داروی جاکاوی یا روکسولیتینیب یکی‌دیگر از داروهای بی‌شماری است که هم برای بیماران مبتلا به سرطان با اثر بر روی رشد سلولی و توقف رشد نابه‌جا استفاده شده و هم در بیماران غیرسرطانی و مبتلا به بیماری‌های مزمن از طریق مکانیسم‌های مختلف اعمال اثر میکند.
اما این که کاربرد داروی جاکاوی چیست، چگونه در زمان سرطان اثربخشی میکند و به هنگام مصرف این دارو چه عوارضی ممکن است رخ دهد را در ادامه‌ی این مقاله‌ی بای بای سرطان بررسی خواهیم کرد.
داروی جاکاوی یا روکسولیتینیب
داروی جاکاوی که با نام عمومی روکسولیتینیب نیز شناخته می‌شود، دارویی است که برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله سرطان، میلوفیبروز، پلی‌سایتمی و انواع دیگری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این قسمت از مقاله به طور جامع به موارد استفاده، دوز و عوارض جانبی احتمالی جاکاوی در بیماران تحت درمان با این دارو خواهیم پرداخت.
جاکاوی با ماده فعال روکسولیتینیب، دارویی است که پروتئین‌های موجود در سلول‌ها را هدف قرار داده و از رشد آن‌ها جلوگیری میکند.
این دارو به دسته مهار کننده‌های کیناز تعلق دارد و به شکل قرص در بازارهای جهانی عرضه می‌شود؛ داروی جاکاوی در درجه اول برای درمان میلو فیبروز، پلی‌سیتمی ورا و بیماری عضو پیوندی در مقابل میزبان در موارد خاص استفاده می‌شود.
موارد مصرف جاکاوی
جاکاوی برای درمان اسپلنومگالی (بزرگی طحال) یا علائم مرتبط با این بیماری، در بیماران بزرگسال مبتلا به میلوفیبروز (نوعی سرطان در مغز استخوان) اولیه، میلوفیبروز پس از پلی‌سایتمی ورا (ساخت بیش از حد گلبول قرمز) یا میلوفیبروز پس از ترومبوسایتمی (افزایش پلاکت خون) ضروری است.
میلوفیبروز وضعیتی است که با جایگزینی مغز استخوان با بافت اسکار مشخص می‌شود و منجر به کاهش تولید سلول‌های خونی خواهد شد.
داروی جاکاوی به کاهش علائم مرتبط با میلوفیبروز مانند بزرگ شدن طحال، تب، تعریق شبانه، درد استخوان و کاهش وزن کمک میکند.
علاوه بر میلوفیبروز، جاکاوی برای درمان پلی‌سیتمی ورا در بیماران بزرگسال نیز استفاده می‌شود. پلی‌سیتمی ورا وضعیتی است که در آن مغز استخوان تعداد زیادی گلبول قرمز تولید میکند که منجر به غلیظ شدن خون و عوارض احتمالی مرتبط با غلظت خون می‌شود.
علاوه بر این، جاکاوی در درمان بیماری حاد پیوند علیه میزبان (aGVHD) و بیماری مزمن پیوند در مقابل میزبان (cGVHD) در بیماران ۱۲ سال و بالاتر که به اندازه کافی به کورتیکواستروئیدها یا سایر درمان‌های سیستمیک پاسخ نداده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیماری پیوند در مقابل میزبان، عارضه‌ای است که می‌تواند پس از پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز رخ دهد؛ جایی که سلول‌های پیوند زده شده به سلول‌های بدن فرد گیرنده حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برند.
دوز دارویی روکسولیتینیب
دوز داروی جاکاوی بسته به شرایط خاص و نوع بیماری تحت درمان، سابقه پزشکی بیمار و سایر عوامل متفاوت خواهد بود. پیروی از دستورالعمل‌های دوز تجویز شده توسط ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، توسط بیماران و افرادی که تحت درمان هستند، ضروری است.
جاکاوی به طور معمول به صورت خوراکی، به همراه غذا یا بدون مصرف غذا دو بار در روز مصرف می‌شود. برای درمان میلوفیبروز، دوز اولیه توصیه شده جاکاوی معمولا تا ۲۰ میلی‌گرم آن هم دوبار در روز است؛ البته دوز داروی جاکاوی بر اساس تعداد پلاکت‌های بدن بیمار تنظیم می‌شود.
در خصوص پلی‌سایتمی ورا، دوز شروع درمان معمولا ۱۰میلی‌گرم است که دو بار در روز مصرف می‌شود. دوز دارویی که برای بیماران تجویز می‌شود ممکن است توسط ارائه دهندگان سلامت، بر اساس پاسخ بیماران به درمان و یا احتمال بروز هرگونه عوارض جانبی تنظیم شود.
اگر بیماران در مصرف قرص‌ها و یا قورت دادن آن‌ها مشکل دارند، بهتر است برای روش‌های جایگزین به پزشک متخصص خود مراجعه کنند.
بسیار مهم است که بیماران تحت درمان با جاکاوی، این دارو را در ساعات مشخصی در روز مصرف کنند تا سطح ثابتی از دارو در سیستم گردش خون آن‌ها وجود داشته باشد.
تداخلات دارویی داروی جاکاوی
جاکاوی ممکن است با سایر داروها، از جمله داروهای ضد ویروس HIV یا ایدز، آنتی بیوتیک‌های خاص، داروهای ضدقارچ و برخی داروهای ضدتشنج تداخل داشته باشد.
برای جلوگیری از بروز تداخلات دارویی، بسیار مهم است که بیماران ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی خود را در مورد تمامی داروها، گیاهان دارویی، داروهای بدون نسخه یا مکمل‌های غذایی که مصرف می‌کنند، مطلع کنند.
پزشک متخصص می‌تواند خطرات و مزایای مصرف دارو داروی جاکاوی را در بیمار ارزیابی کند و هرگونه تنظیمات لازم را در برنامه درمانی بیماران خود اعمال کند.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که هنگام مصرف جاکاوی باید مصرف از آب گریپ فروت خودداری کرد؛ زیرا هم‌زمانی مصرف این دارو و گریپ فروت، می‌تواند خطر بروز عوارض جانبی را افزایش دهد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد تداخلات دارویی احتمالی با جاکاوی بهتر است مشورت‌های لازم با پزشک متخصص و یا داروساز صورت گیرد.
پیش از مصرف داروی جاکاوی بدانید!
قبل از مصرف جاکاوی یا روسکولیتینب، مهم است که بیماران در مورد سابقه پزشکی و هرگونه بیماری قبلی با پزشک متخصص خود صحبت کنند.
متخصصین با بررسی شرایط بیماران و سابقه بیماری آن‌ها، باید نکات احتیاطی لازم را به بیمارانی قرار است تحت درمان با داروی جاکاوی قرار گیرند و دارای بیماری‌هایی اعم از سابقه لخته شدن خون، سرطان، بیماری‌های قلبی، هپاتیت، کلسترول بالا، بیماری کلیوی یا کبدی، سکته‌های قبلی و یا هر شرایط پزشکی مرتبط هستند، اطلاع دهند.
علاوه بر تمامی این موارد، در صورتی که بیمار باردار بوده و یا در دوران شیردهی قرار دارد، بسیار مهم است که به پزشک متخصص مراجعه کند تا از مناسب بودن و یا نبودن مصرف داروی جاکاوی اطمینان حاصل کند.
مصرف داروی جاکاوی ممکن است توانایی بیماران را در مبارزه با عفونت‌ها کاهش دهد؛ بنابراین بیمارانی که جاکاوی مصرف می‌کنند، باید اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض بیماری‌های واگیردار انجام دهند.
در صورت بروز هرگونه علائم عفونت مانند تب، لرز، سرفه، گلودرد یا درد در هنگام دفع ادرار، مهم است که به پزشک متخصص مراجعه شود.
مصرف داروی جاکاوی همچنین ممکن است خطر ابتلا به انوع خاصی از سرطان را در افراد افزایش دهد؛ بنابراین پزشک در طول درمان بیماران را از نزدیک تحت نظر خواهد داشت.
به یاد داشته باشید که شرکت در تمام جلسات پیگیری، مراجعات برنامه‌ریزی شده و در میان گذاشتن هرگونه نگرانی و یا تغییر در وضعیت با پزشک متخصص، امری مهم و ضروری در زمان درمان با این دارو خواهد بود.
عوارض داروی جاکاوی
به طور کلی همه‌ی متودهای درمانی سرطان و سایر بیماری‌ها جهت تکمیل و تسهیل روند درمان، نیازمند استفاده از داروهای خاصی هستند اما علاوه بر مزایای این داروها، عوارض جانبی و مضرات آن‌ها نیز نباید نادیده گرفته شود. از این رو، در ادامه به طور مختصر به عوارض جانبی جاکاوی یا روکسولیتینیب خواهیم پرداخت.
مصرف داروی جاکاوی می‌تواند باعث بروز احساس سرگیجه، اسهال، سردرد، افزایش یا کاهش وزن در بیماران شود. اگر هر یک از این اثرات ماندگار و یا وخیم‌تر شوند، افراد باید فورا به پزشک متخصص مربوطه مراجعه کنند.
افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند، ممکن است عوارض جانبی جدی داشته باشند اما با این حال این دارو برای بهبود شرایط بیماران تجویز می‌شود؛ لذا علارغم عواض جانبی که به واسطه مصرف این دارو بروز پیدا میکند، سود و فایده آن برای بیمار بسیار بیشتر خواهد بود.
معمولا ارزیابی‌های دقیقی توسط متخصص انجام می‌شود و پزشک با توجه به در نظر گرفتن همه جوانب دارو، آن را برای بیمار خود تجویز میکند؛ در این بین، نظارت دقیق پزشک بر بیمار، ممکن است خطر بروز عوارض جانبی را تا حد زیادی کاهش دهد.
بیماران در صورت داشتن هرگونه عوارض جانبی جدی از جمله خستگی غیرعادی، خونریزی، کبودی آسان و متعدد در اکثر نقاط بدن، تغییرات غیرعادی پوست باید فورا به پزشک متخصص خود اطلاع دهند تا اقدامات حمایتی لازم جهت رفع آن‌ها صورت گیرد.
این دارو ممکن است با تضعیف سیستم ایمنی، توانایی بدن بیماران را برای مبارزه با عفونت‌ها و عوامل خارجی کاهش دهد؛ به همین جهت احتمال بروز عفونت‌های جدی (به ندرت کشنده) را افزایش دهد یا هر عفونتی را که شخص به آن مبتلا است، وخیم‌تر کند.
در صورت وجود هرگونه علائم عفونت مانند گلودردی که از بین نمی‌رود، تب، لرز، سرفه، حساسیت‌های پوستی دردناک مثل تاول، فورا باید به پزشک اطلاع رسانی شود.
عوارض نادر روکسولیتینیب
داروی جاکاوی همچنین ممکن است خطر ابتلا به یک عفونت مغزی نادر اما بسیار جدی که در مواقعی می‌تواند کشنده باشد (لوکوآنسفالوپاتی چندکانونی پیشرونده) را افزایش دهد.
کلافگی، از دست دادن هماهنگی بدن، ضعف، تغییر ناگهانی در تفکر مثل گیجی، مشکل در تمرکز، مشکلات حرکتی و عضلانی، مشکلات گفتاری، تشنج و تغییردید از دیگر علائم نادری هستند که به محض مشاهده‌ی آن‌ها در فرد باید به مرکز درمانی مراجعه شود.
داروی دیگری شبیه به روکسولیتینیب، عوارض جانبی جدی که احتمالا کشنده نیز هستند از جمله مشکلات قلبی، لخته شدن خون و سرطان لنفوم را در بیماران ایجاد کرده است.
لذا قبل از استفاده از روکسولیتینیب، اگر افراد سابقه بیماری قلبی، سکته مغزی، سرطان، بیماری‌های قلبی مانند فشارخون بالا، دیابت، سابقه لخته شدن خون، کلسترول بالا، سیگار کشیدن دارند، باید پزشک خود را مطلع سازند و در مورد خطرات و مزایای درمان با این دارو صبحت‌های لازم را با وی داشته باشند.
در صورتی که علائمی مانند تنگی نفس، تنفس سریع، درد قفسه سینه، درد فک، درد بازوی چپ، تعریق غیرمعمول، سرگیجه، غش کردن ناگهانی، درد و تورم کشاله ران یا ساق پا و یا سردردهای شدید و ناگهانی پس از مصرف دارو وجود داشت، باید اقدامات درمانی سریعا در دستور کار قرار گیرد.
واکنش‌های آلرژیک بسیار جدی از دیگر علائم نادر این دارو هستند لذا بهتر است قبل از آن که داروی جاکاوی برای بیماران تجویز شود، آزمایشی جهت تشخیص وجود یا عدم حساسیت بیمار به آن انجام شود.
نکات احتیاط در بیماران تحت درمان با روکسولیتینیب
قبل از مصروف داروی جاکاوی یا روکسولیتینیب، باید مشخص شود که بیمار به دارو حساسیت نداشته و در صورتی که فرد از حساسیت خود نسبت به این دارو مطلع است، باید به پزشک متخصص خود اطلاع دهند.
این محصول ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگری شود. قبل از استفاده از این دارو، بیماران باید سابقه پزشکی خود را به پزشک و یا داروساز خود اطلاع دهند؛ به ویژه در مواردی که بیمار به عفونت‌های فعلی، عفونت‌های قبلی یا عود کننده مانند تبخال، سل، بیماری کلیوی، بیماری کبد و یا سرطان مبتلا شده باشد.
این دارو به خودی خود باعث ایجاد سرگیجه و احساس گیجی می‌شود؛ بنابراین مصرف الکل و مواد مخدر همراه با این دارو به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، چرا که باعث تشدید سرگیجه خواهد شد.
طبق گفته‌ی متخصصین، هنگامی که بیماران از این دارو استفاده می‌کنند نباید فعالیت‌هایی مثل رانندگی، کار کردن با ماشن آلات و یا هر فعالیتی که نیازمند داشتن تمرکز است را انجام دهند.
از آنجایی که مصرف این دارو باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود، بیماران تحت درمان با این دارو نباید در تماس با افرادی که به انواع بیماری مختلف مثل ابله مرغان، کووید ۱۹، سرخک، آنفولانزا و سل مبتلا هستند، قرار گیرند.
در مواردی که بیماران قصد انجام هرگونه ایمن‌سازی بدن مثل واکسیناسیون را دارند، باید با پزشک متخصص خود مشورت کنند؛ چرا که این افراد نباید واکسن‌هایی که بر پایه‌ی ویروس‌های زنده تضعیف شده ساخته شده‌اند را دریافت کنند.
مصرف در دوران بارداری و شیردهی
در دوران بارداری، این دارو تنها در صورت نیاز ممکن است تجویز شود اما در شرایطی که نیازی به استفاده از این دارو نبوده و بتوان با متودهای دیگر مشکل زمینه‌ای فرد را برطرف کرد، استفاده از جاکاوی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
هنوز مشخص نیست که آیا این دارو به شیر مادر منتقل می‌شود یا خیر؛ بنابراین به دلیل خطر احتمالی برای نوزادان، شیردهی در حین مصرف این دارو تا ۲ هفته پس از قطع مصرف آن توصیه نمی‌شود.
از طرفی بسیار مهم است که مادرانی که در دوران شیردهی بوده و درمان با جاکاوی(Jakafi) برایشان تجویز شده است، حتما قبل از مصرف این دارو با پزشک متخصص خود مشورت کنند.
مطالعاتی در خصوص تعدد عوارض و اثرگذاری داروی جاکاوی
در مورد مصرف داروی جاکاوی در درمان میلوفیبروز، دو مطالعه اصلی که شامل ۵۲۸ بیمار بود انجام شده و مورد بررسی قرار گرفت.
در اولین مطالعه صورت گرفته، داروی جاکاوی با یک دارونما مورد مقایسه قرار گرفت. در حالی که در مطالعه دوم جاکاوی با بهترین متود درمانی موجود مقایسه شد که شامل انواع مختلفی از داروهای ضدسرطان، هورمون‌ها و سرکوب کننده‌های سیستم ایمنی بودند.
در این مطالعات تاثیرات این داروها بر اندازه طحال مورد بررسی قرار گرفت که در مطالعه اول، اندازه‌ی طحال طی مدت ۶ ماه حداقل ۳۵ درصد کاهش یافته بود و این در حالی است که در مطالعه دوم، طحال پس از یک سال به این اندازه رسیده بود.
در پلی‌سایتمی ورا نیز مصرف جاکاوی در دو گروه مورد مطالعه قرار گرفت و در آن جاکاوی با بهترین درمان ممکن مقایسه شد که در آن، ایجاد تاثیرات مثبت این دارو پس از ۸ ماه مشخص شد.
یکی از مسائلی که امروزه مورد بررسی قرار گرفته است، این است که علارغم وجود عوارض جانبی بسیار زیاد داروی جاکاوی و مشکلات عدیده‌ای که این دارو ایجاد میکند، چگونه تاییده سازمان بهداشت جهانی را گرفته است و به چه علت مورد تایید واقع شده است؟
مانند تمامی متودهای مختلف سرطان که امروزه برای درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند، این دارو نیز عوارص جانبی بسیار زیادی دارد اما همچنان متخصصین اصرار دارند که از آن استفاده کنند.
یکی از مهم‌ترین علل استفاده از جاکاوی این است که باعث کاهش میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های مختلف همچون سرطان می‌شود.
از آنجایی که متودهای درمانی سرطان نیز عوارض بسیار زیادی دارند اما با این حال درصدی از کاربردهای آن‌ها کم نمی‌شود؛ چرا که بیماران و حتی متخصصین، حاضرند تمامی عوارض جانبی درمان و داروها را به جان بخرند اما سلامتی فرد دوباره بدست آید و دیگر خطر مرگ آن‌ها را تهدید نکند.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان به تمامی نکات مهمی که پیرامون داروی جاکاوی وجود داشت، پرداختیم و تاثیرات این دارو را در بیماری‌های مختلف که سرطان مهم‌ترین آن‌ها بود، بررسی کردیم.
همچنین عوارض شایع و نادر داروی روکسولیتینیب را شناختیم ونشانه‌های اولیه بروز حساسیت و آلرژی در خلال مصرف این دارو را بررسی کردیم.
در نهایت باید بدانید که مصرف این دارو تنها با مجوز پزشک و انجام چکاپ‌های دوره‌ای امکان‌پذیر خواهد بود.
منابع:
