سرطان پانکراس یک مسئله بهداشتی مهم در سراسر جهان است و پیش بینی‌ها حاکی از افزایش نرخ مرگ و میر در سال‌های آینده دارد. علیرغم پیشرفت‌ها در تحقیقات پزشکی، گزینه‌های درمانی محدود هستند که بر اهمیت اقدامات پیشگیرانه تاکید می‌کند. رژیم غذایی مدیترانه‌ای به دلیل نقش بالقوه آن در کاهش خطر سرطان از جمله سرطان پانکراس مورد توجه قرار گرفته است. با این مقاله از بای بای سرطان همراه باشید تا تاثیر رژیم غذایی مدیترانه‌ای بر پیشگیری و درمان سرطان پانکراس را بررسی کنیم.
رژیم مدیترانه‌ای و سرطان پانکراس
پیش بینی می‌شود سرطان پانکراس تا سال 2030 دومین عامل اصلی مرگ و میر ناشی از سرطان در ایالات متحده قرار بگیرد. پیش بینی می‌شود که اروپا در سال‌های آینده افزایشی در میزان مرگ و میر ناشی از سرطان پانکراس داشته باشد. پیشرفت‌های درمانی برای سرطان پانکراس در دهه گذشته ناامیدکننده بوده و به دلیل آشنایی محدود با عوامل ایجادکننده آن، توجه‌ها در حوزه پزشکی در پیشگیری اولیه این بیماری باقی مانده است. چند عامل خطر برای سرطان پانکراس مانند سیگار کشیدن، چاقی و دیابت به خوبی ثابت شده‌اند اما شناسایی عوامل خطر اضافی به دلیل علت پیچیده این بیماری همچنان چالش برانگیز است.
رژیم مدیترانه‌ای یک الگوی غذایی رایج در کشورهای جنوب اروپا است و با مصرف فراوان غذاهای گیاهی، میوه‌های متنوع، غلات، ماهی، روغن زیتون، مصرف متوسط مشروبات الکلی و مصرف محدود گوشت و لبنیات شناخته می‌شود. مطالعات مختلف فواید آن را در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی، کاهش مرگ و میر کلی و احتمالاً کاهش خطر برخی سرطان‌ها نشان داده‌اند. در مورد اثرات پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای در مورد پیشگیری و درمان سرطان پانکراس مورد بررسی قرار گرفته است.
تحقیقات انجام شده توسط مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده شامل بیش از 450000 شرکت‌کننده و 1057 مورد سرطان پانکراس کاهش خطر احتمالی مرتبط با رژیم غذایی مدیترانه‌ای را پیشنهاد می‌کند. اگرچه این ارتباط از نظر آماری معنی دار نبود، اما گروه با پایبندی بالا به این رژیم غذایی 27 درصد کاهش خطر را در مقایسه با گروه با پایبندی کم نشان داد. یک مطالعه سوئدی که شامل بیش از 77000 شرکت‌کننده و 92 مورد سرطان پانکراس بود رابطه معکوس معنی‌داری را بین پایبندی به رژیم مدیترانه‌ای و خطر ابتلا به سرطان پانکراس نشان داد.
محققان در ایتالیا که رژیم مدیترانه‌ای به طور سنتی دنبال می‌شود مطالعاتی را برای ارزیابی تأثیر این رژیم غذایی بر خطر ابتلا به سرطان پانکراس انجام دادند. آنها از سه امتیاز از پیش تعریف شده مختلف برای اندازه گیری پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای استفاده کردند که یک روش رایج در مطالعات اپیدمیولوژیک است. این رویکرد با الگوهای غذایی مبتنی بر مواد مغذی شناسایی شده در مطالعات دیگر در تضاد است و تطبیق پذیری در روش‌های ارزیابی رژیم غذایی را نشان می‌دهد.
تصور می‌شود اثرات بالقوه پیشگیری از سرطان مرتبط با رژیم غذایی مدیترانه‌ای از توانایی آن در مهار مسیرهای التهابی، جهش زایی و تکثیر در فرآیند سرطان زایی ناشی می‌شود. با این حال داده‌ها در مورد ارتباط بین پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای و خطر سرطان پانکراس محدود و متناقض است. برخی از مطالعات ارتباط معکوس قابل توجهی را بین پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای و خطر سرطان پانکراس گزارش کرده برخی دیگر نتایج متناقضی را تولید کرده‌اند.
علیرغم عدم وجود یک الگوی ثابت ارتباط برخی از اجزای رژیم غذایی مدیترانه‌ای مانند میوه‌ها و سبزیجات به طور جداگانه با کاهش خطر ابتلا به سرطان پانکراس مرتبط هستند اما اجزای دیگر آن مانند گوشت با افزایش خطر ابتلا به این سرطان همراه است. ارتباط به خوبی تثبیت شده بین رژیم غذایی مدیترانه‌ای و دیابت می‌تواند شاهد بهتری برای ارتباط بالقوه بین رژیم غذایی مدیترانه‌ای و خطر سرطان پانکراس ارائه بدهد. پایبندی زیاد به رژیم غذایی مدیترانه‌ای با کاهش خطر ابتلا به دیابت مرتبط است که می‌تواند با توجه به رابطه علت و معلولی بین دیابت و سرطان پانکراس متعاقباً خطر ابتلا به سرطان پانکراس را کاهش دهد.
ارتباط رژیم مدیترانه‌ای و خطر ابتلا به سرطان پانکراس
امتیاز arMED که پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای را می‌سنجد بین 4 تا 11.3 امتیاز با میانگین امتیاز 2.63±7.81 متغیر بود. به طور متوسط شرکت کنندگان در کشورهای جنوب اروپا پایبندی بالاتری به امتیاز armED نسبت به کشورهای شمال اروپا نشان دادند. عوامل دموگرافیک و سبک زندگی با سطوح پایبندی بالاتر به امتیاز armED همراه بودند و سن کمتر، تحصیلات پایین، سیگار نکشیدن، عدم تحرک بدنی، چاقی و دیابت با سطوح پایبندی بالاتری مرتبط بودند.
شرکت کنندگان مبتلا به دیابت می‌توانند عادات غذایی سالم تری را برای مدیریت شرایط خود اتخاذ کنند که منجر به افزایش پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌شود. افرادی که پایبندی بالاتری به نمره armED داشتند تمایل به مصرف سطوح بالاتر آنتی اکسیدان‌های مغذی، فیبر، غذاهای گیاهی و روغن زیتون داشتند و مصرف لبنیات و گوشت آنها کمتر بود.
تخمین نسبت خطر (HR) مرتبط با پایبندی به نمره armED ارتباط معنی داری با خطر سرطان پانکراس نشان نداد. پایبندی بالاتر به نمره armED با خطر کمتر سرطان پانکراس ارتباطی نداشت. افزایش در پایبندی به نمره armED از نظر خطر ابتلا به سرطان پانکراس از نظر آماری معنی دار نیست. هیچ نشانه‌ای از تغییر این اثر توسط عواملی مانند شاخص توده بدنی (BMI)، سن، وضعیت سیگار کشیدن، جنسیت، فعالیت بدنی، مصرف الکل یا چاقی وجود نداشت. وضعیت دیابت به طور قابل توجهی ارتباط بین پایبندی به نمره armED و خطر سرطان پانکراس را تغییر نداد.
نسبت خطر به ازای افزایش دو واحدی در امتیاز armED ارتباط معکوس با خطر ابتلا به سرطان پانکراس در افراد غیر دیابتی نشان می‌دهد اگرچه این ارتباط پس از تنظیم پارامترها برای سیگار کشیدن معنی‌دار نبود. در بین افراد مبتلا به دیابت هیچ الگوی معکوس واضحی از ارتباط با رژیم مدیترانه‌ای مشاهده نشد. با این حال وجود تعداد کمی از موارد سرطان پانکراس در این زیرمجموعه، تجزیه و تحلیل را محدود کرد. تجزیه و تحلیل از اثر میانجی دیابت بر ارتباط بین پایبندی به نمره armED و خطر سرطان پانکراس پشتیبانی نمی کند.
تجزیه و تحلیل حساسیت برای ارزیابی پایداری آماری نتایج انجام شد. زمانی که آنالیزها به موارد تایید شده میکروسکوپی یا شرکت‌کنندگان با مدت‌زمان پیگیری طولانی‌تر محدود شد نسبت خطر تا حد زیادی بدون تغییر باقی ماند. هنگام در نظر گرفتن انواع خاصی از تومورهای سرطان پانکراس هیچ تفاوتی مشاهده نشد. توزیع شرکت‌کنندگان در گروه‌های امتیازی armED ثابت ماند و تخمین‌های نسبت خطر به‌طور چشمگیری تغییر نکرد.
آنالیزهایی که نمرات رژیم غذایی مدیترانه‌ای جایگزین را در نظر می‌گیرند مانند امتیاز rMED که شامل الکل می‌شود نتایج مشابهی به همراه داشت. برآوردها هنگام در نظر گرفتن پایبندی به سایر نمرات رژیم غذایی مدیترانه‌ای از جمله MDS و MDP با یا بدون الکل تفاوت معنی داری نداشتند. حذف هر یک از مؤلفه‌ها به‌طور قابل‌توجهی تخمین‌های خطر را تغییر نداد و هیچ یک از مؤلفه‌ها ارتباط معنی‌داری با خطر سرطان پانکراس در هنگام کنترل سایر مؤلفه‌ها در مدل‌های تعدیل‌شده چند متغیره نشان ندادند.
بالاخره رژیم غذایی مدیترانه‌ای چه تاثیری روی ابتلا به سرطان پانکراس دارد؟
جدیدترین یافته‌های پژوهشی تأثیر بالقوه پیروی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای را بر خطر سرطان پانکراس روشن می‌کند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که نمرات از پیش تعریف شده شامل جنبه‌های مختلف رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند با خطر کمتر سرطان پانکراس مرتبط باشد. نکته مهم این است که این ارتباط مطلوب حتی پس از در نظر گرفتن سایر عوامل خطر شناخته شده برای سرطان پانکراس مانند شاخص توده بدنی (BMI)، مصرف دخانیات، مصرف الکل و دیابت ثابت باقی می‌ماند.
برخی از اجزای رژیم غذایی مدیترانه‌ای مانند سبزیجات و میوه‌ها در کاهش خطر ابتلا به سرطان پانکراس در برخی از مطالعات نقش دارند. این را می‌توان به سطوح بالای ویتامین C، فولات و ترکیبات فنلی آنها نسبت داد. همانطور که در گزارش اخیر انجمن جهانی تحقیقات سرطان اشاره شد شواهد مربوط به اثرات محافظتی سبزیجات و میوه‌ها بر خطر ابتلا به سرطان پانکراس بی نتیجه است.
روغن زیتون جزء اصلی رژیم غذایی مدیترانه‌ای و منبع اصلی اسیدهای چرب تک غیراشباع در کشورهای مدیترانه‌ای بوده و همچنین با کاهش خطر ابتلا به انواع سرطان‌های رایج مرتبط است. اما اطلاعات در مورد سرطان پانکراس محدود است. فواید بالقوه روغن زیتون بر خطر ابتلا به سرطان به خواص آنتی اکسیدانی قوی آن نسبت داده شده است که از ترکیب اسیدهای چرب منحصر به فرد آن و وجود مواد مغذی مانند ویتامین E و پلی فنول‌ها ناشی می‌شود. با این وجود توجه به این نکته مهم است که مصرف روغن زیتون می‌تواند صرفا نشان دهنده یک الگوی رژیم غذایی گسترده‌تر باشد که شامل سبزیجات و سایر غذاهای گیاهی بیشتری است.
غلات تصفیه شده جزء اصلی غذاهای ایتالیایی و یک جزء رایج در رژیم غذایی کشورهای مدیترانه‌ای بوده و به دلیل نقش بالقوه آن در افزایش خطر سرطان پانکراس مورد بررسی قرار گرفته است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که غلات تصفیه‌شده مانند نان، ماکارونی و برنج می‌تواند از طریق مکانیسم‌هایی که شامل مقاومت به انسولین و فاکتورهای رشد شبه انسولین است در افزایش خطر سرطان پانکراس نقش داشته باشد. با این حال داده‌های اپیدمیولوژیک کلی از این ایده که مصرف زیاد کربوهیدرات‌ها اثر مضری بر خطر سرطان پانکراس دارد پشتیبانی نمی‌کند.
مصرف گوشت به ویژه گوشت قرمز نیز در خطر ابتلا به سرطان پانکراس نقش دارد. مطالعات اپیدمیولوژیک متعددی ارتباط مستقیمی را بین سرطان پانکراس و مصرف گوشت گزارش کرده‌اند که اغلب گوشت قرمز را مورد بررسی قرار می‌دهد. رژیم مدیترانه‌ای که با مصرف محدود گوشت قرمز شناخته می‌شود می‌تواند تأثیر مطلوبی بر خطر سرطان پانکراس داشته باشد. این ارتباط به ترکیبات مختلفی مانند آمین‌های هتروسیکلیک، هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای و نیتروزامین‌ها که در طی پخت گوشت تولید می‌شود نسبت داده شده است.
تاکید رژیم مدیترانه‌ای بر مصرف محدود غذاها و چربی‌های منابع حیوانی می‌تواند به مزایای بالقوه آن برای پیشگیری از سرطان پانکراس اضافه کند. شواهد در مورد نقش غذاهای حیوانی غیر از گوشت از جمله شیر و محصولات لبنی، تخم مرغ و ماهی و همچنین چربی‌های اشباع شده در خطر ابتلا به سرطان پانکراس محدود و متناقض است اما به نظر می‌رسد الگوی غذایی کلی رژیم غذایی مدیترانه‌ای همسو با عوامل خطر کمتر برای این بیماری باشد.
در نهایت باید اشاره کنیم که مصرف زیاد الکل و نه مصرف کم یا متوسط آن با افزایش خطر ابتلا به سرطان پانکراس مرتبط است. بنابراین مصرف منظم اما متوسط شراب به ویژه در طول وعده‌های غذایی که یکی از مشخصه‌های رژیم مدیترانه‌ای است به نظر نمی رسد تاثیر مثبتی روی سرطان پانکراس داشته باشد.
مشخصات اسیدهای چرب مطلوب، محتوای فیبر بالا، آنتی اکسیدان‌ها و فیتوکمیکال‌های ذاتی در رژیم غذایی مدیترانه‌ای همراه با اثر ترکیبی آنها به نظر می‌رسد نقش محافظتی خود را نه تنها در برابر سرطان پانکراس بلکه در برابر انواع دیگر سرطان‌ها نیز ایفا کند.
مطالعه اخیر دیگری با تمرکز بر رژیم غذایی مدیترانه‌ای و تأثیر بالقوه آن بر مرگ و میر سرطان پانکراس یافته‌های امیدوارکننده‌ای را گزارش کرد. این مطالعه که در سوئد انجام شد کاهش 28 درصدی مرگ و میر مرتبط با پایبندی بالا به نمره رژیم غذایی مدیترانه‌ای را مشاهده کرد، اگرچه نتایج آماری معنی‌داری فقط در مردان مشاهده شد.
یک مطالعه ایتالیایی ارتباط معنی‌داری بین پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای و کاهش خطر سرطان پانکراس را با کاهش 15 درصدی خطر به ازای هر واحد افزایش در پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای نشان داد. این ارتباط در عوامل مختلف جمعیت شناختی و سبک زندگی ثابت بود و به طور مشخص در افراد غیر دیابتی قوی‌تر بود. در مطالعه بالا نیز ارتباط معکوس مشابهی بین پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای که با نمره armED اندازه گیری می‌شود و خطر ابتلا به سرطان پانکراس مشاهده شد اما از نظر آماری معنادار نبود.
این مطالعات قبلی که ارتباط بین رژیم غذایی مدیترانه‌ای و خطر سرطان پانکراس را بررسی می‌کنند با محدودیت‌های متعددی روبرو هستند از جمله طبقه‌بندی نادرست پیامدها و دریافت رژیم غذایی و همچنین سوگیری‌هایی که این مطالعات با آنها مواجه هستند. الگوهای رژیم غذایی مدیترانه‌ای مشاهده شده در جمعیت‌های آمریکایی و نوردیک می‌تواند به طور کامل رژیم غذایی سنتی مدیترانه‌ای را پوشش ندهد.
مطالعه بالا که شامل یک جمعیت اروپایی متنوع بود نشان داد در حالی که ارتباط بین پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای و خطر ابتلا به سرطان پانکراس در کشورهای جنوب اروپا تا حدودی قوی‌تر بود اما از نظر آماری معنی‌دار نبود. به طور کلی نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که پیروی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان پانکراس را کاهش نمی‌دهد.
کلام آخر
در این مقاله دیدیم که رژیم غذایی مدیترانه‌ای به دلیل مزایای بالقوه‌ای که به ویژه در کاهش خطر ابتلا به سرطان‌های مختلف از جمله سرطان پانکراس دارد مورد توجه قرار گرفته اما یافته‌های تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که رابطه بین این دو به این سادگی نیست. اگرچه برخی از مطالعات به اثر پیشگیرانه رژیم مدیترانه‌ای در سرطان پانکراس اشاره می‌کنند اما مقالات دیگر نتوانستند ارتباط قابل توجهی بین رژیم غذایی مدیترانه‌ای و پیشگیری و درمان سرطان پانکراس پیدا کنند.
منابع:
