یادگیری درباره انتقال سرطان خون یا لوسمی که نوعی سرطان است که خون و مغز استخوان را تحت تاثیر قرار می‌دهد برای از بین بردن باورهای غلط و ترس‌های پیرامون این بیماری ضروری است. بسیاری از افراد فکر می‌کنند سرطان خون می‌تواند از طریق بزاق یا سایر ابزار تماسی منتقل شود. با این مقاله از بای بای سرطان همراه باشید تا به بررسی بزاق، ماهیت سلول‌های سرطان خون و مسری بودن این بیماری بپردازیم.
یادگیری درباره سرطان خون و راه‌های انتقال بالقوه آن برای از بین بردن تفکرات اشتباه و ترس‌های پیرامون این بیماری بسیار مهم است. یک سوال رایج که مطرح می‌شود این است که آیا سرطان خون می‌تواند از طریق بزاق منتقل شود یا خیر. برای رفع این نگرانی، بررسی ترکیب بزاق و ماهیت سلول‌های سرطان خون ضروری است.
ترکیب بزاق دهان
بزاق یک مایع شفاف و آبکی است که توسط غدد بزاقی در دهان تولید می‌شود. ممکن است بزاق را آب خالی تصور کنید اما بزاق فراتر از این است. آب دهان حاوی آنزیم‌هایی نیز هست که به هضم غذا کمک می‌کنند و همچنین مقدار کمی مخاط برای روان کردن دهان و گلو در بزاق پیدا می‌شود.
با این حال وقتی صحبت از سلول‌ها می‌شود بزاق نسبتاً فاقد آنها است. آب دهان بر خلاف خون یا سایر مایعات بدن حاوی سلول‌های بسیار کمی است. سلول‌های اولیه موجود در بزاق سلول‌های اپیتلیال هستند که مجاری غدد بزاقی را می‌پوشانند. این سلول‌ها ممکن است گهگاه راه خود را به بزاق پیدا کنند اما به تعداد بسیار کم یافت می‌شوند.
در اصل بزاق دهان عمدتاً مایع با مقداری آنزیم و مقداری مخاط است. احتمال وجود سلول‌های سرطان خون در بزاق عملاً وجود ندارد. حتی اگر فردی مبتلا به سرطان خون باشد شانس یافتن سلول‌های سرطان خون در بزاق او بسیار کم است.
سلول‌های سرطان خون در بزاق
یکی از نکات کلیدی این است که سرطان خون در درجه اول بر خون تأثیر می‌گذارد. در این بیماری مغز استخوان گلبول‌های سفید غیرطبیعی تولید می‌کند که به سلول‌های سرطان خون معروف هستند. سپس این سلول‌ها در جریان خون گردش می‌کنند و اندام‌ها و بافت‌های مختلف را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند.
با این حال سلول‌های سرطان خون در بزاق ترشح نمی شوند. همانطور که دیدیم بزاق دهان بر خلاف سایر مایعات بدن مانند خون یا ادرار حاوی تعداد سلول قابل توجهی نیست. علاوه بر این، مگر اینکه آسیبی در غدد بزاقی وجود داشته باشد حداقل انتقال خون به بزاق وجود دارد.
این به این معنی است که حتی اگر فردی مبتلا به سرطان خون باشد، بزاق او بعید است که حاوی سلول‌های سرطان خون باشد. فقدان سلول‌های سرطان خون در بزاق به این معنی است که سرطان خون از طریق تماس اتفاقی یا آب دهان مشترک منتقل نمی شود. ترکیب بزاق و عدم وجود سلول‌های سرطان خون در آن باعث می‌شود این بیماری به سادگی از طریق بزاق قابل انتقال نباشد. با این حال درک ماهیت مسری سرطان خون برای رفع نگرانی‌هایی که شاید هنوز داشته باشید ضروری است.
ماهیت غیر مسری سرطان خون
سرطان خون مانند سایر انواع سرطان، مسری نیست. این بدان معنی است که شما نمی توانید سرطان خون را از طریق تعاملات روزمره از شخص دیگری دریافت کنید. دلیل این امر در نحوه عملکرد سیستم ایمنی بدن نهفته است.
هنگامی که مواد خارجی مانند ویروس‌ها یا باکتری‌ها وارد بدن می‌شوند سیستم ایمنی آنها را به عنوان «ماده خارجی» می‌شناسد و برای از بین بردن آنها دفاعی ایجاد می‌کند. به طور مشابه هنگامی که سلول‌های سرطانی از شخص دیگری وارد بدن می‌شوند به عنوان عاملان خارجی نیز شناخته می‌شوند.
سیستم ایمنی نقش مهمی در شناسایی و از بین بردن این سلول‌های غیر طبیعی ایفا می‌کند. بدن شما این کار را با شناسایی نشانگرهای خاص روی سطح سلول‌های سرطانی و انجام حمله برای ریشه‌کن کردن آنها انجام می‌دهد. در مورد سرطان خون، گلبول‌های سفید غیرطبیعی تولید شده توسط بدن توسط سیستم ایمنی مضر تشخیص داده می‌شوند. در نتیجه سیستم ایمنی دو شیفته کار می‌کند تا این سلول‌های سرطانی را از جریان خون و سایر بافت‌های آسیب دیده حذف کند.
سلول‌های سرطان خون ممکن است در خون و مغز استخوان افراد مبتلا به این بیماری وجود داشته باشد اما نمی توانند مانند ویروس یا باکتری از فردی به فرد دیگر پخش شوند. در عوض سرطان خون به دلیل جهش‌های ژنتیکی یا سایر عواملی که تولید طبیعی سلول‌های خونی را مختل می‌کند در بدن ایجاد می‌شود.
سرطان خون یا لوسمی چیست؟
سرطان خون یا لوسمی نوعی سرطان است که خون و مغز استخوان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. سرطان خون بر خلاف سایر بیماری‌ها تومور ندارد و درعوض باعث می‌شود بدن مقدار زیادی گلبول سفید غیرطبیعی تولید کند. این سلول‌های غیرطبیعی سلول‌های سالم خون را از بین می‌برند و توانایی بدن برای مبارزه با عفونت‌ها و رساندن اکسیژن را مختل می‌کنند.
انواع سرطان خون
سرطان خون انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی‌ها و علل زمینه‌ای خاص خود را دارند. شناخت انواع مختلف سرطان خون برای تشخیص، درمان و مدیریت این بیماری ضروری است.
- سرطان خون حاد میلوئیدی (AML)
سرطان خون حاد میلوئیدی نوعی سرطان خون است که در درجه اول سلول‌های میلوئیدی را که مسئول تولید گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها هستند تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در AML گلبول‌های سفید نابالغ معروف به میلوبلاست‌ها در مغز استخوان تجمع می‌یابند و در تولید طبیعی سلول‌های خونی اختلال ایجاد می‌کنند. علائم سرطان خون حاد میلوئیدی می‌تواند شامل خستگی، تب، کبودی یا خونریزی آسان و عفونت‌های مکرر باشد.
- سرطان خون حاد لنفوبلاستیک (ALL)
سرطان خون حاد لنفوبلاستیک نوعی سرطان خون است که بر سلول‌های لنفوئیدی که مسئول تولید گلبول‌های سفید خون به نام لنفوسیت هستند تأثیر می‌گذارد. لنفوسیت‌های نابالغ معروف به لنفوبلاست‌ها در ALL به‌طور غیرقابل کنترلی تکثیر می‌شوند و سلول‌های خون سالم در مغز استخوان را از بین می‌برند. علائم سرطان خون حاد لنفوبلاستیک می‌تواند شامل ضعف، درد استخوان، تورم غدد لنفاوی و عفونت‌های مکرر باشد.
- سرطان خون مزمن میلوئیدی (CML)
سرطان خون مزمن میلوئیدی نوعی سرطان خون است که از جهش‌های ژنتیکی در سلول‌های بنیادی میلوئیدی ناشی می‌شود. سلول‌های بنیادی غیرطبیعی در CML تعداد زیادی گلبول سفید نابالغ تولید می‌کنند که منجر به تولید بیش از حد گرانولوسیت (نوعی گلبول سفید) می‌شود. سرطان خون مزمن میلوئیدی در طول زمان به کندی پیشرفت می‌کند و ممکن است در ابتدا علائم کمی داشته باشد یا هیچ علامتی نداشته باشد. با این حال اگر درمان نشود در نهایت می‌تواند به شکل تهاجمی‌تر سرطان خون تبدیل شود.
- سرطان خون لنفوسیتی مزمن (CLL)
سرطان خون لنفوسیتی مزمن نوعی سرطان خون است که بر سلول‌های لنفوئیدی، به ویژه سلول‌های B که مسئول تولید آنتی بادی برای مبارزه با عفونت هستند تأثیر می‌گذارد. لنفوسیت‌های غیرطبیعی در CLL در مغز استخوان و خون تجمع می‌کنند و توانایی بدن را برای تولید سلول‌های خونی سالم مختل می‌کنند. سرطان خون لنفوسیتی مزمن معمولاً به کندی پیشرفت می‌کند و ممکن است در مراحل اولیه علائمی ایجاد نکند. با این حال با پیشرفت بیماری علائمی مانند تورم غدد لنفاوی، خستگی و عفونت‌های مکرر می‌تواند رخ دهد.
HTLV و سرطان خون
سرطان خون به خودی خود مسری نیست اما یک استثنای نادر در این مبحث وجود دارد: سرطان خون سلول T انسانی/ویروس لنفوم (HTLV). HTLV نوعی ویروس است که می‌تواند باعث ایجاد نوع خاصی از سرطان خون شود که به نام سرطان خون/لنفوم سلول T بزرگسالان (ATL) شناخته می‌شود.
ATL بر خلاف انواع دیگر سرطان خون که عمدتاً توسط جهش‌های ژنتیکی یا عوامل محیطی ایجاد می‌شوند مستقیماً با عفونت با HTLV مرتبط است. این ویروس از طریق فعالیت‌هایی که شامل تبادل مایعات بدن مانند انتقال خون، تماس جنسی محافظت نشده و استفاده از سوزن‌های آلوده مشترک است منتقل می‌شود.
هنگامی که فردی به HTLV آلوده می‌شود ویروس می‌تواند مواد ژنتیکی خود را در DNA سلول‌های ایمنی خاص از جمله سلول‌های T ادغام کند. با گذشت زمان این فرآیند می‌تواند منجر به تکثیر کنترل نشده سلول‌های T غیر طبیعی شده و در نتیجه باعث ایجاد ATL شود.
توجه به این نکته مهم است که با اینکه HTLV می‌تواند باعث سرطان خون شود در بزاق ترشح نمی شود. بنابراین تماس گاه به گاه با فرد آلوده به HTLV خطر انتقال ندارد و راه‌های اصلی انتقال HTLV از طریق خون و تماس جنسی است.
ویروس اپستین بار و لنفوم بورکیت
دیدیم که سرطان خون به خودی خود مسری نیست اما ویروس‌های خاصی وجود دارند که با ایجاد انواع خاصی از سرطان مرتبط هستند. یکی از این ویروس‌ها ویروس اپستین بار (EBV) است که از خانواده ویروس هرپی است.
ویروس اپستین بار (EBV)
ویروس اپستین بار یک ویروس رایج است که اکثریت جمعیت جهان را آلوده می‌کند. عفونت EBV در بیشتر موارد هیچ علامتی ایجاد نمی کند و با مشکلات جدی سلامتی همراه نیست. با این حال ویروس اپستین بار در برخی افراد می‌تواند منجر به ایجاد برخی سرطان‌ها از جمله لنفوم بورکیت شود.
لنفوم بورکیت
لنفوم بورکیت نوعی لنفوم غیر هوچکین است که عمدتاً کودکان و بزرگسالان جوان در جنوب صحرای آفریقا را مبتلا می‌کند. مشخصه آن رشد سریع سلول‌های B سرطانی است که نوعی گلبول سفید هستند که مسئول تولید آنتی بادی برای مبارزه با عفونت را برعهده دارند.
با اینکه علت دقیق لنفوم بورکیت به طور کامل شناخته نشده اما اعتقاد بر این است که در برخی موارد با عفونت ویروس اپستین بار مرتبط است. عفونت ویروس اپستین بار می‌تواند منجر به تکثیر سلول‌های B در غدد لنفاوی شده و در نهایت منجر به ایجاد لنفوم بورکیت شود.
توجه به این نکته مهم است که لنفوم بورکیت نوعی سرطان خون در نظر گرفته نمی‌شود زیرا در درجه اول سلول‌های لنفوئیدی را به جای سلول‌های میلوئیدی تحت تاثیر قرار می‌دهد. با این حال لنفوم بورکیت مانند سرطان خون مسری نیست و نمی تواند از طریق تماس اتفاقی از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
ارتباط بین عفونت ویروس اپستین بار و لنفوم بورکیت تأثیر متقابل پیچیده بین ویروس‌ها و ایجاد سرطان را نشان می‌دهد. با اینکه بیشتر موارد عفونت EBV منجر به سرطان نمی شود اما افراد خاصی می‌توانند در معرض خطر بیشتری باشند، به ویژه در مناطقی که لنفوم بورکیت بومی است.
با اینکه اکثر موارد سرطان خون مسری نیستند اما درک مکانیسم‌های خاص انتقال این بیماری برای استثناهای نادر مانند سرطان خون مرتبط با HTLV مهم است. با آموزش در مورد انواع مختلف سرطان خون و نحوه انتقال آنها می‌توانیم اقداماتی برای محافظت از خود و دیگران در برابر گسترش این بیماری انجام دهیم.
اقدامات پیشگیرانه برای انتقال سرطان خون
پیشگیری از انتقال بیماری‌های عفونی از جمله بیماری‌هایی که ممکن است با انواع خاصی از سرطان مرتبط باشند برای حفظ سلامت عمومی ضروری است. با اینکه خطر انتقال سرطان خون از طریق تماس اتفاقی بسیار کم است اما اقداماتی وجود دارد که افراد می‌توانند برای کاهش خطر ابتلا به عفونت انجام دهند.
- غربالگری خون
غربالگری خون یک اقدام مهم برای جلوگیری از انتقال ویروس‌هایی مانند HTLV از طریق انتقال خون است. تیم پزشکی می‌تواند با غربالگری اهداکنندگان خون از نظر بیماری‌های عفونی خطر انتقال این ویروس‌ها به گیرندگان خون را به حداقل برساند.
- خودداری از رابطه جنسی خطرناک
انجام رابطه جنسی ایمن از جمله استفاده از کاندوم می‌تواند به جلوگیری از انتقال عفونت‌های مقاربتی مانند HTLV کمک کند. افراد می‌توانند با کاهش خطر قرار گرفتن در معرض این ویروس‌ها احتمال ابتلا به سرطان‌های مرتبط از جمله سرطان خون را کاهش دهند.
- خودداری از استفاده از سوزن مشترک
اجتناب از استفاده مشترک از سوزن‌ها یا سایر ابزار تزریق می‌تواند به جلوگیری از انتقال ویروس‌های منتقله از خون مانند HTLV کمک کند. افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند باید از سوزن‌ها و سرنگ‌های استریل برای کاهش خطر عفونت استفاده کنند.
- واکسیناسیون
در برخی موارد واکسیناسیون می‌تواند برای جلوگیری از برخی عفونت‌های ویروسی که با سرطان مرتبط هستند مفید باشد. به عنوان مثال واکسن هپاتیت B می‌تواند به جلوگیری از عفونت با ویروس هپاتیت B که یک عامل خطر برای سرطان کبد است کمک کند.
- آموزش و کسب آگاهی
آموزش افراد در مورد عوامل خطر و روش‌های انتقال بیماری‌های عفونی می‌تواند به افزایش آگاهی و کاهش دید منفی پیرامون این بیماری کمک کند. شما نیز می‌توانید با ترویج اطلاعات دقیق و از بین بردن باورهای غلط، انتخاب‌های آگاهانه‌ای برای محافظت از سلامت خود داشته باشند.
کلام آخر
در این مقاله دیدیم که سرطان خون از طریق تماس اتفاقی یا بزاق منتقل نمی‌شود. استثنائات نادری مانند سرطان خون سلول T انسانی/ویروس لنفوم وجود دارد اما اکثر موارد سرطان خون بین افراد قابل انتقال نیستند. دانستن روش‌های خاص انتقال برای موارد استثنایی نادر و انجام اقدامات پیشگیرانه مانند غربالگری خون می‌تواند به کاهش خطر عفونت کمک کند.
منابع:
