با افزایش استرس در بین جوانان، بیماری‌های گوارشی بیش از همیشه پدیدار می‌شوند. یکی از این بیماری‌ها، زخم معده است که در صورت عدم رسیدگی و تشخیص آن می‌تواند به سرعت پیشرفت کرده و تبدیل به سرطان معده شود.
از این جهت شناختن علائم اولیه‌ی این بیماری و مراجعه‌ی به موقع به پزشک داخلی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله‌ی بای بای سرطان ضمن توضیح چگونگی ایجاد زخم معده و معرفی علائم آن، در خصوص ارتباط زخم معده با سرطان معده نیز صحبت می‌کنیم.
زخم معده چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
زخم معده یکی از شایع‌ترین بیماری‌های معده است که در آن یک زخم باز در پوشش معده ایجاد می‌شود. این زخم، همچنین در اثنی عشر که اولین قسمت روده کوچک نیز هست، ایجاد می‌شود که آن هم جزء زخم‌های معده در نظر گرفته می‌شود.
یکی از آنزیم‌هایی که از معده ترشح می‌شود، پپسین نام دارد؛ پپسین به شکل غیرمستقیم در معده ترشح شده و عمل می‌کند اما در مواقعی به دلیل بروز برخی مشکلات به دوازده نشت پیدا می‌کند. پپسین‌ها یکی از عوامل ایجاد کننده زخم‌های معده هستند.
زخم‌های معده زمانی ایجاد می‌شوند که پوشش مخاطی محافظ معده و اثنی عشر از بین رفته باشد. در این حالت اسید معده و تمامی آنزیم‌هایی که توسط معده ترشح می‌شوند، بر روی دیواره داخلی معده و اثنی عشر تاثیر می‌گذارند و باعث ایجاد زخم در این نواحی می‌شوند.
این زخم‌های باز به واسطه این که در معرض اسید معده قرار می‌گیرند، مدام تحریک می‌شوند؛ بنابراین نه تنها بدن قادر به ترمیم کردن این زخم‌ها نیست، بلکه به مرور زمان وضعیت آن وخیم‌تر نیز می‌شود.
در صورتی که زخم‌های معده درمان نشوند، باعث خون‌ریزی‌های داخلی می‌شوند و در موارد بسیار حاد، سوراخی در تمام طول معده و یا دوازدهه یا همان اثنی عشر تشکیل می‌دهند که یک وضعیت اورژانسی پزشکی تلقی می‌شود.
زخم معده بیماری شایعی است که از هر ۱۰ نفر، حداقل ۱ نفر در مقطعی از زندگی خود به آن مبتلا شده است. به گفته‌ی محققین، به دلیل سبک زندگی و وجود ریسک فاکتورهای متعدد، بروز زخم معده در کشورهای غربی شایع‌تر است.
البته تمامی این عوامل قابل پیشگیری و مهار هستند؛ از این رو زخم معده قابل پیشگیری است، به شرط آن که یکسری از نکات مهم رعایت شوند.
ارتباط زخم معده با سرطان معده؟
هنوز ارتباط دقیقی بین زخم معده و سرطان معده کشف نشده است و تفاوت نظرهای بسیاری در این رابطه میان متخصصین وجود دارد اما در نهایت وجود ارتباط بین زخم معده و سرطان معده امری ثابت شدست.
اما شاید این سوال پیش بیاید که چگونه و چطور این دو بیماری به هم مرتبط هستند؟
هلیکوباکتر پیلوری از اصلی‌ترین علل ایجاد زخم معده در بیماران است. زمانی که شخصی به این باکتری مبتلا می‌شود، ممکن است دچار زخم‌هایی در ناحیه معده شوند.
این زخم‌ها در صورتی که درمان نشوند و به طور مداوم پیشرفت کنند، امکان دارد که تبدیل به سلول‌های بدخیم شده و بستری را برای به وجود آمدن سرطان و تومورهای بدخیم در معده فراهم کنند.
لازم به ذکر است هلیکوباکتر پیلوری یکی از ریسک فاکتورهای بروز سرطان معده است؛ بنابراین این باکتری می‌تواند ارتباط دهنده این دو بیماری به یکدیگر باشد. البته که تنها وجود این باکتری در افزایش ریسک بروز سرطان موثر نیست بلکه عواملی مانند رژیم غذایی ناسالم، مصرف الکل و سیگار از دیگر مواردی است که ریسک بروز سرطان معده را افزایش می‌دهند.
علل اصلی بروز زخم معده
علاوه بر سبک زندگی ناسالم و رژیم غذایی غیراصولی، عوامل دیگری نیز در بروز زخم معده موثرند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
عفونت هلیکوباکتر پیلوری:
طبق مطالعاتی که پیرامون این باکتری صورت گرفت، مشخص شد که بیش از نیمی از جمعیت کره‌ی زمین حداقل یکبار با عفونت‌های ناشی از این باکتری دست و پنجه نرم کرده‌اند.
این باکتری در معده زندگی می‌کند، به رشد خود ادامه می‌دهد و در موارد شدید منجر به بروز عفونت در معده فرد می‌شود.
البته در همه‌ی موارد بیمار دچار عفونت نمی‌شود و سیستم ایمنی، باکتری و علائم ناشی از آن را مهار می‌کند. بنابراین با توجه به میزان سلامت عمومی افراد و قدرت سیستم ایمنی، این باکتری یا مهار می‌شود و یا باعث ایجاد زخم‌های معده خواهد شد.
هنگامی که این باکتری‌ها تکثیر شده و گسترش پیدا می‌کنند، مخاط محافظ روی معده را تحت تاثیر قرار می‌دهند و با ملتهب کردن آن، باعث ایجاد زخم‌هایی در معده می‌شوند.
طبق آماری که توسط محققین گزارش شده است، هلیکوباکتر پیلوری عامل ۶۰ درصد از زخم‌های ایجاد شده در ناحیه اثنی عشر و ۴۰ درصد از زخم‌هایی که در معده ایجاد می‌شوند.
مصرف بیش از حد داروهای NSIAD :
داروهای NSAID که در واقع مخفف داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی است، شامل داروهای مسکنی مثل ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپیرین بوده که بدون نسخه مورد استفاده قرار می‌گیرند و از علل اصلی ایجاد زخم معده در فرد مصرف کننده تلقی می‌شوند.
این داروها، پوشش محافظ معده را تحت تاثیر قرار می‌دهند و عواملی که از لایه داخلی معده در برابر آنزیم‌ها و اسید معده محافظت می‌کنند را مهار می‌کنند.
طبق تحقیقات صورت گرفته پیرامون این داروها، مشخص شد که مصرف بیش از حد داروهای NSAID عامل ۵۰ درصد از زخم‌های ایجاد شده در معده است.
علل فرعی بروز زخم معده
علت‌های دیگری نیز برای بروز زخم معده مطرح‌اند که کمتر شایع هستند؛ این علل شامل:
سندروم زولینگر-آلیسون:
سندروم زولینگر-آلیسون که یک اختلال نادر است و در آن سلول‌های بافت معده اسید بیش از حد تولید می‌کنند و هر چه اسید معده بیشتری تولید شود، احتمال آسیب به دیواره داخلی معده و حتی روده بیشتر خواهد شد.
استرس فیزیولوژیکی شدید:
در این مورد بیماری‌های شدید، سوختگی‌ها و یا جراحات می‌توانند باعث ایجاد زخم‌های استرسی در معده شوند. این استرس فیزیولوژیک، با استرس‌های روانی متفاوت است و در اینجا منظور از استرس، شوکی است که به واسطه بروز یکسری از عوامل به بدن فرد وارد می‌شود.
استرس فیزیولوژیک تعادل PH بدن را تغییر داده و ترشح اسید معده را افزایش می‌دهد. برخلاف زخم‌های معده دیگر که مرور زمان و تدریجی ایجاد می‌شوند، این دسته از زخم‌های معده در افراد بسیار سریع و ناگهانی اتفاق می‌افتند.
علائم اولیه‌ی زخم معده
بعضی از زخم‌های معده علائمی از خود بروز نمی‌دهند که به آن‌ها زخم های خاموش نیز می‌گویند اما برخی دیگر از زخم‌ها علائم خاصی ایجاد می‌کنند که نشان از وجود این مشکل در فرد دارد.
میزان شدت علائم و عارضه‌های زخم معده، ارتباط مستقیمی با سلامت فیزیکی فرد و نحوه‌ی زندگی وی دارد؛ بنابراین شدت بروز علائم زخم معده ممکن است در همه‌ی افراد یکسان نباشد.
در ادامه به چند نمونه از رایج‌ترین علائم زخم‌های معده و زخم‌های دوازدهه یا اثنی عشر اشاره می‌کنیم:
- سوزش شدید معده و معده درد
- نفخ معده که بعد از هر بار غذا خوردن ایجاد می‌شود.
- سوء هاضمه بخصوص در مواردی که فرد غذای چرب مصرف می‌کند.
- تهوع و استفراغ که ممکن است رگه‌های خون نیز در آن وجود داشته باشد.
علائم کلاسیک زخم معده، درد معده و سوء هاضمه است. این زخم‌ها باعث ایجاد درد و سوزش در بین استخوان قفسه سینه و ناف می‌شوند.
درد ناشی از زخم‌های معده، هنگام مصرف نوشیدنی، خوردن غذا و همچنین زمانی که از داروهای ضد اسید معده استفاده می‌شود، به طور موقت بهبود پیدا می‌کند اما زمانی که فرد غذا نمی‌خورد و معده خالی است، اسید معده برای هضم غذاهای داخل معده افزایش پیدا می‌کند که باعث افزایش سوزش معده و درد می‌شود.
این مشکلات بیشتر بین وعده‌های غذایی و زمانی که فرد قصد خواب دارد، شدت می‌یابد؛ به طوری که بیمار میل خود به غذا خوردن را از دست می‌دهد.
سوزش سر دل، نشانه‌ای از زخم معده؟
دانستیم که یکی از علائم اصلی زخم معده، درد و سوزش‌هایی است که گاهی به سراغ بیمار می‌آیند و او را آزار می‌دهند. از آنجایی که معده در نزدیکی قلب قرار دارد و معمولا دردهایی مشابه با دردهای قلبی می‌تواند ایجاد کند، ممکن است درد زخم معده با دردها و احساس سوزش سر دل اشتباه گرفته شود.
یکی از اصلی‌ترین سوالاتی که پیش می‌آید، این است که چه تفاوتی میان درد و احساس سوزش زخم معده و احساس سوزش سردل وجود دارد؟
متخصصین با مطالعه بر روی تعداد بسیار زیادی از بیماران، دریافتند که زخم‌های معده و اثنی عشر دردهایی مشابه با سوزش سر دل ایجاد می‌کنند که یک نوع درد سوزان توصیف می‌شود اما با این تفاوت که زخم‌های معده باعث ایجاد دردهای موضعی شده و فقط همان ناحیه‌ای از معده و روده که زخم در آن ایجاد شده است را درگیر می‌کنند اما در سوزش سر دل، ناحیه درگیر وسیع‌تر است و درد در کل قفسه سینه بیمار پخش می‌شود.
با این حال باید به این نکته نیز توجه نمود که بیمار ممکن است هم از دردهای زخم معده اذیت شود و هم از سوزش سر دل رنج ببرد.
سوزش سر دل و یا سوزش معده زمانی اتفاق می‌افتد که بیماری دچار رفلاکس اسید معده باشد. در این حالت، اسید معده از طریق مری بالا آمده و احساس ناخوشایندی را در فرد ایجاد می‌کند.
بنابراین احساس سوزش می‌تواند از معده شروع شده و به سمت بالاتر یعنی مری پخش شود. وجود رفلاکس می‌تواند به معنای وجود زخم‌های معده نیز باشد و حتی در شرایطی این مشکل به عنوان یکی از علائم زخم‌های معده نیز گزارش شده است.
زخم معده شاید به خودی خود و بدون تحریک شدن دردی را از خود بروز ندهد اما زمانی که ترشح اسید معده به هر دلیلی افزایش می‌یابد، سوزش و درد برای بیمار به همراه خواهد داشت.
به باور متخصصین، الکل و سیگار دو نمونه از محرک‌هایی هستند که علائم زخم معده را تشدید کرده و سرعت روند بهبودی بیمار را کاهش می‌دهند؛ لذا در شرایط بیماری، پزشک مصرف هر گونه از این اقلام را برای بیمار ممنوع می‌کند.
سرطان معده از عوارض پیشرفت زخم معده
زخم معده از جمله مواردی است که باید سریعا تشخیص داده شده و درمان شود. زمانی که این بیماری دیر تشخیص داده شود و یا اقدامات درمانی لازم برای درمان آن صورت نگیرد، می‌تواند باعث بروز مشکلات بسیار جدی‌تر و شدیدتری در بیمار شود.
این عوارض شامل:
خونریزی داخلی:
این عارضه غالبا در بیماران مبتلا به زخم معده ایجاد نمی‌شود اما در بعضی افراد می‌تواند باعث مشکلات جدی شود.
زخم معده‌ای که خونریزی کندی دارد، موجب ایجاد کم‌خونی در بیماران شده و در موارد شدیدتر باعث از دست رفتن خون شدید می‌شود که در این شرایط بیمار باید سریعا به مراکز درمانی مراجعه کرده و فرآورده‌های خونی دریافت کند تا خطر مرگ بیمار را تهدید نکند.
سوراخ شدن بافت:
زخم‌هایی که به طور مداوم توسط اسید معده تحریک شده و فرسایش یابند، رفته رفته تحلیل می‌روند و منجر به ایجاد شدن سوراخی در دیواره معده و یا روده می‌شوند که بسیار دردناک و خطرناک بوده و باید سریعا اقدامات درمانی لازم برای بیمار انجام شود.
امکان دارد باکتری‌های معده از طریق سوراخ‌های ایجاد شده وارد حفره شکمی شده و عفونت ایجاد کنند که به آن پریتونیت می‌گویند. پریتونیت نیز در ادامه می‌تواند منجر به سپسیس شود که تهدید کننده‌ی حیات فرد است.
انسداد:
در مواقعی زخم در قسمت دریچه پیلور که راهی است برای انتقال غذا از معده به روده ایجاد می‌شود. زخم کم کم بهبود پیدا می‌کند و باعث انسداد می‌شود؛ در نتیجه هیچ ماده غذایی از معده به روده وارد نمی‌شود.
زخم‌ها پس از بهبودی، بافت‌هایی بر روی خود تشکیل می‌دهند که باعث افزایش حجم زخم شده و مسیر انتقال غذا را مسدود می‌کند. در این بین، هنگامی که مسیر روده مسدود شود، عوارض جانبی متعددی ایجاد می‌کند و این عوارض گوارش بیمار را به طور کل مختل خواهند کرد.
سرطان معده:
در برخی موارد زخم‌ها به مرور زمان بدخیم می‌شوند، بخصوص زمانی که زخم به واسطه هلیکوباکتر پیلوری ایجاد شده باشد. طبق تحقیقات صورت گرفته، هلیکوباکترپیلوری یکی از عوامل ایجاد کننده سرطان معده است.
شباهت علائم زخم معده و سرطان معده
از هر زاویه‌ای که به زخم معده نگاه کنیم، یک شرایط ناخوشایند و دردناک را می‌بینیم که باعث احساس سوزش، نفخ و حالت تهوع در بیمار می‌شود. وجود زخم معده می‌تواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و محدودیت‌های غذایی نیز برای فرد به وجود بیاورد.
از طرف دیگر، سرطان معده نیز یک بیماری بسیار خطرناک و کشنده بوده که علائم اولیه آن مبهم است اما شباهت بسیار زیادی به بیماری‌هایی با جدیت و کشندگی کمتری مثل زخم معده دارد.
علائم اولیه‌ای که سرطان معده ایجاد می‌کند شامل:
- سوء هاضمه مداوم و سوزش سردل که بیمارانی که از زخم معده رنج می‌برند نیز آن را تجربه می‌کنند.
- نفخ شدید که در افرادی که از زخم معده رنج می‌برند هم دیده می‌شود.
- احساس سیری ناگهانی و نداشتن تمایل برای خوردن غذا که در هر دو بیماری ذکر شده به وضوح دیده می‌شود.
- معده درد مداوم که هنگام غذا خوردن کاهش پیدا می‌کند.
با توجه به علائم ذکر شده، هنگامی که سرطان در مراحل اولیه خود قرار دارد ممکن است علائمی مشابه با زخم معده ایجاد کند. در این شرایط بهتر است با انجام تست‌های تشخیصی، بخصوص آندوسکوپی، منشاء اصلی علائم تشخیص داده شده و درمان‌های لازم برای برای بهبود هرچه سریع‌تر بیماری در دستور کار قرار گیرند.
علائم هشدار سرطان معده
در شرایطی که علائم اولیه سرطان معده نادیده گرفته شوند، سرطان چراغ خاموش پیشرفت کرده و وخیم‌تر می‌شود. هنگامی که سرطان پیشرفته شود، علائم متفاوت‌تری از خود بروز می‌دهد:
- وجود رگه‌های خون در مدفوع و یا سیاه شدن مدفوع که نشان از خونریزی داخلی است.
- کاهش شدید اشتها به طوری که بیمار دیگر تمایلی برای خوردن غذا نخواهد داشت.
- کاهش وزن ناگهانی که به دلیل مصرف کمتر غذا ایجاد می‌شود.
در صورت مشاهده هر کدام از علائم فوق، در اسرع وقت به پزشک مربوطه مراجعه کنید تا ریشه و علت بروز این علائم مشخص شود.
نکات مراقبتی در افراد مبتلا به زخم معده
افرادی که به زخم معده مبتلا هستند، می‌توانند با رعایت نکات خاص از بدتر شدن و وخیم‌تر شدن بیماری و علائم آن پیشگیری کنند. در ادامه به چند نمونه از این نکات می‌پردازیم:
- در صورتی که فردی از زخم معده رنج می‌برد، بایدمسکن‌هایی مثل ایبوپروفن را با احتیاط مصرف کند؛ چرا که این داروها باعث افزایش خونریزی زخم‌ها شده و روند بهبودی را مختل می‌کنند.
- بیمارانی مبتلا به زخم معده، باید از مصرف بیش از اندازه مکمل‌های آهن خودداری کنند؛ به این دلیل که این مکمل‌ها باعث تحریک زخم‌ها شده و آن‌ها را وخیم‌تر می‌کنند. اگرچه مصرف آهن در صورتی که فرد خونریزی دارد، می‌تواند مفید باشد.
- این افراد باید یاد بگیرند تا استرس و اضطراب خود را کنترل کنند و آرامش را به‌زندگی خود بیاورند.
- کسانی که زخم معده دارند، نباید از غذاهای پرادویه، میوه‌های ترش و غذاهای چرب استفاده کنند؛ به این علت که این مواد غذایی باعث تحریک و بدتر شدن زخم می‌شوند.
- مصرف سیگار می‌تواند روند بهبودی زخم را کند کرده و یا به طور کل مختل کند؛ بنابراین طبق تجویز پزشک این افراد نباید سیگار بکشند و یا باید مصرف سیگار خود را به حداقل برسانند.
- الکل از دیگر مواردی است که بیماران با زخم معده باید از آن دوری کنند؛ لذا این نوشیدنی مضر خاصیت خورندگی دارد و ممکن است زخم را وسیع‌تر کند.
چگونه به زخم معده مبتلا نشویم؟
بروز زخم معده(Stomach Ulcer) ارتباط مستقیمی با رژیم غذایی و سبک زندگی بیماران دارد؛ بنابراین افراد با رعایت رژیم غذایی مناسب و داشتن سبک زندگی سالم می‌توانند از بروز این بیماری پیشگیری کنند.
در ادامه به چند‌نمونه از از عادات و رفتار‌هایی که با رعایت آن می‌توان از بروز زخم معده پیشگیری نمود، اشاره می‌کنیم:
- دوری از مصرف الکل تا جای ممکن می‌تواند یکی از موثرترین روش‌ها باشد. الکل نه تنها برای معده بلکه برای سایر ارگان‌ها نیز مضر است.
- از مصرف همزمان الکل و داروهای مسکن بخصوص داروهای مسکن غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن خودداری شود؛ چرا که هر دو مورد جزء علل اصلی بروز زخم معده هستند.
- دست‌ها به طور کامل و اصولی شسته شوند تا ریسک بروز عفونت‌ها و ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری به حداقل برسد.
- داروهایی مثل ایبوپروفن، آسپیرین و ناپروکسن که همگی از دسته دارویی غیراستروئیدی هستند، باید با احتیاط مصرف شوند تا ریسک بروز زخم معده به حداقل برسد.
- از مصرف تنباکو به هر روشی و حتی سیگار خودداری شود؛ به دلیل این که تنباکو حاوی مواد مضری است و به مرور باعث تخریب لایه‌های محافظ روی معده می‌شود که نتیجه آن ایجاد بروز زخم معده خواهد بود.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان در خصوص زخم معده و ارتباط آن با سرطان معده آموختیم و دانستیم که این بیماری می‌تواند در نهایت به سرطان معده منجر شود. مضاف بر این، شناخت علائم اولیه‌ی زخم معده جهت تشخیص سریع و جلوگیری از تبدیل آن به سرطان معده امری ضروری است. همواره امید داریم که با استفاده از این مقالات شما را در جهت پیشگیری و مراجعه به پزشک در زمان مناسب یاری دهیم.
منابع:
