلامت عمومی بیمار و قوی بودن سیستم ایمنی او
- سابقه درمان سرطان قبلی و استفاده از متودهای درمانی مختلف
بیمار و پزشک متخصص با مشورت و بررسی گزینه‌های درمانی موجود، به جمع بندی نهایی رسیده و پزشک داروی کموتراپی مناسب را با توجه به شرایط بیمار برای او تجویز میکند.
شیمی درمانی سرپایی
در شیمی درمانی سرپایی، بیمار نیازی به بستری شدن در بیمارستان و مراکز درمانی برای دریافت داروی کموتراپی ندارد. در این نوع از شیمی درمانی، بیمار با توجه به داروهایی که پزشک برایش تجویز کرده است و جدول زمانی که برایش مشخص شده است، جهت دریافت داروهای ضدسرطانی به مراکز درمانی مراجعه میکند.
با توجه به نوع بیماری و وخامت آن، تعداد جلسات میتواند از چند بار در هفته تا چند بار در ماه، متفاوت باشد.
مراکز درمانی که برای این‌کار طراحی شده‌اند، محیطی آرام و بدون استرس را برای بیماران فراهم می‌کنند.
به این صورت که برای انجام شیمی درمانی سرپایی، اتاقکی برای هر شخص در نظر گرفته می‌شود که در آن بیمار بر روی صندلی مخصوص می‌نشیند و پرستار و یا پزشک متخصص مرکز درمانی، داروهای مورد نیاز بیمار را در به صورت وریدی به او تزریق می‌کنند.
همچنین در این اتاقک‌ها برای همراهان بیمار نیز جایی در نظر گرفته شده است تا در طول مدت دریافت داروها، همراهان در کنار بیمار قرار گرفته و به او دلگرمی بدهند.
بیمار در طول مدت انجام این پروسه میتواند کارها و فعالیت‌های مختلفی را انجام دهد، چرا که در این پروسه از داروهای مسکن و بی‌هوشی استفاده نمی‌شود و شخص در طول انجام پروسه هوشیار خواهد بود.
از فعالیت‌های مفیدی که بسیاری از مراجعین از آنها بهره‌مند می‌شوند میتوان به خواندن کتاب، گوش دادن به موسیقی و یا تماشای فیلم و سریال اشاره کرد.
تهوع و استفراغ در کموتراپی
از اصلی‌ترین عوارض کمو تراپی در بیماران تحت درمان، تهوع و استفراغ است که میتواند قبل، بعد و در طول پروسه درمان برای بیمار ایجاد شود.
در بعضی بیماران، بعد از آن که چندین جلسه را پشت سر می‌گذارند، امکان دارد تهوع و استفراغ قبل از آغاز جلسات درمانی برای آنها پیش بیاید که به آن تهوع و استراغ مقدماتی می‌گویند.
هرچه تعداد جلسات درمانی بیشتر باشد، احتمال بروز این عوارض در بیماران بیشتر خواهد بود. اگر بیمار ۳ یا بیشتر از فاکتورهای زیر را شامل شود، احتمال بروز تهوع و استفراغ در او بیش از پیش خواهد بود:
- بیمار دچار تهوع و استفراغ و یا احساس گرمی بعد از انجام جلسات شیمی درمانی خواهد بود.
- اشخاصی که جوان‌تر از ۵۰ سال باشند.
- احتمال بروز این مشکلات در خانوم‌ها بیشتر است.
- بیمار احساس اضطراب بسیار زیادی را در طول جلسات درمانی تجربه کند.
هرچه این علائم زودتر بروز پیدا کند، احتمال موفقیت آمیز بودن درمان بیشتر است. متخصصین و تیم مراقبتی برای کاهش علائم و یا رفع آن جهت تسکین حال بیمار، تلاش خواهند کرد.
شدت عوارض کموتراپی
همانطور که پیشتر به آن اشاره شد، تهوع و استفراغ از شایع‌ترین عوارض شیمی درمانی هستند که در طول شیمی درمانی برای بیماران رخ میدهد. این که این عوارض هرچند وقت یکبار ایجاد شود و شدت آن چقدر باشد، به موارد زیر بستگی دارد:
- داروی خاصی که بیمار در طول کموتراپی دریافت میکند.
- دوز دارویی که برای بیمار تجویز شده است.
- مدت زمان دوره‌های درمانی و این موضوع که هر چند وقت یکبار این داروها برای بیماران تجویز می‌شوند.
- نحوه تجویز دارو نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که تزریق دارو به صورت وریدی میتواند عارضه‌های بسیار شدیدتری را نسبت به مصرف خوراکی آن برای بیماران ایجاد کند.
کنترل عوارض کموتراپی
در اکثر مواقع متخصصین برای از بین بردن عوارض از داروهای ضد تهوع استفاده می‌کنند تا بیماران در طول انجام پروسه درمان، کمتر از بروز این عوارض رنج ببرند.
مشخص نیست که بهتر است بیماران از داروهای ضدتهوع در ۵ روز اول دوره درمان استفاده کنند و یا در کل طول پروسه درمان این داروها را مصرف کنند، در این امر پزشک با در نظر گرفتن تمامی جوانب مشخص میکند که چگونه باید از این داروها استفاده کرد.
علاوه بر مصرف داروهای ضدتهوع و استفراغ، از متودهای غیردارویی نیز میتوان برای کاهش این عوارض استفاده کرد.
این متودها شامل:
- تغییر رژیم غذایی بیمار
- طب سوزنی جهت تسکین عوارض بیماری
- متودهای آرامش‌بخش مثل هیپنوتیزم تحت نظر روانپزشک
کموتراپی کبد
متاسفانه بیشتر داروهای مورد استفاده در کموتراپی، تاثیرات چشمگیری بر روی سرطان کبد ندارند اما به طور کلی متخصصین با ترکیب چند دارو نتایج مطلوب‌تری از درمان‌های تک دارویی می‌گیرند.
با این حال این ترکیبات دارویی در سرطان کبد فقط به کوچکتر شدن بعضی تومورها کمک میکند و تاثیر خود را بعد از مدت کوتاهی از دست میدهد.
داروی کموتراپی به سه طریق برای بیمار تجویز می‌شوند که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
- سیستمیک:
در این روش، داروهای ضدسرطانی به صورت داخل وریدی و یا به صورت خوراکی وارد بدن فرد می‌شوند. این داروها با وارد شدن به گردش خون سیستمیک، بر همه‌ی قسمت‌های بدن تاثیر می‌گذارند. این نوع درمان بیشتر برای سرطان‌هایی کاربردی است که متاستاز داده‌اند.
- منطقه‌ای:
در این نوع، داروها به شریانی از بدن تزریق می‌شوند که به سمت آن ارگانی از بدن حرکت میکند که دچار تومورهای بدخیم شده است و در این جا ارگان موردنظر کبد است.استفاده از این روش موجب موثرتر شدن درمان و همچنین کاهش عوارض جانبی ناشی از داروی کموتراپی در سایر نقاط بدن خواهد شد.
- تزریق دارو به شریان کبدی:
متخصصین با مطالعات بسیار به این نتیجه رسیده‌اند که در سرطان‌های کبدی میتوانند داروهایی با دوز بالاتر را از طریق شریان کبدی تزریق کنند تا این داروها تاثیر مستقیمی بر روی کبد اعمال کنند و تومورها و سلول‌های سرطانی این ارگان را از بین ببرند. در حال حاضر، موثرترین متود کموتراپی برای سرطان کبد تزریق آن به شریان کبد است .
کلام آخر
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
سوالات متداول کموتراپی
منابع:
