در جهانی که هنوز از پاندمی کرونا نفس تازه نکرده‌ایم، سؤال مهمی در ذهن بسیاری از افراد ایجاد شده است:
آیا ویروسی دیگر در کمین ماست؟
یکی از این ویروس‌ها که شاید کمتر درباره‌اش شنیده باشید، مرس (MERS) یا سندرم تنفسی خاورمیانه است. بیماری‌ای که اولین بار در سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی گزارش شد و از آن زمان تاکنون، توجه متخصصان بیماری‌های عفونی را به خود جلب کرده است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، نرخ مرگ‌ومیر بیماری مرس حدود ۳۵٪ است — یعنی از هر ۱۰ نفر مبتلا، بیش از ۳ نفر جان خود را از دست می‌دهند. این در حالی است که میانگین مرگ‌ومیر جهانی کرونا زیر ۳٪ بوده است. همین عدد به‌تنهایی نشان می‌دهد که مرس هرچند کمتر شایع است، اما بسیار کشنده‌تر از کووید-۱۹ است.
با این حال، نکته‌ای که تا حدودی آرامش‌بخش است، سرایت کمتر مرس نسبت به کرونا است. انتقال ویروس مرس معمولاً از طریق تماس نزدیک با بیماران یا شترهای آلوده صورت می‌گیرد و برخلاف کرونا، به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
اما آیا این به معنای بی‌خطر بودن آن است؟ قطعاً نه.
با توجه به نرخ مرگ بالا، نبود واکسن عمومی، و احتمال جهش ژنتیکی در ویروس، هرگونه سهل‌انگاری می‌تواند عواقب جدی به‌دنبال داشته باشد. رعایت بهداشت، آگاهی‌رسانی عمومی، و آماده‌باش سیستم‌های درمانی، کلیدهای اصلی کنترل مرس هستند.
بیماری مرس (MERS) چیست و چگونه به وجود آمد؟
بیماری مرس یا «سندرم تنفسی خاورمیانه» (Middle East Respiratory Syndrome – MERS) یک بیماری ویروسی ناشی از ویروس کرونا (MERS-CoV) است که اولین بار در سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی شناسایی شد. این بیماری یکی از بیماری‌های نوظهور ویروسی است که به‌سرعت توجه جامعه جهانی پزشکی و بهداشت عمومی را به خود جلب کرد.
ویروس عامل مرس به خانواده کروناویروس‌ها تعلق دارد، همان خانواده‌ای که مسئول بیماری‌هایی نظیر SARS و COVID-19 نیز هستند. برخلاف سرماخوردگی معمولی که از نوع کروناویروس‌های خفیف است، MERS-CoV با شدت بالاتری ظاهر می‌شود و می‌تواند منجر به نارسایی تنفسی و مرگ شود.
محققان معتقدند که منبع اولیه این ویروس خفاش‌ها بوده‌اند، اما عامل انتقال به انسان از طریق شترهای آلوده بوده است. بررسی‌های ژنتیکی شباهت‌های زیادی میان ویروس مرس و برخی ویروس‌های خفاشی نشان داده‌اند.
بیشتر موارد ابتلا به مرس در کشورهای منطقه خاورمیانه، به‌ویژه عربستان سعودی، امارات و قطر گزارش شده‌اند، اما از آنجایی که مسافران آلوده می‌توانند ویروس را به کشورهای دیگر منتقل کنند، مواردی نیز در کره جنوبی، اروپا و آمریکا ثبت شده است.
با وجود گذشت بیش از یک دهه از شناسایی بیماری، مرس همچنان به‌عنوان یک تهدید بالقوه جهانی شناخته می‌شود. میزان مرگ‌ومیر بالا و نبود درمان مشخص، نگرانی‌ها در مورد شیوع گسترده‌تر آن را افزایش داده است.
در مجموع، شناخت دقیق منشاء، نحوه انتقال و راهکارهای کنترل این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است تا از بروز همه‌گیری‌های آتی جلوگیری شود.
علائم بیماری مرس: از تب و سرفه تا مشکلات تنفسی شدید
علائم بیماری مرس به‌طور معمول ۲ تا ۱۴ روز پس از مواجهه با ویروس ظاهر می‌شوند. علائم ابتدایی این بیماری معمولاً شامل تب، سرفه خشک و تنگی نفس است که به‌تدریج شدت پیدا می‌کند.
در مواردی، علائم گوارشی مانند تهوع، استفراغ و اسهال نیز گزارش شده‌اند، که نشان‌دهنده توانایی ویروس در درگیر کردن سیستم‌های مختلف بدن است. برخلاف بسیاری از ویروس‌های تنفسی، مرس می‌تواند عوارض شدید و ناگهانی ایجاد کند.
یکی از ویژگی‌های خطرناک بیماری مرس، بروز نارسایی حاد تنفسی است. برخی بیماران نیاز به بستری در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) و استفاده از دستگاه‌های تنفس مصنوعی پیدا می‌کنند.
علائم در بیماران مسن یا کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، بیماری قلبی، سرطان یا نقص ایمنی هستند شدیدتر و کشنده‌تر است. همین گروه‌های پرخطر هستند که بیشترین مرگ‌ومیر را تجربه می‌کنند.
در بعضی از موارد، افراد بدون علامت نیز آلوده می‌شوند و می‌توانند به‌طور ناخواسته ویروس را به دیگران منتقل کنند. این ویژگی انتقال خاموش، کنترل بیماری را دشوارتر می‌کند.
به همین دلیل، آگاهی از علائم اولیه و مراجعه سریع به پزشک در صورت مشکوک بودن به بیماری اهمیت زیادی دارد، به‌ویژه برای کسانی که اخیراً از مناطق درگیر بازگشته‌اند.
به نقل از وب‌سایت CDC: یک بیماری تنفسی ویروسی است که توسط کروناویروس MERS-CoV ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً منشاء آن شترها هستند و بیشتر موارد در یا نزدیک شبه‌جزیره عربی گزارش شده‌اند. علائم معمول شامل تب، سرفه و تنگی نفس است؛ برخی موارد ممکن است علائم خفیف یا بدون علامت باشند.
ویروس MERS-CoV چگونه منتقل می‌شود؟
MERS-CoV از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با افراد آلوده، حیوانات ناقل (به‌ویژه شترها) و محیط‌های آلوده منتقل می‌شود. انتقال ویروس معمولاً از طریق ترشحات تنفسی مانند قطرات سرفه و عطسه انجام می‌گیرد.
یکی از راه‌های مهم انتقال، تماس نزدیک با بیمار آلوده است. مراقبین بهداشتی، اعضای خانواده، و کسانی که در محیط‌های بسته با بیماران حضور دارند بیشتر در معرض خطر هستند.
شواهد علمی نشان داده‌اند که شترهای آلوده می‌توانند ویروس را از طریق بزاق، ادرار یا مدفوع به انسان منتقل کنند. به همین دلیل، تماس با شترها یا مصرف شیر و گوشت خام آنها یکی از عوامل خطر است.
برخلاف ویروس کرونا (COVID-19)، ویروس مرس به‌راحتی از فرد به فرد منتقل نمی‌شود و برای انتقال مؤثر نیاز به تماس نزدیک است. همین ویژگی باعث شده که همه‌گیری جهانی وسیع مانند کووید-۱۹ ایجاد نشود.
با این حال، در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، مواردی از انتقال گسترده گزارش شده‌اند که اهمیت رعایت پروتکل‌های بهداشتی را دوچندان می‌کند.
شناسایی سریع بیماران، قرنطینه و استفاده از تجهیزات حفاظتی مانند ماسک و دستکش می‌تواند نقش مهمی در کاهش انتقال ویروس داشته باشد.
تفاوت بیماری مرس با کرونا (COVID-19) در چیست؟
هر دو بیماری مرس و کرونا (COVID-19) ناشی از ویروس‌های خانواده کروناویروس‌ها هستند، اما تفاوت‌های زیادی از نظر شدت بیماری، نحوه انتقال، میزان مرگ‌ومیر و گستردگی جغرافیایی دارند.
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها، میزان سرایت است. ویروس کووید-۱۹ بسیار مسری‌تر از مرس است و به‌راحتی از طریق هوا و تماس‌های روزمره منتقل می‌شود. در مقابل، مرس نیاز به تماس نزدیک و طولانی دارد.
از نظر مرگ‌ومیر، ویروس مرس بسیار کشنده‌تر است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، نرخ مرگ در مبتلایان به مرس حدود ۳۵ درصد است، در حالی که نرخ مرگ‌ومیر کووید-۱۹ در بیشتر کشورها زیر ۳ درصد باقی مانده است.
از نظر علائم، هر دو بیماری می‌توانند تب، سرفه و تنگی نفس ایجاد کنند، اما علائم گوارشی در مرس شایع‌تر بوده و نارسایی تنفسی سریع‌تری ایجاد می‌شود.
تفاوت دیگر در گستردگی بیماری است. COVID-19 به یک همه‌گیری جهانی تبدیل شد، در حالی که مرس بیشتر به کشورهای خاورمیانه محدود مانده و موارد وارداتی آن در کشورهای دیگر سریع کنترل شده‌اند.
در حال حاضر برای کووید-۱۹ واکسن‌های مؤثری در دسترس هستند، اما برای مرس هنوز واکسنی به‌طور گسترده تولید نشده، که یک تفاوت اساسی در کنترل بیماری‌ها محسوب می‌شود.
در نهایت، آشنایی با تفاوت‌های این دو بیماری به درک بهتر ریسک‌ها و راهکارهای پیشگیری کمک می‌کند.
| ویژگی | مرس (MERS) | کرونا (COVID-19) |
|---|---|---|
| نام ویروس | MERS-CoV | SARS-CoV-2 |
| سال شناسایی | ۲۰۱۲ | ۲۰۱۹ |
| منبع اولیه ویروس | خفاش‌ها (انتقال به انسان از طریق شترها) | خفاش‌ها (احتمالاً از طریق حیوان واسط مانند پانگولین) |
| نحوه انتقال اصلی | تماس نزدیک با افراد آلوده یا شترها | از طریق قطرات تنفسی، تماس، هوا، سطوح آلوده |
| قابلیت سرایت | پایین (نیاز به تماس نزدیک) | بسیار بالا (قابلیت انتقال آسان) |
| نرخ مرگ‌ومیر | حدود ۳۵٪ | زیر ۳٪ (به‌طور میانگین جهانی) |
| علائم شایع | تب، سرفه، تنگی نفس، مشکلات گوارشی | تب، سرفه، گلودرد، تنگی نفس، خستگی، بی‌اشتهایی |
| درمان یا واکسن | بدون درمان خاص یا واکسن تایید شده عمومی | واکسن‌های متعدد تأیید شده و درمان‌های حمایتی |
| میزان شیوع جهانی | محدود به کشورهای خاورمیانه و چند مورد وارداتی | همه‌گیری جهانی (پاندمی) |
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به مرس هستند؟
- افراد با بیماری‌های زمینه‌ای: در خط مقدم خطر
افرادی که دچار بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و کلیوی هستند، بیشتر در معرض عوارض شدید ناشی از مرس قرار دارند. سیستم ایمنی ضعیف این افراد باعث می‌شود بدنشان نتواند به‌درستی با ویروس مبارزه کند.
- سالمندان و کودکان: آسیب‌پذیرترین گروه‌ها
بر اساس داده‌های اپیدمیولوژیک، سالمندان به‌ویژه بالای ۶۵ سال و کودکان با ضعف ایمنی بیشتر در معرض خطر ابتلا یا مرگ ناشی از بیماری هستند. در مواردی نیز نوزادان از طریق تماس با والدین آلوده دچار بیماری شده‌اند.
- کارکنان مراکز درمانی: قهرمانانی در خطر
پزشکان، پرستاران و دیگر کادر درمانی که به بیماران مبتلا به مرس رسیدگی می‌کنند، جزو گروه‌های پرخطر هستند. موارد زیادی از انتقال بیمارستانی، به‌ویژه در کشورهایی مانند عربستان و کره جنوبی، گزارش شده است.
- افرادی که با شتر در تماس‌اند
دامداران، کارکنان بازارهای شتر، و کسانی که با فرآورده‌های خام شتر (شیر، گوشت) سر و کار دارند، به دلیل تماس مستقیم با حیوان ناقل، در معرض خطر بیشتری هستند.
- مسافران به کشورهای درگیر
کسانی که به کشورهای خاورمیانه سفر می‌کنند، به‌خصوص زائران حج و عمره، باید مراقب باشند، چرا که ممکن است به‌طور ناخواسته در معرض ویروس قرار گیرند و آن را به کشور خود منتقل کنند.
- افراد در تماس با مبتلایان
اعضای خانواده بیماران، همکاران، یا کسانی که در محیط مشترک با فرد آلوده زندگی یا کار می‌کنند، در صورت رعایت نکردن بهداشت فردی به‌راحتی می‌توانند مبتلا شوند.
روش‌های تشخیص بیماری مرس در آزمایشگاه
استفاده از تست PCR برای شناسایی ژن ویروس
رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش تشخیص مرس استفاده از تست واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (RT-PCR) است. این تست به دنبال شناسایی ماده ژنتیکی ویروس در نمونه‌های ترشحات تنفسی است.
جمع‌آوری نمونه از راه‌های مختلف
برای انجام تست PCR، از ترشحات بینی، حلق، یا نمونه‌های عمقی‌تر مانند خلط یا مایع تنفسی (از طریق برونکوسکوپی) استفاده می‌شود. نمونه‌گیری صحیح نقش حیاتی در دقت تشخیص دارد.
بررسی آنتی‌بادی‌ها در مراحل بعدی بیماری
در کنار PCR، می‌توان از تست‌های سرولوژیک برای بررسی حضور آنتی‌بادی‌های اختصاصی علیه MERS-CoV استفاده کرد. این روش‌ها بیشتر برای بررسی سابقه ابتلا و مطالعات اپیدمیولوژیک مفیدند.
تصویربرداری از قفسه سینه
در مبتلایان با علائم شدید، انجام رادیوگرافی یا سی‌تی‌اسکن قفسه سینه به تشخیص نارسایی تنفسی کمک می‌کند. لکه‌های منتشر دوطرفه یا کدورت‌های ریوی از نشانه‌های هشداردهنده‌اند.
تمایز از سایر بیماری‌های ویروسی
مرس علائمی مشابه آنفلوآنزا یا کووید-۱۹ دارد، بنابراین تشخیص دقیق تنها از طریق تست‌های اختصاصی آزمایشگاهی ممکن است. به همین دلیل پزشکان باید شرح حال دقیق و تاریخچه سفر بیمار را بررسی کنند.
آیا درمان یا واکسن مؤثری برای بیماری مرس وجود دارد؟
درمان علامتی: تنها گزینه فعلی
در حال حاضر درمان مشخص یا داروی اختصاصی برای ویروس مرس وجود ندارد. پزشکان معمولاً از درمان‌های حمایتی برای کنترل علائم، مانند اکسیژن‌درمانی، مایعات و داروهای ضد تب استفاده می‌کنند.
داروهای آزمایشی و ضدویروسی‌ها
برخی داروهای ضدویروسی مانند رمدسیویر، اینترفرون و لوپیناویر-ریتوناویر در آزمایش‌های محدودی بررسی شده‌اند، اما هنوز نتایج کافی برای تأیید اثربخشی آنها وجود ندارد.
مراقبت‌های ویژه در بیماران شدید
بیمارانی که دچار نارسایی تنفسی می‌شوند، نیاز به بستری در بخش ICU و استفاده از دستگاه‌های تهویه مکانیکی دارند. درمان به‌شدت به حمایت حیاتی و کنترل عوارض بستگی دارد.
پیشرفت‌هایی در ساخت واکسن
تحقیقات روی واکسن MERS همچنان ادامه دارد و چندین پلتفرم واکسنی از جمله mRNA و واکسن‌های ویروسی غیرفعال در مرحله آزمایش حیوانی و انسانی هستند. با این حال، هنوز واکسن تأییدشده عمومی در دسترس نیست.
اهمیت پیشگیری به‌جای درمان
به دلیل نبود درمان قطعی، پیشگیری و رعایت اصول بهداشتی اهمیت دوچندانی دارد. شناسایی سریع بیماران، قرنطینه و رعایت بهداشت دست و تنفس از جمله موارد کلیدی در کنترل بیماری هستند.
نقش شتر در انتقال ویروس مرس به انسان
منشأ زئونوزی ویروس مرس
ویروس MERS-CoV یک ویروس زئونوزی (منتقل‌شونده از حیوان به انسان) است. شواهد علمی نشان می‌دهد که شترهای یک‌کوهانه مخزن اصلی این ویروس در طبیعت هستند.
شناسایی ویروس در بزاق و ادرار شترها
مطالعات در کشورهای خاورمیانه نشان داده‌اند که ویروس مرس به‌صورت فعال در ترشحات بینی، بزاق و حتی ادرار شترها وجود دارد. تماس انسان با این ترشحات می‌تواند منجر به انتقال شود.
مصرف شیر خام و گوشت نیم‌پز
مصرف فرآورده‌های خام شتر، مانند شیر نجوشیده یا گوشت نپخته، یکی از راه‌های غیرمستقیم ابتلاست. سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند تمام فرآورده‌های حیوانی به‌طور کامل پخته شوند.
نقش شتر در موارد اپیدمی
بسیاری از موارد مرس در منطقه خاورمیانه با تماس مستقیم با شترها مرتبط بوده‌اند. مواردی از انتقال به انسان از طریق لمس کردن حیوان، بوسیدن سر آنها یا شرکت در مسابقات شترسواری ثبت شده است.
چرا برخی شترها ناقل نیستند؟
جالب است که برخی شترها علی‌رغم آلوده بودن، علائم بیماری ندارند. این موضوع باعث می‌شود که افراد بدون اطلاع با حیوان آلوده تماس برقرار کنند و ناقل شوند.
راهکارهای پیشگیری از ابتلا به مرس در سفر یا محل کار
- رعایت بهداشت فردی
شست‌وشوی مداوم دست‌ها با صابون یا محلول الکلی، پرهیز از تماس دست آلوده با دهان، بینی و چشم، و استفاده از ماسک در محیط‌های بسته از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه هستند.
- پرهیز از تماس با حیوانات مشکوک
در سفر به کشورهای درگیر مانند عربستان یا امارات، از تماس با شترها یا بازدید از بازارهای حیوانی خودداری کنید. در صورت نیاز، دستکش و ماسک استفاده کنید و پس از تماس دست‌ها را بشویید.
- مراقبت در محل کار و بیمارستان
کارکنان مراکز درمانی باید از وسایل حفاظت فردی مناسب مانند ماسک N95، عینک محافظ، گان و دستکش استفاده کنند. ضدعفونی کردن سطوح نیز نقش مهمی در پیشگیری دارد.
- توصیه‌های سفر و زیارت
زائران حج و عمره باید از مصرف شیر خام شتر و تماس با حیوانات خودداری کنند. سازمان‌های بهداشتی معمولاً توصیه‌نامه‌هایی برای زائران ارائه می‌دهند که باید جدی گرفته شوند.
- آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی
آگاه‌سازی مردم از طریق رسانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها و محل‌های کار می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از گسترش ویروس داشته باشد. درک ریسک و همکاری جمعی کلید کنترل مرس است.
پرسش‌های متداول درباره بیماری مرس
آیا مرس مانند کرونا همه‌گیر می‌شود؟
مرس نرخ انتقال پایین‌تری نسبت به کووید-۱۹ دارد، اما مرگ‌ومیر آن بیشتر است. به دلیل محدود بودن انتقال فرد به فرد، احتمال وقوع همه‌گیری جهانی آن کمتر است، اما همچنان باید مراقب بود.
آیا واکسنی برای مرس وجود دارد؟
در حال حاضر واکسن تأییدشده‌ای برای استفاده عمومی وجود ندارد، اما چند واکسن در مراحل آزمایشگاهی و کارآزمایی انسانی هستند.
آیا مرس قابل درمان است؟
درمان مشخصی برای ویروس مرس وجود ندارد و تنها می‌توان با اقدامات حمایتی و درمان علائم، شرایط بیمار را مدیریت کرد.
آیا می‌توان با شترهای سالم تماس داشت؟
تشخیص شتر آلوده از سالم بدون آزمایش ممکن نیست. بهتر است از تماس با شترها، به‌ویژه در کشورهای آلوده، خودداری شود.
چگونه از خود در برابر مرس محافظت کنیم؟
رعایت بهداشت دست، استفاده از ماسک، پرهیز از تماس با حیوانات مشکوک، و دوری از افراد دارای علائم تنفسی بهترین راه‌های پیشگیری هستند.
کلام آخر
در جهانی پر از بیماری‌های نوظهور، اطلاعات درست یعنی قدرت.
در بای بای سرطان، ما تنها به سرطان نمی‌پردازیم؛ بلکه تلاش می‌کنیم شما را در برابر هر تهدید سلامتی، آگاه، آماده و ایمن نگه داریم.
با ما بمانید و با آگاهی، زندگی سالم‌تری بسازید.
