اختلال پریود در زمان شیمی درمانی و در روند درمان سرطان، یکی از آن عوارض کوتاه مدت و گاها طولانی مدتی است که شیمی درمانی برای بانوان مبتلا به سرطان ایجاد می‌کند.
به همین جهت از دیگر چالش‌های بانوانی که تحت شیمی درمانی قرار دارند، بارداری پس از شیمی درمانی و نگرانی از بابت یائسگی زودرس به علت بهم ریختگی هورمونی در این دوران است. از این رو هدف ما در این مقاله‌ی بای بای سرطان، بررسی قاعدگی در زمان شیمی درمانی و اثرات آن پس از اتمام درمان خواهد بود.
اختلال پریود در زمان شیمی درمانی چگونه است؟
شیمی درمانی یکی از موثرترین و در عین حال پرعارضه‌ترین متود درمان سرطان است. از آنجایی که داروهای شیمی درمانی از طریق خون به تمام نقاط بدن پخش می‌شوند، بنابراین عوارض جانبی این روش می‌تواند تمام ارگان‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
در طول شیمی درمانی، امکان دارد بانوان مبتلا به سرطان متوجه تغییراتی در سیکل قاعدگی خود شوند و یا از علائم شدیدی در سندرم پیش از قاعدگی یا PMS رنج ببرند. در این حالت بدن نمی‌تواند هیچ پاسخ مناسبی برای جبران عوارضی که ایجاد شده‌اند، داشته باشد.
شیمی درمانی می‌تواند باعث شود تا برخی از خانم‌ها علائم پیش از یائسگی را نیز تجربه کنند. سیکل قاعدگی ممکن است متوقف شود و بیمار طیفی از علائم گر گرفتگی، نوسانات خلقی، خشکی واژن و سایر نشانه‌های یائسگی زودرس را تجربه کند. برای بسیاری از خانم‌ها، سیکل قاعدگی پس از درمان، به حالت عادی باز می‌گردد اما برای برخی دیگر این عوارض به یائسگی زودرس منجر خواهد شد.
تجارب متفاوت قاعدگی در زمان شیمی درمانی
برخی از خانم در طول شیمی درمانی پریودهای سنگین‌تری دارند، در حالی که برخی دیگر علائم یائسگی را تجربه می‌کنند. شدت و نوع اختلال پریود در زمان شیمی درمانی، با توجه به نوع دارویی که برای فرد تجویز می‌شود، متفاوت خواهد بود.
با در نظر داشتن این نکته، بعضی از داروهای شیمی درمانی می‌توانند بر عملکرد تخمدان تأثیر بگذارند و سیکل قاعدگی را نامنظم کنند؛ در حالی که برخی دیگر از داروها می‌توانند باعث خونریزی شدیدتر شوند. همچنین انواع دیگری از داروها، موجب ناپدید شدن قاعدگی در طول دوره درمان می‌شوند.
بیمار می‌تواند قبل از شروع درمان با پزشک متخصص مشورت کند تا از اثرات داروهای شیمی درمانی بر بدن خود مطلع شود اما لازم به ذکر است عوارض جانبی در همه‌ی بیماران یکسان بروز پیرا نمی‌کند بنابراین دانستن اینکه بدن چه واکنش‌هایی از خود نشان می‌دهد،امکان پذیر نخواهد بود.
بارداری پس از شیمی درمانی
شیمی درمانی می‌تواند به سیستم تناسلی زنان، از جمله اندام‌های تناسلی و محور هیپوتالاموس-هیپوفیز که مسئول تنظیم هورمونی است، آسیب برساند.
هورمون‌هایی که هر ماه برای آزادسازی تخمک‌ها مورد نیاز هستند، مانند استروژن و همچنین هورمون‌هایی که رحم را برای بارداری احتمالی آماده می‌کنند، در سلول‌های تخمدان تحت عنوان اووسیت ساخته می‌شوند.
به طور کلی تخمک‌ها تمایل دارند که با سرعت بسیار زیادی تقسیم شوند و از آنجایی که داروهای شیمی درمانی سلول‌هایی که با سرعت بسیار زیاد تقسیم می‌شوند را سرطانی تلقی می‌کند، باعث از بین رفتن سلول‌های تخمک می‌شوند.
با از بین رفتن تخمک‌ها، هورمون‌های مهمی که نقش مهمی را در باروری ایفا می‌کنند نیز از بین می‌روند؛ بنابراین امکان اختلال پریود در زمان شیمی درمانی و یائسگی زودرس پس از این درمان وجود خواهد داشت.
دوزهای بالاتر از داروهای شیمی‌درمانی به احتمال زیاد باعث تغییرات دائمی باروری خواهند شد و همچنین ترکیبی از داروهای شیمی درمانی می‌تواند عوارض جانبی بیشتری نیز برای بیمار داشته باشد.
هنگامی که بیمار به صورت همزمان تحت شیمی درمانی و پرتو درمانی شکم یا لگن قرار می‌گیرد، خطر ناباروری دائمی شخص را تهدید می‌کند.
باید به این نکته توجه نمود که حتی اگر سیکل قاعدگی پس از اتمام شیمی درمانی به حالت عادی خود برگردد و یائسگی برای بیمار ایجاد نشود، باز هم احتمال ناباروری در فرد وجود دارد؛ بنابراین قاعدگی تضمینی بر باروری بیمار نخواهد بود.
سرطان و خونریزی شدید در دوران قاعدگی
اکثر بانوان خونریزی غیرطبیعی قاعدگی را در طول زندگی خود تجربه کرده‌اند که در بیشتر موارد، علت موقتی است و دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
خونریزی غیرطبیعی می‌تواند شامل قاعدگی‌های سنگین، لکه بینی یا خونریزی بین قاعدگی‌ها، خونریزی در حین رابطه جنسی یا خونریزی بعد از یائسگی باشد. نوسانات هورمونی، استرس، بارداری و بسیاری از مسائل رایج دیگر می‌توانند از علل خونریزی غیرطبیعی باشند.
در بعضی افراد با توجه به ژنی که در بدن آن‌ها وجود دارد، خونریزی‌های دوران قاعدگی شدیدتری را نسبت به سایر خانم‌ها تجربه می‌کنند اما در خانم‌هایی که به طور معمول خونریزی‌های دوران قاعدگی شدید نیستند، تشدید خونریزی می‌تواند نشان از یک مشکل بسیار بزرگ باشد که نیازمند اقدامات درمانی است.
لازم به ذکر است که همه‌ی سرطان‌ها باعث تشدید خونریزی دوران قاعدگی و تشدید علائم آن نمی‌شوند. سرطان آندومتر که در پوشش داخلی رحم ایجاد می‌شود، شایع‌ترین نوع سرطانی است که باعث خونریزی‌های شدید چه در دوران قاعدگی و چه خارج از این دوران می‌شود.
هم سرطان دهانه رحم و هم سرطان واژن می‌توانند باعث خونریزی در حین یا بعد از رابطه جنسی یا هر دو شوند. در مواقعی این سرطان‌ها باعث تشدید خونریزی‌ها و علائم قاعدگی در بیماران می‌شوند.
طبق نظر متخصصین، بیمارانی که به سرطان‌های ناحیه شکم و لگن مبتلا می‌شوند و تحت شیمی درمانی و رادیوتراپی قرار می‌گیرند، ضمن اختلال پریود در زمان شیمی درمانی، خونریزی‌های شدید قاعدگی را نیز تجربه خواهند کرد.
یائسگی پس از شیمی درمانی
سلول‌های تخمدان بسیار حساس هستند، بنابراین شیمی درمانی و داروهایی که در آن مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند تاثیرات منفی شدیدی بر روی تخمدان و هورمون‌هایی که از آن ترشح می‌شود، داشته باشند.
به عبارت دیگر در عین اینکه شیمی درمانی سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد، همچنین می‌تواند به سلول‌های سالم تخمدان نیز آسیب برساند.
تخمدان‌ها مسئول تولید استروژن و پروژسترون هستند. وقتی این هورمون‌ها به‌ویژه استروژن، به شدت کاهش می‌یابد منجر به یائسگی می‌شود.
شیمی درمانی برای درمان بسیاری از سرطان‌های زنانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند باعث یائسگی پس از شیمی درمانی شود. این اتفاق در برخی از لنفوم‌ها و بدخیمی‌های خونی، سرطان‌های خون، غدد لنفاوی و استخوان می‌افتد اما بیشتر با سرطان سینه مرتبط است.
برای خانم‌هایی که یائسگی را در سنین پایین‌تری تجربه کرده‌اند، علائم می‌تواند واقعاً شدید و غیرمنتظره باشد.
راه‌هایی برای فعال بودن و مدیریت علائم یائسگی پس از شیمی درمانی وجود دارد و ایجاد تغییرات سالم در سبک زندگی مانند انجام برخی ورزش‌ها می‌تواند در طی این روند کمک کننده باشد.
در حقیقت، هر چه بیمار تحت شیمی درمانی جوان‌تر باشد، احتمال آن که یائسگی زودرسی که ایجاد شده است موقت باشد، بیشتر خواهد بود.
به طور متوسط قاعدگی حدود نیمی از زنان زیر ۴۰ سال پس از یکسال از اتمام شیمی درمانی به حالت نرمال خود باز می‌گردد اما با این حال امکان این که اثرات جانبی اختلال پریود در زمان شیمی درمانی همچنان بیمار را تحت تاثیر قرار دهد، وجود دارد.
40 درصد از زنان زیر 40 سال دچار یائسگی پس از شیمی درمانی دائمی خواهند داشت و 90 درصد از زنان بالای 40 سال نیز یائسگی دائمی را تجربه خواهند کرد.
کنترل علائم اختلال پریود در زمان شیمی درمانی
کنترل PMS یا علائم یائسگی پس از شیمی درمانی می‌تواند خسته کننده باشد. بهتر است بیمار در مورد آنچه تجربه و احساس می‌کند با پزشک خود صحبت کند تا مطمئن شود که فوران عاطفی مربوط به چرخه قاعدگی است.
از طرف دیگر خونریزی‌های شدیدی که در دوران قاعدگی در زمان شیمی درمانی برای بیمار رخ می‌دهد، باعث کاهش شدید آهن بدن خواهد شد. در صورتی که بیمار در طول دوران قاعدگی و یا بعد از آن دچار سرگیجه یا ضعف شدید شود، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کند.
پزشک متخصص نیز با توجه به شرایط بیمار، مکمل‌های غنی از آهن و رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی مرغ، غذاهای دریایی و سبزیجات را برای بیمار تجویز می‌کند تا آهن از دست رفته بدن فرد جبران شود.
تأثیرات روانی اختلالات قاعدگی در دوران شیمی‌درمانی
تغییرات در سیکل قاعدگی و اختلالات هورمونی که در دوران شیمی‌درمانی رخ می‌دهد، نه تنها بر سلامت جسمی بلکه بر وضعیت روانی بیماران نیز تأثیرات عمیقی می‌گذارد. برای بسیاری از زنان، قاعدگی نمادی از سلامتی و توانایی باروری است و هرگونه تغییر یا اختلال در این فرآیند می‌تواند باعث ایجاد احساس نگرانی، اضطراب و حتی افسردگی شود.
از دست دادن قاعدگی یا بروز علائم یائسگی زودرس می‌تواند احساس عدم کنترل بر بدن و آینده را به همراه داشته باشد. این احساسات ممکن است باعث تشدید استرس‌های مرتبط با بیماری سرطان و درمان آن شود و بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر منفی بگذارد.
اختلالات قاعدگی همچنین می‌تواند بر تصویر ذهنی فرد از خود و احساس زنانگی تأثیر بگذارد. برای برخی از زنان، این تغییرات ممکن است به احساس کاهش جذابیت و خودارزشمندی منجر شود. این مسئله به ویژه در افرادی که هنوز به فکر بارداری و تشکیل خانواده هستند، می‌تواند فشار روانی مضاعفی ایجاد کند.
علاوه بر این، تغییرات هورمونی ناشی از شیمی‌درمانی می‌تواند منجر به نوسانات خلقی شدید، افزایش حساسیت عاطفی و کاهش انرژی روانی شود. این مشکلات می‌توانند تعاملات اجتماعی فرد را مختل کرده و احساس انزوا و تنهایی را افزایش دهند.
برای مقابله با این تأثیرات روانی، حمایت‌های روان‌شناختی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت است. مشاوره با روان‌شناس یا متخصص سلامت روان می‌تواند به بیماران کمک کند تا با احساسات خود بهتر کنار بیایند و راهکارهای مؤثری برای مدیریت استرس و اضطراب پیدا کنند
همچنین، شرکت در گروه‌های حمایتی که افراد مشابه با تجربیات مشابه را گرد هم می‌آورد، می‌تواند احساس همبستگی و درک متقابل را تقویت کند. ایجاد یک شبکه حمایتی از خانواده و دوستان نیز می‌تواند به بیمار کمک کند تا با این چالش‌ها بهتر مقابله کند و احساس امید و آرامش بیشتری داشته باشد.
روش‌های پیشگیری و مدیریت مشکلات بارداری پس از شیمی درمانی
شیمی‌درمانی به دلیل اثرات مخرب خود بر سلول‌های تخمدان، می‌تواند باعث ناباروری موقت یا دائمی در زنان شود. برای پیشگیری از این مشکلات و حفظ باروری، روش‌های متعددی وجود دارد که می‌توان قبل از شروع درمان به کار گرفت. یکی از این روش‌ها، انجماد تخمک یا جنین است.
در این فرآیند، تخمک‌های بالغ یا جنین‌های تشکیل شده از لقاح تخمک و اسپرم، در شرایط ویژه‌ای منجمد می‌شوند تا پس از اتمام درمان و بهبود بیمار، مورد استفاده قرار گیرند. این روش به ویژه برای زنانی که قصد دارند پس از درمان باردار شوند، گزینه‌ای مناسب است.
یکی دیگر از روش‌های حفظ باروری، انجماد بافت تخمدان است. در این روش، بخش‌هایی از بافت تخمدان که حاوی فولیکول‌های نابالغ هستند، برداشته و منجمد می‌شوند. پس از پایان درمان، این بافت‌ها می‌توانند به تخمدان بازگردانده شوند تا تولید هورمون‌های لازم برای باروری ادامه یابد.
این روش به ویژه برای دختران جوان و زنانی که هنوز تخمک‌های بالغ ندارند یا نمی‌توانند به دلایل پزشکی از داروهای تحریک تخمک‌گذاری استفاده کنند، مناسب است. این روش هنوز به طور گسترده در دسترس نیست و به تحقیقات بیشتری نیاز دارد، اما نتایج اولیه نشان‌دهنده موفقیت‌های امیدوارکننده‌ای است.
علاوه بر روش‌های حفظ باروری، مدیریت مشکلات باروری پس از شیمی‌درمانی نیز اهمیت دارد. برای زنانی که پس از درمان با مشکلات باروری مواجه می‌شوند، مشاوره با متخصص باروری و بررسی گزینه‌های موجود می‌تواند به کاهش استرس و ارائه راهکارهای مؤثر کمک کند.
در مواردی که تخمدان‌ها به طور کامل آسیب دیده‌اند و امکان بارداری طبیعی وجود ندارد، روش‌هایی مانند لقاح مصنوعی یا استفاده از تخمک‌های اهدایی می‌تواند به زوج‌ها در تحقق رویای داشتن فرزند کمک کند. این فرآیندها نیازمند حمایت روانی و اجتماعی نیز هستند تا زوجین بتوانند با چالش‌های احساسی و تصمیم‌گیری‌های دشوار کنار بیایند.
نقش تغذیه و سبک زندگی در بهبود عوارض قاعدگی و هورمونی پس از شیمی‌درمانی
تغذیه سالم و متعادل می‌تواند نقش مهمی در بهبود عوارض قاعدگی و هورمونی پس از شیمی‌درمانی ایفا کند. برخی از مواد غذایی به‌ویژه آن‌هایی که غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، می‌توانند به بازسازی سلول‌های تخمدان و تنظیم هورمون‌ها کمک کنند.
مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، سبزیجات برگ‌دار و حبوبات می‌تواند به جبران خون از دست رفته در دوران قاعدگی کمک کرده و از کم‌خونی جلوگیری کند. همچنین، مصرف مواد غذایی غنی از فیتواستروژن‌ها مانند سویا و دانه‌های کتان می‌تواند به کاهش علائم یائسگی و تنظیم هورمون‌ها کمک کند.
ورزش منظم نیز می‌تواند به بهبود علائم قاعدگی و هورمونی پس از شیمی‌درمانی کمک کند. فعالیت‌های فیزیکی مانند پیاده‌روی، یوگا و شنا می‌توانند به افزایش جریان خون به تخمدان‌ها، کاهش استرس و بهبود حال روحی کمک کنند. ورزش همچنین می‌تواند به تنظیم وزن و کاهش نوسانات هورمونی مرتبط با چاقی کمک کند.
به علاوه، انجام تمرینات ورزشی که بر تقویت عضلات کف لگن متمرکز است، می‌تواند به بهبود سلامت جنسی و کاهش عوارض ناشی از خشکی واژن و دیگر مشکلات هورمونی کمک کند.
ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی نیز می‌تواند به بهبود عوارض قاعدگی و هورمونی کمک کند. ترک سیگار، کاهش مصرف الکل و مدیریت استرس از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و تعادل هورمونی کمک کند.
همچنین، خواب کافی و مدیریت صحیح زمان استراحت می‌تواند به تنظیم ریتم بدن و کاهش علائم قاعدگی کمک کند. برخی از روش‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن و تمرینات تنفسی می‌توانند به بهبود وضعیت روانی و تعادل هورمونی کمک کنند. ایجاد این تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش عوارض ناشی از شیمی‌درمانی کمک کند.
سوالات متداول در خصوص اختلال پریود در زمان شیمی درمانی
آیا شیمی درمانی می‌تواند باعث قطع پریود شود؟
بله، شیمی درمانی ممکن است باعث قطع موقت یا دائمی پریود شود.
چرا شیمی درمانی بر چرخه پریود تأثیر می‌گذارد؟
داروهای شیمی درمانی می‌توانند بر تخمدان‌ها و هورمون‌های تولید مثل تأثیر بگذارند.
آیا اختلالات پریود بعد از شیمی درمانی دائمی هستند؟
این موضوع بستگی به نوع شیمی درمانی، سن و وضعیت سلامتی دارد؛ در برخی موارد موقتی و در برخی دائمی است.
آیا راهی برای جلوگیری از اختلال پریود در شیمی درمانی وجود دارد؟
پزشکان ممکن است از داروهایی برای محافظت از تخمدان‌ها و کاهش اختلالات استفاده کنند، اما نتایج متفاوت است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر پریودها به طور کامل قطع شده یا شدیداً نامنظم شده‌اند، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان به بررسی اختلال پریود در زمان شیمی درمانی و تأثیرات آن بر سلامت جسمی و روانی بیماران پرداختیم. دانستیم که این اختلالات می‌توانند باعث ایجاد چالش‌های متعددی برای زنان مبتلا به سرطان شوند، اما با آگاهی از روش‌های مدیریت این عوارض و استفاده از حمایت‌های روانی و اجتماعی، می‌توان این چالش‌ها را به خوبی کنترل کرد.
همچنین، با رعایت تغذیه سالم، تغییرات مثبت در سبک زندگی و مشورت با پزشکان متخصص، می‌توان عوارض قاعدگی و هورمونی را به حداقل رساند و کیفیت زندگی را پس از شیمی‌درمانی بهبود بخشید. امیدواریم که این اطلاعات به شما کمک کند تا با اطمینان بیشتری به مسیر درمان خود ادامه دهید و سلامت خود را بازیابید.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
منابع:
