جراحی سرطان سینه، گامی مهم در مسیر درمان است، اما مراقبت‌های بعد از عمل نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری از عوارض دارند. این مراقبت‌ها شامل مدیریت زخم، کنترل درد، پیشگیری از لنف‌ادم، و حمایت از سلامت روان است. با رعایت اصول صحیح، بیماران می‌توانند از عفونت، تورم مزمن، و مشکلات حرکتی جلوگیری کنند.
این مقاله به شما کمک می‌کند تا با آگاهی کامل، دوران نقاهت را با موفقیت سپری کنید و عوارضی مانند لنف‌ادم بعد از جراحی پستان را، راحت تر مدیریت کنید.
انواع جراحی‌های سرطان سینه و تفاوت آن‌ها در مراقبت‌های پس از عمل
جراحی‌های سرطان سینه بسته به شدت بیماری و شرایط بیمار متفاوت‌اند! به عنوان مثال لامپکتومی شامل برداشتن تومور و بخشی از بافت اطراف آن است؛ این جراحی کم‌تهاجمی تر بوده و معمولاً دوران نقاهت کوتاه‌تری دارد. اما ماستکتومی شامل برداشتن کل سینه است و ممکن است با تخلیه غدد لنفاوی همراه باشد، که خطر لنف ادم را افزایش می‌دهد.
در فرآیند ماستکتومی کامل، زمانی که کل بافت پستان برداشته می‌شود، همچنان مقداری از بافت به صورت زیرجلدی باقی می‌ماند؛ این بافت باقیمانده ممکن است دچار ادم (Edema) شود. ادم یا ورم پستان، مشابه التهاب در سایر قسمت‌های بدن، معمولاً به دلیل انسداد در مسیرهای تخلیه لنفاوی (Lymphatic Obstruction) و بازگشت مایع لنفاوی (Lymphatic Fluid) بروز می کند. این انسداد میتواند منجر به تجمع مایع در بافت‌های زیرجلدی و در نتیجه بروز لنف ادم شود.
از این رو مراقبت های لامپکتومی با ماستکتومی میتواند متفاوت باشد؛ در لامپکتومی، تمرکز بر مراقبت از زخم و حرکات ملایم شانه است، اما در ماستکتومی، به دلیل احتمال تورم، تمرینات تخصصی و استفاده از لباس‌های فشاری و درمان لنف ادم توصیه می‌شود.
مراقبت از زخم بعد از جراحی پستان
مدیریت زخم جراحی از مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از عفونت و بهبود سریع است.؛ رعایت نکات بهداشتی میتواند خطر عوارض بعدی را به حداقل برساند. خاطرتان باشد که پانسمان باید روزانه بررسی شود؛ اگر پانسمان مرطوب یا کثیف شد، آن را طبق دستور پزشک تعویض کنید. دست‌ها را قبل از تماس با زخم بشویید. از دوش گرفتن با آب ولرم (پس از تأیید پزشک) استفاده کنید و از صابون‌های ملایم و بدون عطر بهره ببرید. محیط خواب باید تمیز و عاری از گردوغبار باشد. از پوشیدن لباس‌های تنگ که به زخم فشار می‌آورند، خودداری کنید.
همچینین در دوران نقاهت به علائم عفونت شامل قرمزی شدید، گرما، ترشح چرکی، یا تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد توجه ویژه ای داشته باشید. به نقل از دکتر حریری، جراح پستان: «توجه به تغییرات زخم در هفته‌های اول بعد از جراحی میتواند از عوارض جدی مانند عفونت جلوگیری کند.» در صورت مشاهده این علائم، فوراً با پزشک تماس بگیرید.
درد، ورم و کبودی بعد از جراحی: موارد طبیعی و غیر طبیعی
درد و تورم بعد از جراحی عارضه شایعی است، اما شناخت تفاوت بین علائم طبیعی و غیرطبیعی اهمیت زیادی دارد؛ درد خفیف تا متوسط در هفته‌های اول طبیعی است و با داروهای تجویزی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن کنترل می‌شود. کبودی و تورم نیز معمولاً طی ۲ تا ۳ هفته کاهش می‌یابد. استراحت کافی و اجتناب از فعالیت‌های سنگین به بهبود کمک می‌کند.
اما درد شدید و مداوم، تورم ناگهانی در بازو یا سینه، یا تغییر رنگ پوست به آبی یا بنفش میتواند نشانه مشکلات جدی مانند لنف‌ادم یا هماتوم باشد. اگر این علائم همراه با تب یا تنگی نفس باشند، فوراً به پزشک مراجعه کنید. توجه به این نشانه‌ها از مزمن شدن عوارض جلوگیری می‌کند.
لنف‌ادم بعد از جراحی سرطان سینه: چطور پیشگیری و مدیریت کنیم؟
موارد مختلفی می تواند موجب لنف ادم یا ورم پستان ها بعد از جراحی های درمانی یا زیبایی شود؛ اما عمده ترین دلایل بروز ورم پستان بعد پس از جراحی سرطان سینه، آسیب دیدن مسیرهای لنفاوی و درمان های تکمیلی همچون شیمی درمانی و رادیوتراپی است. لنف‌ادم به تورم ناشی از تجمع مایع لنفاوی در بافت‌ها گفته می‌شود؛ این مشکل معمولاً پس از برداشتن یا آسیب به غدد لنفاوی زیر بغل رخ می‌دهد. طبق آمار، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بیماران ماستکتومی دچار لنف‌ادم می‌شوند. عوامل خطر شامل چاقی، عفونت، یا آسیب به بازو هستند.
برای پیشگیری از این عارضه، تمرینات ملایم مانند چرخش شانه یا بالا بردن بازو توصیه می‌شود؛ همچنین استفاده از لباس‌های فشاری استاندارد و بانداژ تخصصی توسط لنفولوژیست می‌توانند جریان لنفاوی را بهبود ببخشند. به گفته دکتر شهپر حقیقت، متخصص لنفولوژی: «شروع زودهنگام تمرینات و استفاده از بانداژ میتواند از پیشرفت لنف‌ادم جلوگیری کند.»
این نکته را در نظر داشته باشید که، مراقبت‌های تخصصی باید از هفته‌های اول پس از جراحی آغاز شوند، به‌ویژه اگر تورم خفیف یا احساس سنگینی در بازو مشاهده شود. مراجعه به لنفولوژیست در این مرحله از مزمن شدن لنف‌ادم جلوگیری می‌کند.
فعالیت بدنی و حرکات کششی مجاز بعد از جراحی سرطان سینه
فعالیت بدنی مناسب به بهبود دامنه حرکتی و پیشگیری از عوارض احتمالی کمک بسزایی می‌کند، اما باید با دقت انجام شود.
جدول زمان‌بندی پیشنهادی برای شروع حرکات دست و شانه
| زمان پس از جراحی | فعالیت پیشنهادی | توضیحات |
| هفته ۱ تا ۲ | حرکات ملایم انگشتان و مچ | از فشار به شانه یا بازو اجتناب کنید. |
| هفته ۳ تا ۴ | چرخش شانه و بالا بردن بازو تا ۹۰ درجه | حرکات باید بدون درد باشند. |
| هفته ۵ به بعد | تمرینات کششی سبک و پیاده‌روی | با تأیید پزشک، شدت را افزایش دهید. |
چه ورزش‌هایی ممنوع یا پرخطر هستند؟
ورزش‌های سنگین مانند وزنه‌برداری، تنیس، یا شنا تا ۶ تا ۸ هفته پس از جراحی ممنوع‌اند. فعالیت‌هایی که فشار زیادی به بازو یا شانه وارد می‌کنند، خطر لنف‌ادم را افزایش می‌دهند. همیشه قبل از شروع ورزش با پزشک یا لنفولوژیست مشورت کنید.
تغذیه در دوران نقاهت بعد از جراحی سینه
تغذیه مناسب به ترمیم بافت‌ها و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. از جمله غذاهایی که به ترمیم بافت و کاهش التهاب کمک می‌کنند می‌توان به غذاهای غنی از پروتئین مانند مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، و حبوبات که برای بازسازی بافت‌ها ضروری هستند اشاره کرد. میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین C (مانند پرتقال و فلفل دلمه‌ای) و آنتی‌اکسیدان‌ها (مانند توت‌ها) نیز، التهاب را کاهش می‌دهند. علاوه بر این، مصرف اسیدهای چرب امگا-۳ موجود در ماهی و گردو نیز به بهبود سریع تر شما کمک می‌کنند.
سعی کنید روزانه حداقل ۱.۵ تا ۲ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مصرف کنید. نوشیدن ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز از تجمع مایعات و تورم جلوگیری می‌کند. اما از مصرف غذاهای فرآوری‌شده و پرنمک که باعث احتباس مایعات می‌شوند، اجتناب کنید.
وضعیت خواب و مراقبت در خانه بعد از جراحی پستان
وضعیت مناسب بدن هنگام خواب و مراقبت‌های خانگی به کاهش فشار بر محل جراحی کمک می‌کنند. بهترین وضعیت بدن هنگام خواب، خوابیدن به پشت با بالش‌های اضافی زیر سر و شانه‌ها بهترین گزینه است. از خوابیدن روی شکم یا سمت جراحی‌شده حداقل تا ۴ هفته خودداری کنید. بالش کوچکی زیر بازوی سمت جراحی میتواند از تورم جلوگیری کند.
همچنین:
- برای کاهش فشار بر سینه و نواحی اطراف آن از لباس‌های گشاد و نرم استفاده کنید.
- هنگام نشستن، از تکیه دادن به سمت جراحی‌شده اجتناب کنید.
- اشیای سنگین را با دست مخالف بلند کنید و از حرکات ناگهانی بازو پرهیز کنید.
سلامت روان و عاطفی بعد از جراحی سرطان سینه
تغییرات ظاهری و تجربه جراحی می‌توانند بر سلامت روان تأثیر مستقیم بگذارند؛ احساس غم، اضطراب، یا کاهش اعتمادبه‌نفس پس از جراحی کاملا طبیعی است. صحبت با دوستان، خانواده، یا گروه‌های حمایتی میتواند کمک‌کننده باشد. استفاده از پروتز یا لباس‌های مناسب نیز به بهبود تصویر ذهنی از بدن کمک می‌کند.
اگر احساس افسردگی، انزوا، یا اضطراب بیش از ۲ هفته ادامه یافت، مشاوره با روانشناس ضروری است؛ گروه‌های حمایتی بیماران سرطان سینه فضایی امن برای به اشتراک گذاشتن تجربیات فراهم می‌کنند.
پیگیری‌های پزشکی و مراجعه به پزشک: چه زمانی و چرا؟
پیگیری منظم برای اطمینان از بهبود کامل و تشخیص زودهنگام عوارض ضروری است. معاینات معمولاً هر ۳ تا ۶ ماه یک‌بار در سال اول انجام می‌شوند. سونوگرافی یا ماموگرافی برای بررسی عود بیماری توصیه می‌شود. این پیگیری‌ها به شناسایی زودهنگام مشکلات مانند لنف‌ادم یا عود سرطان کمک می‌کنند.
فواصل زمانی معمول برای پیگیری
- ماه اول: هر ۱ تا ۲ هفته برای بررسی زخم.
- ماه دوم تا ششم: هر ۱ تا ۲ ماه.
- پس از ۶ ماه: هر ۳ تا ۶ ماه، بسته به نظر پزشک.
چه زمانی به لنفولوژیست یا درمانگر لنف‌ادم مراجعه کنیم؟
مراجعه زودهنگام به لنفولوژیست از مزمن شدن لنف‌ادم جلوگیری می‌کند. علائم هشداردهنده شامل تورم مداوم در بازو، دست، یا سینه، احساس سنگینی، یا کاهش دامنه حرکتی است. اگر این علائم بیش از چند روز ادامه یافت، فوراً با متخصص تماس بگیرید. درمان زودهنگام شامل تخلیه لنفاوی دستی، بانداژ، و تمرینات تخصصی است که تا ۸۰ درصد از پیشرفت لنف‌ادم جلوگیری می‌کنند.
