تفاوت کیست با سرطان؛ از علائم تا بهترین روش‌های تشخیص

پیدا کردن یک توده یا برآمدگی جدید در بدن می‌تواند دلهره‌آور باشد. بسیاری از افراد به محض لمس یا مشاهده‌ی یک توده، نگران می‌شوند که مبادا با سرطان مواجه باشند. در حالی که این نگرانی قابل درک است، باید دانست که همه‌ی توده‌ها سرطانی نیستند. در واقع، بسیاری از برآمدگی‌ها کیسه‌های پر از مایع یا مواد دیگر (کیست) هستند که معمولاً بی‌خطرند و برخی دیگر توده‌های جامد (تومور) بوده که همه‌ی آن‌ها هم بدخیم نیستند. به عبارتی، هر توموری سرطان (بدخیم) نیست و اغلب توده‌ها ممکن است خوش‌خیم یا غیرسرطانی باشند.

در این مقاله به زبان ساده اما دقیق، به بررسی تفاوت کیست با سرطان می‌پردازیم. ابتدا هر کدام را تعریف کرده و انواع رایج آن‌ها را معرفی می‌کنیم. سپس تفاوت‌های کلیدی این دو را از نظر ماهیت، علائم، نحوه رشد، روش‌های تشخیص، شیوه‌های درمان، میزان خطر و پیش‌آگهی مقایسه می‌کنیم.

کیست چیست؟ (تعریف و انواع کیست)

کیست یک ساختار کیسه‌مانند و بسته در بدن است که داخل آن می‌تواند هوا، مایع، چرک، بافت یا سایر مواد تجمع یابدcancer.orgcancer.org. دیواره‌ی این کیسه معمولاً از بافت فیبروز (جدار مانند) تشکیل شده که محتویات را دربر می‌گیرد؛ می‌توانید آن را شبیه یک بادکنک پر از آب تصور کنید. کیست ممکن است در هر جایی از بدن ایجاد شود، از اندام‌های داخلی (مثل تخمدان، کلیه یا کبد) گرفته تا بافت‌های زیر پوست یا حتی استخوان‌ها. اکثر کیست‌ها گرد، با سطح صاف و مرز مشخصی هستند و هنگام لمس اغلب نرم و متحرک احساس می‌شوند.

کیست زمانی تشکیل می‌شود که یک مجرا، غده یا مسیر خروجی در بدن مسدود شود. در پی این انسداد، ترشحات طبیعی (مانند مایع)، سلول‌ها یا هوا در یک ناحیه تجمع می‌یابند چون راه خروج ندارند. بدن به این تجمع واکنش نشان داده و بافتی دیواره‌مانند دور آن می‌سازد تا آن را از بافت‌های اطراف جدا کند که نتیجه آن تشکیل یک کیست است.

عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد کیست شوند؛ برای مثال عفونت‌ها یا التهاب‌ها می‌توانند منجر به انسداد مجاری و شکل‌گیری کیست شوند. گاهی نیز تغییرات هورمونی (مثلاً در سینه‌ها طی سیکل قاعدگی) یا برخی شرایط پزشکی (مثل بیماری تخمدان پلی‌کیستیک یا بیماری کیستیک کلیه) باعث ایجاد کیست می‌شوند. در پاره‌ای موارد، کیست‌ها بدون علت مشخصی نیز به وجود می‌آیند.

انواع رایج کیست‌ها: کیست‌ها برحسب محل ایجاد و علت زمینه‌ای انواع بسیار گوناگونی دارند (صدها نوع مختلف). برخی از انواع رایج کیست‌ها عبارتند از:

• کیست‌های پوستی: مانند کیست سباسه (چربی) که در زیر پوست ایجاد می‌شود، کیست گانگلیون که روی تاندون یا مفاصل (مثلاً مچ دست) به وجود می‌آید، کیست مویی (پیلونیدال) که در ناحیه دنبالچه تشکیل می‌شود، یا کیست درموئید که حاوی بافت‌هایی مثل مو یا غده چربی است. این کیست‌ها معمولاً به صورت برآمدگی‌های کوچک زیر پوست دیده یا لمس می‌شوند.
• کیست‌های پستان: مانند کیست‌های فیبروکیستیک یا ساده پستان که می‌تواند در بافت سینه برخی خانم‌ها به خصوص در سنین باروری ایجاد شود. این کیست‌ها گاهاً به صورت توده‌های نرم در پستان لمس می‌شوند.
• کیست‌های تخمدان: مثل کیست فولیکولار تخمدان که در طی تخمک‌گذاری ممکن است ایجاد شود یا کیست درموئید تخمدان؛ همچنین تخمدان پلی‌کیستیک که در آن تعداد زیادی کیست ریز در هر دو تخمدان وجود دارد.
• کیست‌های کلیه: مانند کیست ساده کلیه که با افزایش سن شایع است یا کیست‌های متعدد ناشی از بیماری پلی‌کیستیک کلیه.
• سایر کیست‌ها: کیست می‌تواند در کبد، لوزالمعده، تیروئید، مغز و سایر ارگان‌ها نیز تشکیل شود. برای مثال کیست‌های کبدی ساده معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کنند، یا کیست‌های کوچک مغزی (مانند کیست آراکنوئید) ممکن است اتفاقی در تصویربرداری دیده شوند.

نکته مهم این است که بیشتر کیست‌ها خوش‌خیم هستند و سرطانی محسوب نمی‌شوند. درون کیست‌ها برخلاف سرطان‌ها معمولاً سلول‌های غیرطبیعی سرطانی وجود ندارد. لمس یک کیست – اگر نزدیک سطح بدن باشد – اغلب حس یک توده نرم یا انعطاف‌پذیر (قابل فشردن) می‌دهد، مگر اینکه محتویات کیست به‌جای مایع، بافتی ضخیم باشد که در این صورت می‌تواند سفت‌تر احساس شود.

بسیاری از کیست‌های سطحی ممکن است هنگام لمس زیر انگشت حرکت کنند که نشان‌دهنده جدا بودن آن‌ها از بافت‌های اطراف است. البته همه کیست‌ها به راحتی قابل لمس یا دیدن نیستند؛ برخی در عمق بدن قرار دارند و فقط با روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن قابل تشخیص‌اند.

سرطان چیست؟ (تعریف و انواع سرطان)

سرطان به گروهی از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که در آن‌ها سلول‌های بدن به طور غیرقابل‌کنترل رشد کرده و تقسیم می‌شوند و ممکن است به سایر نواحی بدن گسترش (متاستاز) یابند. هنگامی که فرایند طبیعی تقسیم سلولی و مرگ سلول (چرخه سلولی) دچار اختلال شود – به طوری که سلول‌های جدید بیش از حد تشکیل شوند یا سلول‌های پیر به موقع نابود نشوند – تجمع این سلول‌های اضافی می‌تواند یک توده یا تومور ایجاد کند. اگر این توده توانایی تهاجم به بافت‌های مجاور و انتشار به سایر نقاط بدن را داشته باشد، به آن تومور بدخیم یا سرطان گفته می‌شود.

در مقابل، تومورهای خوش‌خیم توده‌هایی هستند که رشد غیرطبیعی دارند اما به سایر نقاط بدن پخش نمی‌شوند و معمولاً محدود به همان محل باقی می‌مانند. هرچند تومورهای خوش‌خیم نیز می‌توانند بسته به محل خود مشکلاتی ایجاد کنند (مثلاً با فشار بر اندام‌های حیاتی)، اما به خودی خود سرطان محسوب نمی‌شوند. بنابراین به طور خلاصه: تومور به هر توده غیرطبیعی در بدن گفته می‌شود که می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد، در حالی که سرطان به تومور بدخیم (یا سایر تکثیرهای بدخیم سلولی مانند سرطان‌های خون) گفته می‌شود که قابلیت تهاجم و گسترش دارد.

سرطان‌ها انواع بسیار متعددی دارند و می‌توانند تقریباً در هر بافت یا عضوی از بدن شکل بگیرند. نام‌گذاری سرطان معمولاً بر اساس بافت یا عضو درگیر است؛ برای مثال:

• سرطان پستان: شایع‌ترین سرطان در زنان که از بافت پستان منشاء می‌گیرد.
• سرطان ریه: شایع‌ترین سرطان در کل جهان و عامل اصلی مرگ‌های سرطانی که از بافت ریه منشأ می‌گیرد (اغلب مرتبط با سیگار).
• سرطان پروستات: از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان که غده پروستات را درگیر می‌کند.
• سرطان روده بزرگ (کولون): سرطان شایع دستگاه گوارش.
• سرطان پوست: مانند ملانوم یا کارسینوم سلول‌بازال که از پوست شروع می‌شوند.
• سرطان خون و لنف (مانند لوسمی و لنفوم): که در آن‌ها توده‌ی جامدی تشکیل نمی‌شود بلکه سلول‌های سرطانی در خون یا سیستم لنفاوی تکثیر می‌یابند.

علاوه بر نام عضو، تقسیم‌بندی دیگری نیز وجود دارد؛ مثلاً اصطلاح کارسینوما برای سرطان‌های منشأ گرفته از سلول‌های پوششی (اپی‌تلیال) به‌کار می‌رود، سارکوما برای سرطان‌های با منشأ بافت همبند (استخوان، عضله و غیره)، لوسمی برای سرطان‌های خونی، و لنفوم برای سرطان‌های سیستم لنفاوی. اما برای مخاطب عام، آشنایی با نام سرطان‌ها بر اساس عضو درگیر ساده‌تر است.

انواع رایج سرطان: همان‌گونه که اشاره شد، سرطان می‌تواند در اندام‌های مختلف رخ دهد. برخی از شایع‌ترین سرطان‌ها در جهان و ایران عبارتند از سرطان پستان، ریه، پروستات، روده بزرگ، پوست، معده، کبد و دهانه رحم. هر یک از این سرطان‌ها ویژگی‌ها، عوامل خطر و روش‌های درمانی خاص خود را دارند که پرداختن به آن‌ها خارج از بحث این مقاله است. آنچه در اینجا مهم است درک تفاوت کلی سرطان (به عنوان یک تومور بدخیم) با کیست (یک ساختار معمولاً خوش‌خیم) می‌باشد که در ادامه به تفصیل بیان می‌شود.

بررسی تفاوت کیست با سرطان

در نگاه اول ممکن است کیست و توده سرطانی مشابه به نظر برسند، چرا که هر دو می‌توانند به صورت یک توده یا برجستگی در بدن ظاهر شوند. با این حال، این دو از جهات بسیاری با هم تفاوت دارند. در ادامه، تفاوت‌های کلیدی کیست و سرطان را از نظر علائم بالینی، نحوه رشد و رفتار، روش‌های تشخیص، درمان، میزان خطر و پیش‌آگهی بررسی می‌کنیم. دانستن این تفاوت‌ها به ما کمک می‌کند مواجهه آگاهانه‌تری با توده‌های بدن خود داشته باشیم و نگرانی‌های بی‌مورد را کاهش دهیم. تاکید می‌کنیم که تشخیص نهایی ماهیت یک توده تنها باید توسط پزشک انجام شود، اما آگاهی از این نکات می‌تواند دید اولیه‌ای به ما بدهد.

تفاوت در ماهیت و ساختار کیست و سرطان

ماهیت کیست: همان‌طور که گفته شد، کیست یک کیسه‌ی بسته است که محتویات مایع، نیمه‌جامد یا گازی دارد. دیواره کیست از سلول‌های طبیعی بدن (مانند سلول‌های پوششی یا فیبروز) تشکیل شده و داخل آن ممکن است موادی مانند آب، چربی، چرک، خون یا حتی بافت‌هایی مثل مو و دندان (در کیست‌های درموئید) وجود داشته باشد. سلول‌های موجود در جدار کیست معمولاً سلول‌های نرمالی هستند که به دلایلی تجمع یافته‌اند و تقسیم کنترل‌نشده‌ای ندارند. بنابراین کیست در واقع بیشتر یک اختلال ساختمانی یا انسدادی است تا یک تکثیر غیرطبیعی سلولی.

ماهیت سرطان (تومور بدخیم): سرطان یک توده‌ی سلولی است که از تکثیر غیرقابل‌کنترل و نامنظم سلول‌ها به وجود می‌آید. برخلاف کیست، محتوای یک تومور بدخیم را سلول‌های غیرطبیعی و سرطانی تشکیل می‌دهند که توانایی تقسیم مکرر و فرار از مکانیزم‌های طبیعی مرگ سلول را کسب کرده‌اند. به عبارت دیگر، اگر کیست را یک کیسه پر از مواد بدانیم، سرطان یک توده تشکیل‌شده از خود سلول‌های جهش‌یافته است.

در تومور سرطانی معمولاً هیچ حفره یا فضای خالی پر از مایع وجود ندارد (مگر اینکه بخش‌هایی از تومور دچار نکروز و مایع‌شدگی شوند). بنابراین از نظر ساختاری، کیست اغلب توخالی یا حاوی ماده نرم است، در حالی که سرطان جامد و متشکل از بافت غیرطبیعی است.

تفاوت در رشد و رفتار بیولوژیک کیست و سرطان

رشد کیست: رشد یک کیست معمولاً وابسته به میزان تجمع مایع یا ماده درون آن است. بسیاری از کیست‌ها رشد آهسته‌ای دارند یا اندازه‌شان برای مدت‌ها ثابت می‌ماند. کیست‌ها معمولاً به بافت‌های اطراف خود تجاوز نمی‌کنند و ماهیتی تهاجمی ندارند؛ یعنی مرز مشخصی داشته و بافت‌های مجاور را تخریب نمی‌کنند. به طور معمول، کیست در همان محلی که ایجاد شده باقی می‌ماند و به سایر نقاط بدن پخش نمی‌شود. البته اندازه برخی کیست‌ها می‌تواند بزرگ شود و بسته به محل، موجب فشار بر ارگان‌های مجاور شود.

برای مثال، یک کیست بزرگ تخمدان ممکن است روی مثانه فشار آورد و علائم ادراری ایجاد کند. یا کیست مغزی اگر بزرگ شود می‌تواند بر بافت مغز فشار آورد. اما نکته اینجاست که کیست‌ها برخلاف سرطان، ماهیت مهاجم و منتشرشونده ندارند. علت تشکیل کیست هم اغلب یک مشکل موضعی مانند انسداد یا التهاب است که منجر به تجمع محتویات و تشکیل آن کیسه شده است.

رشد سرطان: سرطان‌ها رشد خودمختار و سریعی دارند. سلول‌های سرطانی قادرند به سرعت تکثیر شوند و برخلاف سلول‌های طبیعی، سیگنال‌های توقف رشد را نادیده می‌گیرند. تومور بدخیم می‌تواند به بافت‌های اطراف تهاجم کند؛ بدین صورت که سلول‌های سرطانی به تدریج به بافت‌های سالم مجاور نفوذ کرده و آنها را تخریب می‌کنند. علاوه بر این، سرطان‌ها می‌توانند از طریق خون یا سیستم لنفاوی به سایر نقاط بدن متاستاز دهند (گسترش یابند) و تومورهای ثانویه در اندام‌های دوردست ایجاد کنند.

این ویژگی انتشار به سراسر بدن، مهم‌ترین تفاوت سرطان با توده‌های خوش‌خیم (از جمله اکثر کیست‌ها) است. به عنوان مثال، سرطان پستان ممکن است به غدد لنفاوی زیر بغل یا کبد و استخوان متاستاز دهد، در حالی که یک کیست پستانی هرگز چنین قابلیتی ندارد. بنابراین از نظر رفتار بیولوژیک، کیست رفتاری غیرتهاجمی و موضعی دارد، ولی سرطان رفتاری تهاجمی و منتشرشونده دارد که آن را به مراتب خطرناک‌تر می‌سازد.

تفاوت در علائم بالینی کیست و توده سرطانی

علائم کیست: بسیاری از کیست‌ها کوچک بوده و بدون علامت خاصی هستند و ممکن است تنها هنگام معاینه اتفاقی یا تصویربرداری تشخیص داده شوند. وقتی کیست در نزدیک سطح بدن باشد یا اندازه‌اش بزرگ شود، می‌تواند به صورت یک توده نرم و قابل حرکت زیر پوست لمس شود. کیست‌ها اغلب دردناک نیستند مگر آنکه ملتهب یا عفونی شوند یا به اعصاب مجاور فشار آورند. در صورت عفونت کیست، ممکن است ناحیه‌ی اطراف آن قرمز، ملتهب، گرم و دردناک شود و حتی خروج ترشحات چرکی یا مایع از آن مشاهده گردد.

مثلاً یک کیست چربی عفونی در پوست ممکن است به شکل یک آبسه دردناک درآید. برخی کیست‌ها (مانند کیست‌های تخمدان) اگر بزرگ شوند می‌توانند درد مبهم یا احساس سنگینی در شکم ایجاد کنند. ویژگی‌های ظاهری هم می‌تواند سرنخی به نفع کیست بدهد؛ گاهی روی برخی کیست‌های پوستی یک نقطه سیاه یا سر مرکزی دیده می‌شود که در واقع منفذ بسته‌شده غده چربی است. به طور خلاصه، علائم کیست بسته به محل آن متفاوت است اما شایع‌ترین حالت، وجود یک توده نرم، غیر دردناک و متحرک است.

علائم سرطان: علائم تومورهای سرطانی بسیار متغیر است و به نوع سرطان و مرحله آن بستگی دارد، اما چند ویژگی بالینی می‌تواند زنگ خطر باشد: توده‌های سرطانی اغلب هنگام لمس سفت‌تر از کیست بوده و حالت سنگ‌مانند یا گره‌مانند دارند. چنین توده‌هایی معمولاً به سرعت رشد می‌کنند یا اندازه‌شان افزایش می‌یابد. یک نشانه مهم این است که بر خلاف بسیاری از کیست‌ها، توده‌های بدخیم کمتر حرکت می‌کنند و به بافت اطراف چسبندگی دارند؛ یعنی ممکن است احساس کنید توده به عضلات یا پوست فیکس شده و با فشار دادن جابه‌جا نمی‌شود.

همچنین سرطان‌ها ممکن است موجب علائم عمومی‌تری شوند؛ برای مثال کاهش وزن بدون دلیل، تعریق شبانه، تب خفیف مداوم، خستگی شدید و غیره می‌تواند در برخی بدخیمی‌ها دیده شود (این علائم در کیست‌ها انتظار نمی‌رود). اگر توده سرطانی سطحی باشد (مثلاً سرطان پوست)، ممکن است ظاهری غیرطبیعی داشته باشد؛ برای مثال یک زخم پوستی سرطانی ممکن است خونریزی کند، ترمیم نشود یا شکل نامنظم و لبه‌های غیرمتقارن داشته باشد.

در سرطان پستان، پوست روی تومور ممکن است تغییراتی مثل فرورفتگی یا پوست پرتقالی پیدا کند. در مجموع، وجود درد مداوم، تغییر شکل یا رنگ پوست روی توده، رشد سریع، سفتی بالا و چسبندگی به اطراف از علائمی است که بیشتر به نفع بدخیم بودن توده است تا یک کیست خوش‌خیم. با این حال، تأکید می‌کنیم که تشخیص قطعی تنها با بررسی پزشکی امکان‌پذیر است و هر توده‌ای (چه با این علائم و چه بدون آن) باید توسط پزشک ارزیابی شود.

تفاوت در روش‌های تشخیص کیست و سرطان

تشخیص اینکه یک توده کیست خوش‌خیم است یا سرطان (تومور بدخیم) گاهی حتی برای پزشکان نیز بدون انجام بررسی‌های تکمیلی ممکن نیست. معاینه بالینی توسط پزشک گام نخست است؛ پزشک توده را از نظر اندازه، قوام (سفتی یا نرمی)، حساسیت دردناک، حرکت‌پذیری و ویژگی‌های پوستی بررسی می‌کند. همان‌طور که گفته شد، یک توده نرم، متحرک و شاید اندکی دردناک به نفع کیست یا تومور خوش‌خیم است، در حالی که توده بسیار سفت، غیرمتحرک و رشدشکن به نفع بدخیمی است.

با این وجود، هیچ‌یک از این موارد قطعیت ندارند و نمی‌توان صرفاً بر اساس معاینه، ماهیت نهایی توده را مشخص کرد. بنابراین پزشکان از روش‌های تکمیلی بهره می‌گیرند:

• تصویربرداری پزشکی:

اولین اقدام معمول برای بررسی ماهیت توده‌ها انجام تصویربرداری است. سونوگرافی (اولتراسوند) یک روش متداول و بی‌خطر است که می‌تواند نشان دهد توده حاوی مایع است یا جامد. سونوگرافی بر اساس امواج صوتی کار می‌کند و کیست (به دلیل محتوای مایع) را از تومور جامد متمایز می‌کند. اگر توده کیستیک باشد (یعنی روی سونوگرافی کاملاً سیاه و یکنواخت دیده شود که نشان‌دهنده مایع است)، احتمال خوش‌خیم بودن آن بسیار زیاد است.

در مقابل، اگر درون کیست اجزاء جامد مشاهده شود یا توده کاملاً جامد باشد، نیاز به بررسی بیشتر دارد زیرا ممکن است بدخیم باشد. علاوه بر سونوگرافی، سی‌تی اسکن (CT) و ام‌آر‌آی نیز برای بررسی دقیق‌تر برخی توده‌ها به‌کار می‌روند و تصاویر مقطعی از داخل بدن فراهم می‌کنند. این روش‌ها مخصوصاً در بررسی توده‌های عمقی یا اندام‌های داخلی (مثل کبد، مغز و غیره) مفیدند. برای بررسی توده‌های پستان از ماموگرافی (تصویر پرتوی ایکس از پستان) نیز استفاده می‌شود. تصاویر ماموگرافی یا سونوگرافی پستان می‌تواند نشان دهد توده مشکوک کیست ساده است یا نه.

• آسپیراسیون با سوزن:

در مورد کیست‌های حاوی مایع، گاهی پزشک تصمیم می‌گیرد با یک سرنگ نازک محتویات کیست را تخلیه (آسپیراسیون) کند. اگر مایع شفاف خارج شود و توده ناپدید گردد، تأییدی بر کیست بودن آن است. نمونه مایع ممکن است برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده شود تا وجود سلول‌های غیرعادی بررسی شودfoxchase.org.

بیوپسی (نمونه‌برداری): مطمئن‌ترین راه تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن یک توده، بررسی بافت‌شناسی آن است. پزشک ممکن است نمونه کوچکی از توده را با سوزن مخصوص (بیوپسی سوزنی) یا از طریق جراحی کوچک بردارد و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی بفرستد. آسیب‌شناس زیر میکروسکوپ سلول‌ها را بررسی می‌کند تا ببیند آیا سلول‌های سرطانی وجود دارند یا خیر.

اگر وجود سلول‌های سرطانی تأیید شود، تشخیص سرطان قطعی می‌شود؛ اگر تنها بافت‌های خوش‌خیم و طبیعی دیده شود، تشخیص کیست یا تومور خوش‌خیم گذاشته می‌شود. بیوپسی معمولاً در مواردی انجام می‌شود که تصویربرداری نتیجه قطعی به دست نداده یا پزشک به هر دلیلی نسبت به ماهیت توده مشکوک است.

به طور خلاصه، سونوگرافی و تصویربرداری اغلب می‌تواند کیست را از توده جامد افتراق دهد، اما تشخیص قطعی خوش‌خیم یا بدخیم بودن اغلب نیازمند بررسی سلول‌شناسی یا بافت‌شناسی (بیوپسی) است. هیچ‌گاه از روی ظاهر بیرونی یک توده نمی‌توان با اطمینان حکم داد که سرطان است یا خیر؛ بنابراین در صورت مشاهده هر گونه توده مشکوک، باید به پزشک مراجعه کرد تا اقدامات تشخیصی لازم صورت گیرد.

تفاوت در درمان کیست و توده سرطانی

درمان کیست:

بسیاری از کیست‌ها اصلاً نیازی به درمان فعال ندارند. اگر کیست کوچک و بدون علامت باشد و شک به بدخیمی در آن نرود، معمولاً صرفاً تحت نظر گرفته می‌شود تا زمانی که مشکلی ایجاد کند. در مواردی که کیست باعث درد، ناراحتی یا مشکل زیبایی شود یا اندازه آن بسیار بزرگ گردد، ممکن است نیاز به تخلیه یا برداشت آن باشد.

روش‌های درمانی کیست بسته به نوع و محل آن عبارتند از: تخلیه محتویات با سوزن (آسپیراسیون)، تجویز دارو (مثلاً آنتی‌بیوتیک برای کیست‌های عفونی)، یا جراحی کوچک برای برداشتن کامل کیست به همراه جدار آن (تا احتمال عود کمتر شود). به عنوان مثال، کیست‌های ساده پستان را می‌توان با سوزن تخلیه کرد؛ کیست‌های چربی زیرپوست در صورت عفونت نیاز به تخلیه چرک و گاهی برداشتن کامل غده چربی دارند؛ کیست‌های تخمدان بزرگ ممکن است با جراحی لاپاروسکوپیک خارج شوند.

نکته مهم این است که اگر کیستی تخلیه شود، گاهی امکان عود آن وجود دارد یا ممکن است کیست جدیدی در همان ناحیه تشکیل شودcancer.org. پزشکان معمولاً در صورتی که کیست مشکلی ایجاد نکند توصیه به دستکاری نکردن آن می‌کنند، چون بسیاری از کیست‌ها خودبه‌خود ثابت می‌مانند یا حتی کوچک‌تر می‌شوند.

درمان سرطان:

درمان تومورهای سرطانی (بدخیم) معمولاً به مراتب پیچیده‌تر و تهاجمی‌تر است و به عوامل متعددی از جمله نوع سرطان، مرحله (گسترش بیماری)، سلامت کلی بیمار و ترجیحات وی بستگی دارد. برخلاف بیشتر کیست‌ها که گاهی با یک تخلیه ساده حل می‌شوند، سرطان‌ها تقریباً همیشه نیاز به نوعی درمان فعال دارند. روش‌های اصلی درمان سرطان عبارتند از:

• جراحی: برداشت کامل تومور بدخیم و حاشیه‌ای از بافت سالم اطراف آن. جراحی اولین انتخاب در بسیاری از سرطان‌های موضعی (مثلاً سرطان پستان یا روده) است.
• شیمی‌درمانی: استفاده از داروهای ضدسرطان که به صورت سیستمیک (خوراکی یا تزریقی) به کار می‌روند و سلول‌های سرطانی را در سراسر بدن هدف قرار می‌دهند. شیمی‌درمانی اغلب پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های باقیمانده یا در سرطان‌های متاستاتیک برای کوچک کردن تومورها به کار می‌رود.
• پرتودرمانی: تاباندن پرتوهای یونیزان به ناحیه تومور برای کشتن یا آسیب زدن به سلول‌های سرطانی. این روش در برخی سرطان‌ها (مثل سرطان سر و گردن، دهانه رحم و …) یا به صورت کمکی بعد از جراحی استفاده می‌شود.
• درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی: روش‌های جدیدتری که با هدف قرار دادن مسیرهای مولکولی خاص سلول سرطانی یا تقویت سیستم ایمنی برای مبارزه با سرطان عمل می‌کنند.

اغلب برای درمان سرطان ترکیبی از روش‌های فوق به کار گرفته می‌شود (مثلاً جراحی به همراه شیمی‌درمانی، یا شیمی‌درمانی به همراه پرتودرمانی). همچنین پیگیری طولانی‌مدت برای بررسی عود بیماری نیز بخشی از درمان سرطان است.

این سطح از درمان‌های شدید برای کیست‌ها معمولاً اصلاً مطرح نیست؛ چرا که کیست خوش‌خیم تهدید جانی به‌شمار نمی‌رود. به طور خلاصه، تفاوت درمانی مهم این است که بسیاری از کیست‌ها اصلاً درمان نمی‌خواهند یا با اقدامات ساده برطرف می‌شوند، در حالی که سرطان معمولاً نیاز به ترکیبی از درمان‌های جدی مانند جراحی، دارودرمانی یا پرتو درمانی دارد.

تفاوت کیست با سرطان در میزان خطر و عوارض

خطرات و عوارض کیست:

اغلب کیست‌ها بی‌خطرند و صرفاً یک یافته خوش‌خیم به حساب می‌آیند. کیست‌ها به‌ندرت تهدیدکننده زندگی هستند و معمولاً به جز ناراحتی موضعی یا مشکلات جزئی، عارضه جدی ایجاد نمی‌کنند. البته هر ضایعه‌ای در بدن اگر بزرگ شود یا در محل حساسی باشد می‌تواند عوارضی بدهد. برای مثال، یک کیست بزرگ در مغز (هرچند خوش‌خیم) ممکن است با فشار آوردن به بافت‌های مغزی علائمی مثل سردرد یا اختلال عصبی ایجاد کند. یا کیست‌های متعدد در کلیه (مانند بیماری پلی‌کیستیک کلیه) می‌توانند به مرور عملکرد کلیه را مختل کنند.

همچنین عفونت کردن کیست‌ها از عوارض شایع برخی کیست‌های پوستی است که می‌تواند دردناک باشد و نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی یا تخلیه چرک داشته باشد. اما نکته اینجاست که یک کیست خوش‌خیم، برخلاف سرطان، ذاتاً پتانسیل کشتن بیمار را ندارد و صرفاً در شرایط خاصی ممکن است خطرساز شود. به علاوه، تقریباً هیچ‌گاه یک کیست به سایر اعضای بدن پخش نمی‌شود که بخواهد عوارض منتشر ایجاد کند. سیستم ایمنی بدن معمولاً به کیست به عنوان یک ناهنجاری موضعی واکنش نشان می‌دهد نه یک تهدید فراگیر.

خطرات و عوارض سرطان:

سرطان متأسفانه یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر در جهان است و طبیعتاً بسیار خطرناک‌تر از یک کیست معمولی است. تومور بدخیم اگر کنترل یا درمان نشود می‌تواند با گسترش به اعضای حیاتی (مثل کبد، ریه، مغز، استخوان‌ها) عملکرد آن‌ها را مختل کرده و بیمار را در معرض مرگ قرار دهد. حتی در مراحل اولیه‌تر نیز سرطان می‌تواند با تهاجم موضعی به بافت‌های مهم (مثلاً یک سرطان مغز با چند سانتی‌متر رشد می‌تواند جان بیمار را تهدید کند) خطرناک باشد.

سرطان‌ها علاوه بر رشد خود تومور، می‌توانند کل بدن را تحت تأثیر قرار دهند؛ بیمار سرطانی ممکن است دچار کاهش وزن شدید، ضعف سیستم ایمنی، کم‌خونی، دردهای منتشر و سایر مشکلات ناشی از بیماری یا عوارض درمان‌های آن شود. البته میزان خطر سرطان‌ها یکسان نیست – برای مثال سرطان پوست نوع بازال‌سل ممکن است کاملاً موضعی باشد و به ندرت خطر جانی داشته باشد، در حالی که سرطان‌های دیگر مثل سرطان ریه یا لوزالمعده تهاجمی‌تر و کشنده‌تر هستند. به هر روی، در مقایسه با کیست، سرطان به طور کلی یک وضعیت پرخطر و جدی به شمار می‌آید که نیازمند توجه فوری پزشکی است.

ضمناً یک تفاوت حائز اهمیت این است که اغلب کیست‌ها سرطانی نمی‌شوند و ریسک تبدیل مستقیم یک کیست خوش‌خیم به سرطان بسیار پایین است. تنها در موارد نادری گزارش شده که برخی انواع کیست در درازمدت تغییرات بدخیم پیدا کنند. بنابراین داشتن کیست در بدن معمولاً فرد را در معرض سرطان قرار نمی‌دهد (مثلاً کیست‌های پستان خطر سرطان پستان را افزایش نمی‌دهند).

در مقابل، اگر فردی یک تومور سرطانی داشته باشد، احتمال درگیری سایر نواحی با متاستاز وجود دارد. به بیان ساده: کیست اغلب یک مشکل محدود و قابل‌کنترل است، اما سرطان مشکلی سیستمیک و بالقوه کشنده است.

تفاوت در پیش‌آگهی (پیش‌بینی سیر بیماری)

پیش‌آگهی کیست:

خوشبختانه در مورد اکثر کیست‌های خوش‌خیم، پیش‌آگهی بسیار خوب است. بسیاری از کیست‌ها طی زمان تغییر خاصی نمی‌کنند یا حتی ممکن است خودبه‌خود کوچک شوند. در صورت نیاز به درمان، معمولاً با یک اقدام ساده برطرف شده و اغلب بازگشتی ندارند. البته برخی کیست‌ها اگر عامل زمینه‌ای آنها برطرف نشود ممکن است عود کنند یا کیست جدیدی در نزدیکی تشکیل شود. با این وجود، چون کیست ماهیتی خوش‌خیم دارد، تهدید جدی برای زندگی بیمار ایجاد نمی‌کند و پس از درمان یا تخلیه، بیمار زندگی عادی خود را ادامه می‌دهد.

مثلاً یک کیست تخمدان پس از جراحی خارج می‌شود و بیمار بهبودی کامل می‌یابد. تنها مواردی که ممکن است پیش‌آگهی را تحت تأثیر قرار دهند کیست‌های متعدد یا کیست‌هایی در ارگان‌های حیاتی هستند (مثل کیست‌های متعدد کلیه که عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار دهند). در مجموع، می‌توان گفت اگر تشخیص یک توده «کیست خوش‌خیم» باشد، جای نگرانی چندانی برای آینده بیمار نیست و معمولاً با اقدامات ساده مدیریت می‌شود.

پیش‌آگهی سرطان:

پیش‌آگهی سرطان بسیار متغیر است و وابستگی شدیدی به نوع سرطان، مرحله تشخیص، درجه بدخیمی سلول‌ها، پاسخ به درمان و وضعیت کلی بیمار دارد. به طور کلی، هرچه سرطان در مراحل اولیه‌تر کشف و درمان شود، شانس بهبودی (درمان قطعی) یا کنترل بلندمدت آن بیشتر است. در دهه‌های اخیر با پیشرفت علم پزشکی، بقای بیماران سرطانی بهبود قابل توجهی یافته و بسیاری از سرطان‌ها اگر زود تشخیص داده شوند قابل درمان یا کنترل هستند.

برای مثال، سرطان پستان اگر در مرحله ۱ (موضعی) تشخیص داده شود، نرخ بقای ۵ ساله بالای ۹۰٪ دارد؛ اما در مراحل پیشرفته‌تر که متاستاز داده باشد، این میزان کاهش می‌یابد. برخی سرطان‌ها مانند تیروئید یا پوست (غیرملانوم) اصولاً پیش‌آگهی بسیار خوبی دارند، اما برخی مانند سرطان‌های لوزالمعده یا کبد حتی در مراحل اولیه نیز چالش‌برانگیزترند. نکته امیدبخش این است که درمان‌های جدید از جمله داروهای هدفمند و ایمونوتراپی برای بسیاری از سرطان‌ها آمده که عمر بیماران را طولانی‌تر و کیفیت زندگی آنان را بهتر کرده است.

در هر صورت، عنوان تشخیص “سرطان” به مراتب جدی‌تر از “کیست” است و نیازمند پیگیری دقیق، درمان چندجانبه و مراقبت درازمدت می‌باشد. بیمار مبتلا به سرطان پس از درمان نیز باید منظم چکاپ شود تا در صورت عود احتمالی یا بروز متاستاز، سریعاً مداخله شود. با وجود این چالش‌ها، یادآوری می‌کنیم که سرطان پایان راه نیست و بسیاری از افراد مبتلا با درمان مؤثر سال‌ها زندگی باکیفیتی داشته یا حتی بهبود کامل یافته‌اند.

در جدول زیر، خلاصه‌ای از تفاوت‌های کیست و سرطان در ویژگی‌های گوناگون ارائه شده است تا مرور سریع این نکات آسان‌تر باشد.

جدول مقایسه‌ای تفاوت‌های کیست و سرطان

توجه: جدول فوق کلیات تفاوت کیست با سرطان را نشان می‌دهد. هر مورد خاص ممکن است رفتار متفاوتی داشته باشد (برای مثال برخی تومورهای نادر خوش‌خیمی که به صورت موضعی تهاجم می‌کنند، یا کیست‌هایی که به دلیل موقعیتشان خطرساز می‌شوند). همیشه برای تشخیص و تصمیم‌گیری در مورد هر توده، با پزشک متخصص مشورت کنید.

سوالات متداول درباره کیست و سرطان

کلام آخر

یافتن یک توده یا تغییر غیرمنتظره در بدن می‌تواند موجب اضطراب و ترس شود. طبیعی است که ذهن انسان به سمت احتمال سرطان برود، اما همیشه به یاد داشته باشید که بیشتر توده‌ها سرطانی نیستند و بسیاری از آن‌ها مانند کیست‌ها به راحتی قابل مدیریت یا درمان‌اند. حتی در صورت ابتلا به سرطان نیز، علم پزشکی امروز به گونه‌ای پیشرفت کرده که در بسیاری از موارد می‌توان سرطان را درمان کرد یا سال‌ها آن را تحت کنترل درآورد. نکته کلیدی، آگاهی و اقدام به‌موقع است. هرچه زودتر علت یک توده مشخص شود، زودتر می‌توان برای درمان مناسب تصمیم گرفت و نگرانی‌ها را برطرف کرد.

برای بیماران عزیزی که با تشخیص سرطان مواجه شده‌اند: هرگز امید خود را از دست ندهید. هر روز روش‌های درمانی جدیدتر و موثرتری ابداع می‌شود و پزشکان و پژوهشگران در تلاش‌اند تا سرطان را هر چه بیشتر مهار کنند. داستان‌های بهبودی و مبارزه موفق بیماران سرطانی بیشمار است. شما تنها نیستید و پشتیبانی خانواده، دوستان و کادر درمان را همراه خود دارید. به قولی، «سرطان یک واژه است نه یک حکم» – با تشخیص زودهنگام، درمان درست و روحیه‌ی قوی می‌توان بر آن غلبه کرد.

در مقابل، برای افرادی که متوجه یک کیست یا توده خوش‌خیم شده‌اند: قدردان باشید که مشکل شما خوش‌خیم است، اما همچنان مراقب سلامتی خود باشید. چک‌آپ‌های دوره‌ای را فراموش نکنید و سبک زندگی سالم (تغذیه مناسب، ورزش، پرهیز از دخانیات و…) را در پیش بگیرید تا از بروز مشکلات جدی پیشگیری کنید.

در پایان، چه کیست داشته باشید چه سرطان، دانش قدرت است. با آگاهی از وضعیت خود و تفاوت‌های آن با سایر بیماری‌ها، می‌توانید تصمیمات بهتری برای سلامتی‌تان بگیرید. امیدواریم مطالب این مقاله توانسته باشد به روشن‌تر شدن این تفاوت‌ها کمک کند و موجب آرامش خاطر شما شود. سالم و تندرست باشید.