هشدار برای ساکنین تهران و شهرهای بزرگ؛ افزایش آمار سرطان بر اثر آلودگی هوا

در دنیای امروز که ماشین‌ها جای درختان را گرفته‌اند و دود جای نسیم را، نفس کشیدن دیگر نشانه زندگی نیست؛ گاهی آغاز بیماری است. آلودگی هوا دیگر فقط یک دغدغه زیست‌محیطی نیست، بلکه یک قاتل خاموش است که روزانه میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان به کام بیماری می‌کشاند. یکی از پیامدهای جدی و نگران‌کننده این بحران، سرطان بر اثر آلودگی هوا است؛ موضوعی که کمتر به آن پرداخته شده اما تأثیری عمیق بر سلامت انسان دارد. در این مقاله از «بای بای سرطان» با نگاهی علمی و جامع به رابطه بین آلودگی هوا و ابتلا به سرطان، راه‌های پیشگیری، نقش تغذیه، انتخاب ماسک مناسب و عوارض عمومی آلودگی پرداخته‌ایم.

شایع­‌ترین بیماری­‌های ایجاد شده بر اثر آلودگی هوا

آلودگی هوا که به قاتل خاموش نیز شهرت دارد، یکی از مشکلات جوامع پیشرفته و شهرهای بزرگ در سراسر جهان به شمار می­‌رود، به طوری که سالیانه شاهد مرگ میلیون­‌ها نفر به واسطه آن هستیم و این میزان به دلیل رشد شهرنشینی و صنعتی شدن جوامع، دائما در حال افزایش است.

برخلاف تصور عموم، مضرات تنفس هوای آلوده تنها محدود به ایجاد بیماری­‌های ریوی و سرطان بر اثر آلودگی هوا نیست بلکه می­‌تواند طیف وسیعی از بیماری­‌ها را در انسان منجر شود؛ در ادامه به چند نمونه از مهم­‌‌ترین این بیماری­‌ها می‌­پردازیم :

بیماری‌­های قلبی عروقی:

بر اساس تحقیقات صورت گرفته در خصوص آلودگی هوا، مشخص شد که این مشکل بزرگ می­تواند باعث بروز التهابات و آسیب­‌های جدی به بافت قلب و عروق شود که این موضوع ریسک بروز حمله‌­های قلبی و سکته را در افراد افزایش می‌­دهد.

اختلالات عصبی:

اختلالات عصبی از دیگر مشکلاتی است آلودگی هوا در ایجاد آن نقش مهمی را ایفا می­‌کند؛ از مهم­ترین این اختلالات می‌­توان به آلزایمر و پارکینسون اشاره کرد که امروزه نرخ بروز آن در جوامع پیشرفته و صنعتی رو به افزایش است.

اختلالات گوارشی:

در جهان امروز ارتباط مستقیمی بین بیماری­‌های گوارشی مختلفی مثل سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری کرون و زخم‌­های کولیت با آلودگی هوا پیدا شده است؛ به این صورت که در افرادی که بیشتر در معرض آلودگی هوا قرار دارند، بیماری‌های گوارشی بروز بیشتری دارند.

بیماری‌­های پوستی:

از آنجایی که پوست در تماس مستقیم با هوا قرار دارد، احتمال بروز بیماری‌­های پوستی نیز بیشتر خواهد بود؛ به این دلیل است که در افراد شهرنشین، بخصوص ساکنین شهرهای صنعتی، میزان ابتلا به بیماری‌­هایی نظیر اگزما، پسوریازیس و آکنه بیشتر گزارش می­‌شود‌.

ابتلا به سرطان ریه در آلودگی هوا

ابتلا به سرطان ریه ممکن است علل زیادی داشته باشد اما کدام یک از این عوامل، به عنوان اصلی‌­ترین و مهم‌­ترین عامل ایجاد سرطان ریه تلقی می‌­شود؟

طبق تایید متخصصین آلودگی هوا، قرارگیری در معرض هوای آلوده اصلی‌­ترین ریسک فاکتور ابتلا به سرطان ریه در آلودگی هوا به شمار می‌­آید.

امروزه به دلیل استفاده بیش از حد از خودروها، نیروگاه­‌های ذغال سنگ و افزایش ساخت کارخانه‌­ها در حومه شهر، ذرات مضر و آلوده کننده­‌ی بیشتری در هوا آزاد می‌­شوند که همین مواد با وارد شدن به دستگاه تنفسی، باعث ایجاد سلول‌­های سرطانی در بدن و بروز سرطان بر اثر آلودگی هوا می­‌شوند.

هنگامی که هوا آلوده می‌­شود، ذرات آسیب­‌زای ریز و درشتی در هوا معلق می­‌‌‌‌‌‌‌‌مانند که در این بین ذرات درشت‌­تر باعث ایجاد آسیب­‌های خفیف‌­تری مثل سوزش گلو، چشم و بینی شده که سیستم دفاعی بدن می­تواند ‌آن‌­ها را با مکانیزم‌های دفعی مثل عطسه و سرفه از بدن خارج کند و آسیب­‌هایی که ممکن است به بدن وارد شود را تا حد زیادی کاهش دهد.

متاسفانه این مکانیزم‌­ها تنها در برابر ذرات درشت به کمک ما می‌­آیند و در برابر ذرات ریز نمی­‌توانند از بدن ما محافطت کنند؛ در نتیجه این ذرات ریز بر روی سلول‌­های ریه قرار می­‌گیرند و حتی در مواقعی وارد جریان خون می‌­شوند و سلامت ما را تهدید می­‌کنند.

طبق گفته متخصصین ریه‌، ریسک بروز سرطان بر اثر آلودگی هوا در کسانی که در شهرهای صنعتی بخصوص شهرهایی که شاخص آلودگی هوا در آن بالا است، زندگی می‌­کنند بیشتر از سایرین است.

همچنین در صورت تماس با هوای آلوده به صورت مکرر، امکان ایجاد سرطان ریه در افراد مسن، کودکان و افرادی که مبتلا به بیماری­‌های قلبی و دیابت هستند، بسیار بیشتر از افراد عادی است.

عوارض عمومی آلودگی هوا

حتی سالم‌­ترین بدن­‌ها هم تحت تاثیر آلودگی هوا دچار بیماری و عوارض جانبی می‌­شوند که این عارضه‌­ها با توجه به میزان سلامت جسمانی و سیستم ایمنی افراد، می‌­تواند با شدت کمتر و یا بیشتری بروز پیدا کنند. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که علائم و نشانه­‌های ایجاد شده، ارتباط مستقیمی با نوع آلاینده و مدت زمانی که فرد در معرض هوای آلوده قرار داشته است، خواهد داشت.

شاخص آلودگی بسیار بالای هوا می­‌تواند باعث بروز مشکلات و علائم زیر شود:

• آلودگی می‌­تواند باعث تشدید بیماری­‌های تنفسی و قلبی عروقی شود.

• این شرایط استرس شدیدی به بدن وارد می­‌کند و این موضوع افزایش کار قلب و ریه برای تامین اکسیژن مورد نیاز بدن را در پی خواهد داشت.

• ذرات ریز معلق در هوای آلوده، می‌­تواند به سلول‌­های سیستم تنفسی آسیب بزند.

در صورتی که فردی طولانی مدت در معرض هوای آلوده قرار گیرد، درگیر علائم و مشکلات دائمی همچون موارد زیر می­‌شود:

1. سریع‌­تر شدن روند پیری ارگان­‌های بدن بخصوص ریه‌­ها که نتیجه آن کاهش عملکرد ریوی و تنگی‌نفس خواهد بود.
2. کاهش ظرفیت تنفسی که منجر به بروز تنگی نفس و مشکلات ریوی در فرد می­‌شود.
3. ایجاد بیماری‌­های پوستی و ریوی مثل اگزما، آسم، برونشیت و در مواقعی سرطان بر اثر آلودگی هوا

5 راه پیشگیری از ابتلا به سرطان در آلودگی هوا

با دانستن موارد گفته شده در مورد آلودگی هوا، حال مسئله این است که چگونه می‌­توانیم از ابتلا به بیماری­‌هایی که به دلیل آلودگی هوا ایجاد می­‌شوند، جلوگیری کنیم؟

در جوامع شهری امروزی علاوه بر رعایت نکات فردی به منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری، باید نکات اساسی‌­تری به منظور کاهش آلودگی هوا ‌‌نیز رعایت شود تا باعث بهتر شدن هرچه بیشتر نتیجه نهایی شود.

در ادامه به نکات کاربردی که می‌­تواند در جلوگیری از بروز سرطان بر اثر آلودگی هوا موثر باشد، می‌­پردازیم:

• اولین و راحت­‌ترین نکته، بررسی و چک کردن شاخص آلودگی هوا می‌­باشد که می­‌توان با استفاده از وبسایت­‌های مخصوص، تلویزیون، برنامه­‌های رادیویی و حتی اپلیکیشن­‌ها آن را بررسی کرد.

شاخص آلودگی هوا، با رنگ­‌های مختلفی نشان داده می­‌شوند و از رنگ سبز که هوای پاک را نشان می­‌دهد آغاز شده و تا رنگ قهوه‌­ای که نشان از آلودگی شدید هوا است، ادامه پیدا می­‌کند.

** کنترل کیفیت هوای تهران

• هنگامی شاخص آلودگی هوا بالاست، از ورزش کردن، پیاده­‌روی و قرارگیری در معرض هوای آزاد خودداری کنید؛ چرا که نه تنها این فعالیت­‌ها به بهبود سلامتی شما کمکی نمی‌­کند، بلکه باعث ایجاد بیماری­‌های مختلفی در دراز مدت می‌­شود.

• این نکته زمانی تاثیرگذار خواهد بود که توسط اکثر افراد جامعه رعایت شود، آن هم کاهش مصرف انرژی بخصوص برق است؛ چرا که تولید برق باعث افزایش آلودگی هوا و نتیجه‌­های منفی آن خواهد شد.

• افزایش سلامت هوای داخل خانه با استفاده از دستگاه‌­های تصفیه کننده هوا از دیگر نکاتی است که رعایت آن می‌­تواند از بروز بیماری‌­هایی که به واسطه آلودگی ایجاد می­‌شوند، جلوگیری کند.

• آتش زدن چوب و زباله‌های شهری و ذرات سمی آزاد شده از آن‌­ها در هنگام اشتعال، یکی از اصلی‌­ترین علل آلودگی هوا می‌­باشد و جلوگیری از این عمل، می‌­تواند کمک بسیار زیادی به حفظ سلامت و پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری­‌ها کند.

بهترین ماسک تنفسی در مقابل آلودگی هوا

حال باید بدانیم که هنگام خرید ماسک باید به چه نکاتی توجه کنیم؟

۱. فیلتراسیون:

اولین و مهم­‌ترین نکته در خرید ماسک، میزان فیلتراسیون آن است. از آنجایی که ذرات معلق در هوا بسیار کوچک ‌هستند، باید از ماسک­‌هایی با درصد فیلتراسیون بالا استفاده کرد که تا جای ممکن از ورود آلاینده­‌ها و ذرات ریز معلق در هوا به ریه­‌ها و ایجاد سرطان بر اثر آلودگی هوا جلوگیری‌ شود.

۲. تهویه:

از دیگر عوامل مهم تهویه ماسک است؛ یک ماسک مناسب علاوه بر تهویه خوبی که دارد باید فرد را در برابر ریز ذرات هوای آلوده محافظت کند و از ورود آن‌­ها به سیستم تنفسی جلوگیری کند.

۳. اندازه:

ماسک­‌هایی که در مواقع آلودگی هوا استفاده می‌­شوند، نه تنها جلوی صورت را به طور کامل می­‌پوشانند بلکه کناره‌های صورت را نیز پوشش می­‌دهند تا دقیق و کامل اندازه فضای بینی و اطراف دهان فرد شود.

برای آنکه این ماسک­‌ها به طور کامل بر روی پل بینی فیکس شوند، گیره‌­های فلزی بر روی ماسک طراحی شده‌­اند که این کار را به بهترین شکل ممکن انجام ‌می‌­دهد.

ماسک اِن ۹۵ (N95) که با نام­‌های دیگری نیز ممکن ‌است در بازار به فروش برسد، بهترین و کارآمدترین نوع ماسک تنفسی در برابر هوای آلوده است که می‌­تواند حتی کوچک‌ترین ذرات معلق در هوا را نیز فیلتر کند و از ورود آن به ریه فرد جلوگیری کند.

این ماسک همانطور که از اسمش‌ مشخص است، توانایی فیلتر کردن هوا تا ۹۵‌ درصد را دارد و همچنین با طراحی خاصی که دارد، می­‌تواند به طور کامل بینی و دهان فرد را بپوشاند که همین امر‌ نفس کشیدن را تا حدودی سخت می‌کند.

🛡️ انتخاب بهترین ماسک در روزهای آلوده: کدام ماسک مناسب‌تر است؟

در شرایطی که آلودگی هوا می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت انسان باشد، استفاده از ماسک مناسب یکی از مهم‌ترین راه‌های محافظت از سیستم تنفسی و پیشگیری از بروز بیماری‌هایی مانند آسم، برونشیت و حتی سرطان ریه است. اما آیا همه ماسک‌ها کارایی یکسانی دارند؟ در جدول زیر، انواع پرکاربرد ماسک‌ها از نظر میزان فیلتراسیون، دوام، کارایی در برابر آلودگی شدید و قیمت مقایسه شده‌اند تا انتخابی هوشمندانه‌تر داشته باشید.

🌍 آمارهای جهانی و ایرانی درباره آلودگی هوا و سرطان

آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی در قرن ۲۱ است که سلامت میلیون‌ها انسان را در سراسر جهان تهدید می‌کند. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه بیش از ۷ میلیون نفر به دلیل قرارگیری در معرض آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. از این تعداد، بخشی به طور مستقیم به بیماری‌های تنفسی و بخشی دیگر به سرطان‌هایی مانند سرطان ریه، مثانه و حتی خون مرتبط هستند.

در آمارهای منتشرشده، آلودگی هوا در کنار مصرف دخانیات و تغذیه ناسالم، به عنوان یکی از سه عامل اصلی مرگ‌ومیر زودرس شناخته شده است. WHO همچنین اعلام کرده است که بیش از ۹۰٪ جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که سطح آلودگی هوا در آن‌ها بالاتر از حد مجاز است. این یعنی میلیاردها نفر، هر روز با تنفس هوایی مملو از ذرات معلق و گازهای سمی، سلامتی خود را در معرض خطر قرار می‌دهند.

مطالعات بین‌المللی، از جمله گزارش آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، به‌صراحت اعلام کرده‌اند که آلودگی هوای آزاد به عنوان یک عامل سرطان‌زا برای انسان طبقه‌بندی شده است. به ویژه، ذرات ریز (PM2.5) و دی‌اکسید نیتروژن (NO2) نقش مؤثری در ایجاد التهاب مزمن ریه و در نهایت سرطان ریه دارند.

در ایران نیز، آمارها نگران‌کننده است. بر اساس داده‌های وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست، سالانه حدود ۳۰ هزار مرگ زودرس در کشور به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود. از این میان، درصد قابل‌توجهی مربوط به بیمارانی است که به دلیل بیماری‌های ریوی، قلبی و سرطان‌هایی که ریشه در آلودگی هوا دارند، جان خود را از دست می‌دهند.

شهرهایی مانند تهران، اهواز، مشهد، اصفهان و کرج جزو آلوده‌ترین شهرهای کشور محسوب می‌شوند. شاخص آلودگی هوای تهران در بسیاری از روزهای سال بالاتر از استاندارد جهانی است و این مسئله باعث شده تا نرخ ابتلا به سرطان ریه، آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) و برونشیت مزمن در پایتخت رو به افزایش باشد.

طبق یکی از مطالعات مشترک بین دانشگاه علوم پزشکی تهران و سازمان انرژی‌های پاک، افرادی که در مناطق با آلودگی بالا زندگی می‌کنند، تا ۲.۵ برابر بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سرطان ریه قرار دارند. همچنین آلودگی هوا می‌تواند اثربخشی درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی را کاهش دهد و روند بهبودی بیماران را کندتر کند.

با توجه به این آمار نگران‌کننده، توجه به پیشگیری، استفاده از ماسک‌های مناسب، افزایش آگاهی عمومی و سیاست‌گذاری دقیق در سطح کلان، تنها راهکارهای مؤثر برای کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا و سرطان در کشور به شمار می‌روند.

بررسی نقش تغذیه در کاهش اثرات آلودگی هوا

در سال‌های اخیر، افزایش نرخ ابتلا به بیماری‌های تنفسی و سرطان بر اثر آلودگی هوا، توجه متخصصان را به نقش تغذیه در مقابله با این آسیب‌ها جلب کرده است. بدن ما برای مقابله با رادیکال‌های آزاد ناشی از آلودگی هوا، نیاز به مواد مغذی خاصی دارد که می‌توان آن‌ها را از طریق رژیم غذایی مناسب دریافت کرد. تغذیه سالم نه‌تنها موجب تقویت سیستم ایمنی می‌شود، بلکه در سم‌زدایی از بدن و کاهش التهاب‌های مزمن نیز نقش کلیدی دارد.

🍊 ویتامین C و E؛ دو سپر دفاعی در برابر آلودگی هوا

ویتامین C با خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالا، رادیکال‌های آزاد تولیدشده بر اثر آلودگی را خنثی کرده و از آسیب به سلول‌ها جلوگیری می‌کند. مصرف روزانه میوه‌هایی مانند پرتقال، کیوی، لیمو، توت‌فرنگی و سبزیجاتی مانند فلفل دلمه‌ای و جعفری می‌تواند ذخایر این ویتامین را در بدن افزایش دهد. از سوی دیگر، ویتامین E که در روغن‌های گیاهی، آجیل، دانه آفتابگردان و آووکادو وجود دارد، از غشای سلولی در برابر آسیب‌های ناشی از ذرات معلق هوا محافظت می‌کند.

🫐 آنتی‌اکسیدان‌ها؛ ناجیان سلول‌های ریه

یکی از راه‌های پیشگیری از سرطان بر اثر آلودگی هوا، مصرف مداوم مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان است. پلی‌فنول‌ها، فلاونوئیدها و کاروتنوئیدها که در چای سبز، زردچوبه، سیر، کلم بروکلی، اسفناج و زغال‌اخته یافت می‌شوند، می‌توانند التهاب و استرس اکسیداتیو در بدن را کاهش دهند و نقش بازدارنده در تشکیل سلول‌های سرطانی ایفا کنند.

🐟 اسیدهای چرب امگا ۳ برای کاهش التهاب ریوی

مطالعات نشان داده‌اند که اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و تن، و همچنین در گردو و دانه‌های چیا، به کاهش التهاب در بدن کمک کرده و سلامت ریه‌ها را تقویت می‌کنند. این ترکیبات می‌توانند اثرات مضر آلودگی هوا بر عملکرد تنفسی را کاهش دهند و ریسک ابتلا به سرطان‌های تنفسی را پایین بیاورند.

🥬 فیبر غذایی؛ پاکسازی بدن از سموم

رژیم غذایی سرشار از فیبر مانند غلات کامل، سبزیجات برگ سبز و میوه‌ها، به سم‌زدایی طبیعی بدن کمک می‌کند. فیبر باعث بهبود عملکرد گوارش شده و بخشی از سموم جذب‌شده از طریق آلودگی را دفع می‌کند. این فرآیند می‌تواند به کاهش تجمع ترکیبات سرطان‌زا در بدن منجر شود و به ویژه در پیشگیری از سرطان بر اثر آلودگی هوا مؤثر باشد.

🚰 نوشیدن آب کافی؛ رقیق کردن آلاینده‌ها

هیدراته نگه‌داشتن بدن با نوشیدن آب کافی، کمک می‌کند تا کلیه‌ها و کبد به‌خوبی بتوانند ترکیبات مضر را دفع کنند. افرادی که در مناطق با آلودگی هوای بالا زندگی می‌کنند، باید به نوشیدن مداوم آب توجه ویژه‌ای داشته باشند، چرا که این کار باعث رقیق شدن آلاینده‌ها در بدن و تسریع در دفع آن‌ها می‌شود.

❓ پرسش‌های متداول در خصوص سرطان بر اثر آلودگی هوا

کلام آخر

اگرچه ممکن است ما نتوانیم به‌تنهایی آلودگی هوای شهرها را مهار کنیم، اما می‌توانیم از خود و عزیزانمان در برابر آسیب‌های آن محافظت کنیم. آگاهی، اولین قدم در مسیر پیشگیری است. با شناخت علل و نشانه‌های بیماری‌هایی مانند سرطان بر اثر آلودگی هوا، استفاده از ماسک‌های استاندارد، پیروی از رژیم غذایی مناسب و کاهش حضور در فضاهای آلوده، می‌توانیم بدن خود را ایمن‌تر و زندگی خود را سالم‌تر کنیم. «بای بای سرطان» همراه همیشگی شماست تا با آگاهی، انتخاب‌های هوشمندانه و سبک زندگی سالم، به آینده‌ای بدون سرطان نزدیک‌تر شویم.

هوای پاک، حق ماست؛ نه امتیاز ما 🌫️