گاز رادون از دسته گازهای سنگین و پرتوزا است که می‌تواند با اثرات شدید و مهلکی بر روی سلامتی افراد به خصوص بر روی ریه‌ها همراه باشد.
به جهت اثرات زیان‌باری که استنشاق این گاز بر روی ریه‌ها به جای می‌گذارد، امکان بروز سرطان ریه در زمان قرارگیری و تنفس گاز رادون در طولانی مدت، دور از ذهن نخواهد بود.
از این رو در این مقاله‌ی بای بای سرطان قصد داریم راهکارهایی را در خصوص بررسی منزل از جهت وجود گاز رادون و جلوگیری ورود این گاز به داخل خانه ارائه دهیم.
گاز رادون چیست؟
گاز رادون یک تهدید خاموش و نامرئی ولی در عین حال جدی است که با نفوذ به خانه‌ها می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی افراد ایجاد کند.
از این رو محافظت از خانه و خانواده در برابر این گاز خطرناک بسیار مهم است. در این قسمت از مقاله راه‌های موثری را برای جلوگیری از ورود گاز رادون به خانه‌ها مورد بررسی قرار می‌دهیم.
درک گاز رادون:
قبل از پرداختن به روش‌های پیشگیری، بسیار مهم است که درک اولیه‌ای از ماهیت و چیستی گاز رادون و این که چگونه این گاز می‌تواند بر سلامت افراد تاثیر بگذارد، داشته باشید.
رادون یک گاز رادیواکتیو است که به طور طبیعی از تجزیه اورانیوم در خاک، سنگ‌ها و آب تولید می‌شود. این گاز بی‌بو، بی‌رنگ و بی‌مزه است که تشخیص آن را بدون تجهیزات و انجام آزمایشات تخصصی غیرممکن می‌کند.
قرار گرفتن در معرض سطوح بالای گاز رادون در یک دوره طولانی، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را در افراد افزایش دهد. طبق گفته‌ی انجمن سرطان آمریکا، رادون دومین عامل سرطان ریه پس از مصرف بیش از حد سیگار است؛ بنابراین انجام اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از ورود رادون به خانه‌ها بسیار مهم و ضروری است.
گاز رادون و سرطان ریه
باید بدانید که قرار گرفتن در معرض گاز رادون، هیچ علائم آنی و فوری از خود بروز نمی‌دهد؛ بنابراین علائمی شبیه با تاری‌دید، حالت تهوع یا سر درد ناشی از مسمومیت با این گاز وجود نخواهد داشت که نشان دهنده سطوح ناامن رادون در محیط خانه یا محل کار باشند.
مسمومیت با گاز رادون و پیدایش عوارض آن بر روی بدن، ممکن است حداقل 20 سال یا حتی بیشتر از آن طول بکشد.
گاز رادونی که در فضای باز و طبیعت وجود دارد، با سایر گازهای موجود در هوا ترکیب شده و به عبارتی رقیق می‌شود، بنابراین خطری برای سلامتی نخواهد داشت اما در طرف مقابل گاز رادونی که در خانه‌ها و یا محیط‌های بسته گیر می‌افتد، می‌تواند خطر بروز انواع بیماری‌های تنفسی را برای ساکنین افزایش دهد.
هنگامی که شخصی گاز رادون را تنفس می‌کند، این گاز وارد لایه‌های داخلی ریه‌های فرد شده و تشعشعاتی از خود بروز می‌دهد که در طولانی مدت منجر به آسیب سلول‌های ریوی شده و در آن‌ها جهش‌هایی ایجاد می‌کند.
این جهش‌های ایجاد شده، باعث می‌شود که سلول‌های بافت ریه رشدی غیرقابل توقف داشته باشند که همین امر منجر به بروز سرطان ریه خواهد شد.
برخی از تحقیقات صورت گرفنه بر روی رادون، مشخص کرد که ابتلا به انواع دیگر سرطان‌ها مانند لوسمی دوران کودکی با استنشاق گاز رادون مرتبط است اما علت دقیق و نحوه عملکرد آن هنوز نامشخص است.
چگونه وجود گاز رادون در خانه را تشخیص دهیم؟
اولین قدم برای جلوگیری از ورود گاز رادون به خانه، انجام انواع تست‌ها و آزمایش‌ها در خصوص اطمینان از وجود آن است. تست رادون را می‌توان با استفاده از آزمایشات کوتاه مدت یا بلند مدت انجام داد.
آزمایشات کوتاه مدت، تصویری سریع از سطوح رادون در خانه ارائه می‌کنند و اغلب برای معاملات املاک و مستغلات در کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ انجام این آزمایشات معمولا بین ۳ تا ۹۰ روز به طول می‌انجامد.
از سوی دیگر آزمایشات طولانی مدت، تصویر وسیع‌تری از نوسانات سطح رادون در منازل ارائه می‌دهند و برای نظارت مداوم توصیه می‌شوند.
این آزمایشات همانطور که از نامش پیداست، طولانی مدت هستند و ۹۱ روز یا بیشتر زمان لازم است تا ارزیابی دقیقی از سطوح رادون در خانه ارائه دهند.
تست رادون ساده است و می‌توان با استفاده از کیت‌های تست DIY که به راحتی در دسترس هستند، این آزمایش را انجام داد. طرز استفاده از این کیت‌ها، به این صورت است که برای اندازه‌گیری میزان گاز رادون موجود در محل زندگی، باید این کیت را در پایین‌ترین نقطه خانه مثل زیرزمین قرار دهید تا سطوح رادون را به درستی اندازه‌گیری کند.
مقیاس اندازه‌گیری گاز رادون بر حسب پیکوکی در هر لیتر هوا با سطح عمل EPA روی pCi/L خواهد بود و در صورتی که سطح گاز رادون خانه بالاتر از pCi/4.0 باشد، مهم است که فورا اقدامات لازم برای کاهش سطح گاز رادون و خروج آن از خانه صورت گیرد.
طبق گفته‌ی متخصصین این حوزه، حتی اگر تست‌های خانگی سطوح کمتری از این گاز را نشان دهد نیز همچنان توصیه می‌شود اقدامات پیشگیرانه برای به حداقل رساندن میزان گاز رادون در محیط منزل در دستور کار قرار گیرد.
9 راه اساسی جهت پیشگیری از کاهش ورود رادون به خانه
۱. آب بندی شکاف‌ها و دهانه‌ها:
معمولا گاز رادون از طریق شکاف‌ها و منافذ موجود در فونداسیون، دیوارها و کف زمین وارد خانه‌ها می‌شود. با آب‌بندی این نقاط ورودی، می‌توان پتانسیل نفوذ رادون را به میزان قابل توجهی کاهش داد و از قرارگیری افراد خانواده در معرض این گاز سمی جلوگیری کرد؛ برای مسدود کردن این منافذ، می‌توان از درزگیرهای مخصوص یا سایر مواد مناسب استفاده نمود.
برای حل این مسئله همچنین می‌توان از فوم‌های مخصوص یا فوم یورتان جهت پر کردن درزها استفاده کرد و اتصلات دیوار و کف زمین را نیز می‌توان با درزگیرهای غشایی پلی اورتان آب‌بندی کرد.
۲. بهبود تهویه:
بهبود تهویه محیط خانه می‌تواند به رقیق شدن و پراکندگی گاز رادون کمک شایانی کند. به طور کلی می‌توان با باز کردن پنجره‌ها و استفاده از فن‌ها و دریچه‌های اختصاصی، برای گردش هوا و کاهش میزان گاز رادون موجود در منزل اقدام نمود.
به خصوص در مناطقی که سطوح رادون به واسطه عوامل محیطی بالاتر از حد معمول است، افزایش جریان هوای داخل خانه می‌تواند به کاهش غلظت رادون و بهبود کیفیت کلی هوا کمک کند.
۳. نصب ابزارآلات مقاوم در برابر رادون:
در صورتی که خانه جدیدی در حال ساخت است و یا خانه‌ای در حال بازسازی است، بهتر است از‌همان ابتدا ابزارآلات و تجهیزاتی که ویژگی‌های مقاوم در برابر گاز رادون را دارند، انتخاب شوند.
چرا که این تجهیزات برای جلوگیری از ورود گاز رادون به داخل محیط‌های بسته بخصوص محیط خانه طراحی شده‌اند. از طرف دیگر، در خانه‌هایی که از این تجهیزات بی‌بهره‌اند، می‌توان با نصب این تجهیزات میزان گاز ورودی و گاز رادون موجود در محیط خانه را تا حد بسیار زیادی کاهش داد.
از ویژگی‌های متداول این تجهیزات مقاوم در برابر گاز رادون، می‌توان به وجود یک لایه نفوذ ناپذیر به گاز رادون، ورقه پلاستیکی برای جلوگیری از نفوذ گاز و خاک و یک سیستم لوله کشی و نصب دریچه‌هایی برای استخراج گاز رادون اشاره نمود.
۴. نصب سیستم‌های کاهش گاز رادون:
در مواردی که سطح گاز رادون بسیار بالا باشد و همچنین انجام اقدامات پیشگیرانه برای کاهش سطوح گاز رادون به تنهایی کافی نبوده باشند، می‌توان از سیستم‌های کاهنده گاز رادون در خانه استفاده نمود.
این سیستم‌ها به گونه‌ای طراحی‌شده‌اند که گاز رادون را به طور موثر و فعال از محیط خانه خارج کرده و آن‌ها را به صورت ایمنی به محیط بیرون هدایت می‌کند.
رایج‌ترین نوع سیستم کاهش فشار رادون، سیستم کاهش فشار خاک است که از یک لوله هواکش و فن‌های مخصوص برای ایجاد فشار منفی در زیر فونداسیون استفاده کرده و به این طریق از ورود رادون به داخل خانه جلوگیری می‌شود.
۵. آزمایش و پایش منظم:
هنگامی که اقدامات کاهنده گاز رادون به درستی اجرا شد، مهم است که به طور مرتب سطوح رادون محیط خانه پایش و آزمایش شود تا از اثربخشی این عوامل کاهنده اطمینان لازم حاصل شود.
بهتر است آزمایش مجدد سطح رادون خانه هر دوسال یکبار انجام شود و همچنین توصیه می‌شود که پس از هرگونه بازسازی یا تغییر قابل توجه در ساختار خانه، این آزمایشات تکرار شوند.
6. باز گذاشتن پنجره‌ها:
به طور کلی تهویه برای کاهش سطح رادون امری کلیدی است. در صورت امکان، چندین پنجره را در پایین‌ترین نقطه خانه و یا زیرزمین‌ها باز نگه دارید؛ چرا که این مناطق نزدیکترین محل به خاک که منبع گاز رادون هستند؛ حتی یک ترک کوچیک هم اجازه می‌دهد تا هوای تازه به داخل جریان یابد و غلظت رادون در هوا کاهش یابد.
7. نصب پنکه‌های سقفی با ژنراتورهای یون مثبت:
نصب هواکش‌ها و پنکه‌های سقفی می‌تواند هوای خانه یا محل کار را به گردش درآورد. این پنکه‌ها یک مولد یون مثبت در ساختار خود دارند که باعث می‌شود ذرات گاز رادون به پنکه و سقف جذب شده و از جذب این گاز توسط سلول‌های ریه جلوگیری می‌شود.
8. خاک‌ها و زمین‌های خالی را با پلاستیک پلی اتیلن بپوشانید:
با پوشاندن سطح خاک می‌توان سطح رادون را به مقدار قابل توجهی کاهش داد. از پلاستیک پلی اتیلن با چگالی بالا می‌توان برای پوشش کامل زمین استفاده نمود.
9. رادون را از آب جدا کنید:
اگر چه سطح رادون در آب معمولا به اندازه کافی بالا نیست که مانند رادون‌های موجود در هوا بتواند بر بدن تاثیر بگذارد اما بهتر است اقداماتی برای کاهش میزان رادون آب در دستور کار قرار گیرد.
بهترین کار برای پاکسازی آب، استفاده از فیلترهای کربن‌دار است که باعث می‌شود رادون از آب پاکسازی شود. البته پس از گذشت مدتی باید فیلترهای کربنی را تعویض نمود تا کارایی آن حفظ شود.
اهمیت انجام اقدامات لازم توسط افراد حرفه‌ای
در حالی که برخی از اقدامات پیشگیرانه را می‌توان به عنوان پروژه‌های DIY انجام داد، به شدت توصیه می‌شود که برای انجام آزمایشات و کاهش سطوح گاز رادون به دنبال کمک گرفتن از افراد حرفه‌ای و متخصص باشید.
افراد خبره تخصص، دانش و تجهیزات تخصصی را برای ارزیابی دقیق سطوح رادون در خانه و طراحی سیستم‌های کاهنده موثر متناسب با نیازهای خاص افراد را دارا هستند.
نحوه اثرگذاری گاز رادون بر بدن
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، گاز رادون یک گاز رادیواکتیو است که نه رنگ خاصی دارد و نه بویی، بنابراین نه قابل دیدن است نه قابل تشخیص.
از آنجایی که گاز رادون از مواد رادیواکتیو نشات می‌گیرد، احتمال آن که آسیب‌های جدی به بدن وارد کند بسیار بالا خواهد بود؛ به همین دلیل باید از قرارگیری در معرض این گاز سمی جدا پرهیز شود.
به طور کلی تنفس سطوح بالای رادون به مرور زمان می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد؛ طبق آمارهای محققین، سالانه حدود ۲۰۰۰۰ نفر در ایالات متحده بر اثر سرطان ریه ناشی از تنفس رادون جان خود را از دست می‌دهند.
افرادی که سیگار کشیده و به آن اعتیاد دارند و همچنین در معرض گاز رادون قرار می‌گیرند، شانس بسیار بالایی در خصوص ابتلا به سرطان‌های ریه دارند.
سطوح گاز رادون در همه‌ی نقاط کشور بسته به نوع خاک و نوع سنگ آن منطقه متفاوت خواهد بود. طبق گفته‌ی متخصصین، معدنچیان به واسطه محیط کاری خود در معرض خطر بیشتری قرار دارند و بیشتر از سایر افراد در معرض گاز رادون قرار می‌گیرند.
البته باید به این نکته توجه نمود که این افراد از ماسک‌های مخصوصی در معادن استفاده می‌کنند تا دچار مسمومیت گازی با گاز رادون و یا با هرگونه گاز پرخطر و سمی دیگری نشوند.
گاز رادون در چه مناطقی بیشتر است؟
در‌ادامه چند نمونه از مناطقی که سطوح رادون در آنجا به طرز غیرطبیعی بالاست، اشاره می‌کنیم:
- به طور کلی در تمامی سطوحی که در زیرزمین قرار دارند، به دلیل نزدیکی آن‌ها به انواع سنگ‌ها و سطوح مختلف، حضور بیش از اندازه گاز رادون را می‌توان شاهد بود؛ از بارزترین مثال‌ها می‌توان به زیرزمین و معادن اشاره نمود.
- مناطقی و یا ساختمان‌هایی که تهویه مناسبی ندارند، به علت تجمع گاز رادون در این مکان‌ها پرخطر در نظر گرفته می‌شوند.
- مکان‌ها و مناطقی که فرآوری‌های شیمیایی مثل کود‌های فسفاته و یا اورانیوم نگهداری می‌شوند، منبع غنی از گاز رادون خواهند بود.
- ساختمان‌ها و یا مکان‌هایی که بسیار محکم عایق‌بندی شده‌اند ولی بر روی مناطقی قرار دارند که گاز رادون در آنجا بسیار بالاست،جزء مناطقی خطرناک به لحاظ وجود گاز سمی رادون در نظر گرفته می‌شوند.
چه زمانی گاز رادون بر بدن اثر می‌کند؟
براساس تحقیقات انجام شده توسط متخصصین و محققین، قرار گرفتن در معرض گاز رادون عوارض و علائم مختص به خود را ایجاد می‌کند که شاید در ابتدا خود را بروز ندهد اما پس از گذشت مدت زمان نسبتا طولانی، این علائم خود را نشان خواهند داد.
باید توجه داشته باشید که هیچ علامت و نشانه پرخطر فوری و آنی از تنفس گاز رادون به در بدن وجود نمی‌آید. قرارگیری در معرض این گاز و استنشاق آن به صورت مکرر و طولانی مدت می‌تواند منجر به ایجاد سرطان ریه شود، بخصوص اگر فرد به سیگار اعتیاد داشته باشد.
بنابراین مانند سایر گازها و یا عوامل خارجی پرخطر حاوی گاز رادون، بلافاصله علائم فیزیکی در افراد نشان نخواهند داد. هیچ آزمایش پزشکی و یا متود تشخیصی خاصی در دسترس قرار ندارد تا بتواند بدن انسان را پس از فرار گرفتن در معرض گاز رادون آزمایش کرده و مشخص کند که این گاز چه آسیب‌هایی را به چه شکل به فرد وارد کرده است.
اگر فردی به واسطه شغل خود مطلع است که در تماس با مقدار زیادی از گاز رادون قرار دارد و یا در محیطی زندگی می‌کند که میزان این گاز در سطوح زمین آن بسیار بالا است، بهتر است که هرچه سریع‌تر برای انجام چکاپ‌های لازم و ضروری به پزشک متخصص مراجعه کند؛ چرا که این گاز به مرور زمان تاثیرات منفی خود را در بدن اعمال می‌کند، لذا انجام آزمایشات دوره‌ای برای بررسی میزان سلامت عمومی حائیز اهمیت خواهد بود.
از طرفی، افرادی که به واسطه کشیدن سیگار از هرگونه علائم تنفسی رنج می‌برند، باید سریعا به پزشک مراجعه کنند چون ممکن است این عارضه‌ها به دلیل استنشاق گاز رادون نیز ایجاد شده باشند.
کاربرد گاز رادون
درست است که رادون خاصیت رادیواکتیو دارد که می‌تواند بسیار خطرناک و آسیب‌زا باشد اما ماهیت رادیواکتیو رادون آن را قابل استفاده نیز کرده است.
تمام کاربردهای رادون در جامعه امروزی بر پایه رادیو اکتیویته بودن آن است که در ادامه به چند مورد از کاربردهای مهم این گاز اشاره خواهیم کرد.
کاربرد گاز رادون در زمینه پزشکی:
در اوایل قرن بیستم، مردم از خواص سرطان‌زایی عناصر رادیواکتیو آگاه نبودند و به همین دلیل از یک روش درمانی شبه علمی به نام رادیوتوریوم استفاده می‌کردند که در آن از یک حوضچه آب گرم رادیواکتیو برای درمان بیماری خود استفاده می‌کردند.
بعدها عده‌ای افراد سودجو از این متود به عنوان درمان سرطان با کمک عناصر رادیواکتیو هدایت شده استفاده می‌کردند. مدتی است که پس از تحقیقات صورت گرفته بر روی رادون، مشخص شد که خاصیت یونیزاسیون ذرات آلفای ساطع شده از واپاشی رادیواکتیو رادون، برای کشتن و از بین بردن سلول‌های سرطانی در انسان استفاده می‌شود.
از آن پس قرارگیری در معرض گاز رادون برای مدتی محدود، آن هم در یک محیط کنترل شده برای درمان یک بیماری خود ایمنی مانند آرتریت استفاده شد؛ این فرآیند به عنوان تابش هورمسیس شناخته می‌شد که البته بعدها جایگزین‌های بهتر و مطمئن‌تری به جای استفاده از رادون برای چنین مواردی کشف شد.
کاربرد رادون در زمینه‌های علمی:
به دلیل پرتوزایی شدید گاز رادون، استفاده از عناصر رادیواکتیو برای عموم عاقلانه نیست. با این حال همواره در حوزه علم و فناوری، از عناصر رادیواکتیو برای ایجاد پیشرفت‌های انقلابی استفاده شده است.
در هواشناسی دانشمندان تغییرات آزاد شدن گاز رادون از خاک را مورد مطالعه قرار دادند تا اطلاعاتی در مورد محتوای اورانیوم در خاک جمع‌آوری کنند و سپس از داده‌های بدست آمده برای ردیابی توده‌های هوایی استفاده کنند.
برای مطالعه حرکت آب، از گازهای رادون موجود در آب استفاده می‌شود تا در صورت وجود هرگونه تعامل بین جریان آب و جریان‌های آب زیرزمینی ردیابی شود.
پیش بینی هر بلای طبیعی برای انسان‌ها همواره مورد توجه بوده است تا بتوانند اقدامات پیشگیرانه را قبل از وقوع چنین حوادثی انجام دهند.
از این رو نزدیکترین رویکرد برای تشخیص زلزله‌ها تنها به دلیل وجود گاز رادون ممکن شده است. دانشمندان همواره تغییرات غلظت رادون آب‌های زیرزمینی و گرادیان‌های زمین گرمایی مرتبط با آن‌ها را مطالعه می‌کنند تا بتوانند زمان، مکان و مختصات کانون زلزله را پیش‌بینی کنند.
وجود گاز رادون در آب آشامیدنی
در بسیاری از کشورها به دلیل نبود امکانات و عدم پیشرفت علم و تکنولوژی، دسترسی مردم به آب آشامیدنی بسیار محدود است؛ بنابراین این افراد چاره‌ای جز استفاده از منابع آب غیر تفرقه نخواهند داشت.
در این کشورها، آب آشامیدنی از منابع آب زیرزمینی مانند چشمه‌ها، چاه‌ها و قنات‌ها تأمین می‌شود. این منابع آب معمولا توسط دستگاه‌ها و فیلترهای تخصصی تصفیه نخواهند شد و به همین دلیل غلظت بالاتری از گاز رادون را نسبت به آب‌های سطحی یعنی آب رودخانه‌ها، دریاها و یا دریاچه‌ها دارند.
علت این موضوع این است که آب‌های زیرزمینی مدت زمان نسبتا زیادی را در تماس مستقیم با خاک‌ها و سنگ‌های خاص قرار می‌گیرند، لذا گاز رادون زمان کافی برای حل شدن در آب‌های زیرزمینی را دارد.
طبق باور متخصصین، مصرف طولانی مدت این آب‌های آلوده می‌تواند مشکلات و بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان معده و یا سرطان ریه ایجاد کند اما تا به امروز مطالعات اپیدمیولوژیک ارتباط معناداری بین مصرف آب آشامیدنی حاوی رادون و افزایش خطر ابتلا به سرطان معده را تایید نکرده‌اند.
علاوه بر این، رادون حل شده در آب می‌تواند در هوای داخل خانه نیز آزاد شود. به طور معمول دوز رادونی که در هوا وجود دارد، بسیار بالاتر از دوز رادونی است که در آب حل شده است.
طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی که برای کیفیت آب آشامیدنی در نظر گرفته شده است، در شرایطی که افراد از بالا بودن سطح رادون آب آگاهی دارند اندازه‌گیری میزان این ماده در آب امری علاقلانه است.
در نهایت برای کاهش غلظت رادون راه‌های مختلفی وجود دارد که یکی از تکنیک‌های ساده و موثر برای کاهش غلظت رادون در منابع آب آشامیدنی، هوادهی یا استفاده از فیلترهای کربن فعال دانه‌ای خواهد بود.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان به چیستی گاز رادون و اثراتی که ممکن است در پی آن پدید آیند، اشاره کرده و ابتلا به سرطان ریه را از مهم‌ترین این اثرات دانستیم.
همچنین بر لزوم بررسی محیط زندگی و اندازه‌گیری و تست رادون موجود در منزل تاکید کرده و راهکارهای اساسی را جهت کاهش رادون موجود در فضای خانه ارائه دادیم.
امیدواریم پس از خواندن این مقاله در خصوص محیط زندگی خود با دید بازتر و عاقلانه‌تری برخورد کنید و بتوانید تا حد ممکن گازهای رادون را از محیط زندگیتان بکاهید.
منابع:
