امروزه متخصصین برای رسیدن به تشخیص سریع برای هر بیماری ای از جمله سرطان، اشعه ایکس و انواع روش‌های تصویربرداری را به کار می‌گیرند. برخی تصورات مبنی بر سرطانزا بودن اشعه x و مضر بودن آن برای بدن وجود دارد که در این مقاله بای بای سرطان قصد داریم با پرداختن به کلیات ایکس ری پاسخگوی این دسته از سوالات باشیم.
اشعه ایکس چیست؟
اشعه X و سایر تست‌های رادیوگرافیک، به متخصصین کمک می‌کنند تا در قسمت‌های مختلف بدن، به دنبال تشخیص انواع سرطان باشند؛ بخش هایی مثل استخوان، معده و کلیه از جمله بخش‌هایی هستند که با پرتو ایکس مورد بررسی قرار می‌گیرند.
تصویربرداری با اشعه ایکس، معمولا سریع، بدون درد و اغلب بدون نیاز به آمادگی قبلی است.
مطالعات نشان داده است که آمادگی‌هایی قبل از انجام این اسکن در بعضی کیس‌ها صورت می‌گیرد، حتی در مواقعی عوارض جانبی نیز بعد از انجام این تست برای بیمار ممکن است به وجود آید.
اسکن‌های اشعه X تصاویری سایه مانند از استخوان‌ها، بعضی ارگان‌ها و بافت ایجاد می‌کند.
اشعه ایکس، برای بررسی استخوان‌ها و اختلالات مربوط به آن مانند سرطان‌ها، تومورها و سایر بیماریها بسیار مفید و کاربردی است.
البته از ایکس ری جهت بررسی سایر قسمت‌های بدن و ارگان‌های مختلف نیز استفاده می‌شود اما CT اسکن و MRI برای بررسی ارگان‌ها و بافت‌های نرم بدن مناسبتر است.
با این حال، به دلیل هزینه کم و سریعتر بودن این اسکن نسبت به سایر تست‌های عکسبرداری تشخیصی، استفاده از آن در شرایط اورژانسی رایج‌تر است.
اسکن‌های اشعه X با استفاده از دستگاه‌های خاصی انجام می‌شود و همچنین افراد متخصص باید این تصویربرداری‌ها را انجام دهند تا هم بیمار کمتر آسیب ببیند و هم تصاویر واضح و دقیقی از ارگان یا بافت مورد نظر گرفته شود.
نحوه تصویربرداری با اشعه ایکس
دستگاه‌های اشعه ایکس، لوله‌هایی خاص حاوی ذرات رادیواکتیو کنترل شده‌ای را به سمت بدن بیمار پرتاب می‌کنند. بافت بدن، ذرات رادیواکتیو را یا جذب می‌کند و یا با مقادیر متفاوتی دفع می‌کند.
بافت‌های متراکم مثل استخوان ذرات را دفع می‌کنند اما بافت‌های نرم مانند چربی و عضلات، از قدرت کمتری برای دفع ذرات برخوردارند.
بعد از عبور این ذرات از بدن، ذرات به فیلم یا گیرندهای برخورد می‌کنند. بافت‌هایی مثل استخوان، که مقدار زیادی از ذرات را دفع می‌کنند به صورت مناطق سفید در پس زمینه‌ای سیاه دیده شکل می‌گیرد.
بافت‌های نرم بدن که تعداد ذرات کمتری را دفع می‌کنند، به صورت طوسی در تصاویر نمایان می‌گردد و ارگان‌هایی که بیشتر بخش آن از هوا پر است، مثل ریه‌ها، در تصاویر سفید رنگ نشان داده می‌شوند.
اما تومورها و غدد سرطانی که در هرکجای بدن می‌توانند ایجاد شوند، به دلیل تراکم خاصی که دارند به رنگ طوسی روشن مشاهده می‌شوند به همین علت تشخیص آنها به خصوص در نواحی ریه بسیار آسان خواهد بود.
آمادگی‌های لازم قبل از عکسبرداری با ایکس ری
ممکن است این سوال برای هر شخص پیش بیاید که آیا انجام این اسکن نیاز به انجام اقدامات و آماده‌سازی خاصی دارد؟
در ادامه چگونگی آمادگی قبل از انجام اسکن اشعه ایکس را بررسی می کنیم.
- درآوردن وسایل فلزی تنها نکته‌ای است که باید قبل از انجام تصویربرداری به آن توجه شود، چرا که موجب اختلال در تشکیل تصاویر می‌شود.
- در نوع خاصی از اسکن اشعه X از مایعات و مواد حاجب استفاده می‌شود که تصاویر واضح‌تر و با جزئیات بیشتری از ارگان‌ها تشکیل شود.
- برای آماده‌سازی بیمار قبل از انجام این نوع از اسکن (با ماده حاجب)، بیمار نباید قبل از این تست چیزی بخورد یا بنوشد.
- همچنین اگر بیمار به ید و مواد حاجب مورد استفاده در اسکن حساسیت دارد، حتما باید قبل از انجام اسکن ایکس ری با پزشک مشاور خود در میان بگذارد تا از روش‌ها و مواد جایگزین برای عکسبرداری استفاده شود (غالبا در این موارد حساسیت به ماهی و سایر غذاهای دریایی مطرح است).
انواع اشعه ایکس
اسکن پرتو ایکس انواع مختلفی دارد که هرکدام را به صورت مختصر توضیح می‌دهیم:
۱- سی تی اسکن (CT Scan)
سی تی اسکن، نوعی اسکن اشعه X است که تصاویر سه بعدی از بخش های مختلف بدن همچون استخوان‌ها، ارگان‌ها، بافت‌ها و تومورهای سرطانی و غیرسرطانی تشکیل می‌دهد.
با حرکت دایره‌ای به دور بیمار و گرفتن عکس‌های لایه لایه، دستگاه CT تصاویر سه بعدی ایجاد می کند.
سی تی اسکن، تصاویر بسیار بهتری از اسکن‌های اشعه X دو بعدی ایجاد می‌کند که برای بررسی بافت‌های نرمی که در اسکن‌های اشعه ایکس با جزئیات مشخص نمی‌شوند، بسیار مناسبتر است.
این اسکن ها در تشخیص سرطان ها، آسیب های داخلی بعد از تصادفات و انواع تروماهای غیرنافذ کابرد دارند.
۲- فلوروسکوپی (fluoroscopy)
پروسه تشخیصی است که در آن از نحوه عملکرد و تحرکات ارگان‌های داخلی بدن با عبور اشعه X یونیزه از بدن برای مدت کوتاه فیلمی تهیه می‌شود.
از این نوع اسکن ایکس ری، در تشخیص مشکلات قلبی و اختلالات روده استفاده می شود. همچنین می تواند در انجام فرآیندهای پیوند عضو و جراحی های ارتوپدی بسیار مناسب باشد.
این نوع اسکن اشعه ایکس، تصاویر بسیار خوبی از مفاصل، ارگان ها و نحوه عملکردشان به متخصصین ارائه می‌دهد.
با قرارگیری بیش از حد در معرض پرتوهای یونیزه، ریسک ابتلا به سرطان در افراد بیش از پیش خواهد شد.
۳- ماموگرافی (Mammography)
ماموگرافی نیز نوعی دیگر از عکسبرداری است که در آن اشعه X نقش پررنگی دارد. در ماموگرافی، از اشعه ایکس با دوز پایین استفاده می شود تا بافت سینه مورد بررسی قرار گیرد.
تغییرات بسیار کوچک بافت سینه که در معاینات فیزیکی قابل لمس و تشخیص نیستند در ماموگرافی، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
انجام ماموگرافی، برای غربالگری سرطان سینه و تشخیص آن در مراحل اولیه، بسیار کاربردی و مفید خواهد بود.
۴- آنژیوگرافی (Angiography)
نوعی دیگر از اسکن ایکس ری، آنژیوگرافی است. به تصاویری که از عروق می‌گیرند، آنژیوگرام می‌گویند.
پروسه‌ای است که در آن مایعی حاجب وارد سیستم عروقی بدن می‌شود تا این سیستم و عروق در تصویربرداری واضح و قابل تشخیص باشند.
آنژیوگرافی معمولا در بیمارستان انجام می‌شود و عروق ارگان‌های مختلف مثل قلب، ریه،کلیه، مغز و سایر بخش‌های بدن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
آنژیوگرافی، همانطور که کاربردهای تشخیصی خوبی دارد، می‌تواند نقش هدایت کننده‌ای نیز در انجام پروسه‌های درمانی مثل باریک شدن و انسداد عروق نیز داشته باشد.
آمادگی قبل از انجام آنژیوگرافی
با توجه به نوع آنژیوگرافی، انجام یکسری اقدامات مثل نوار قلب، آزمایش خون، اسکن قفسه سینه از اقدامات پیش نیاز آنژیوگرافی هستند.
در بعضی از آنژیوگرافی‌ها لازم است که بیمار ۴ تا ۶ ساعت قبل ناشتا باشد و آب و غذا نخورد.
همچنین لازم است که قبل از انجام این پروسه، بیمار داروهایی که استفاده می‌کند، حساسیت‌هایی که نسبت به مواد مختلف و یا داروها دارد، وجود بیماری‌های کلیوی و دیابت را با پزشک مشاور در میان بگذارد تا از بروز هرگونه مشکل در انجام آنژیوگرافی جلوگیری شود.
اشعه ایکس چه ضرری دارد؟
به دلیل استفاده از ذرات یونیزه با دوز کم، عوارض جانبی دارد اما سایر انواع اسکن اشعه ایکس مثل CT Scan و آنژیوگرافی، به دلیل استفاده از ذرات یونیزه با دوز بالاتر عوارض جانبی شدید تر و بیشتری خواهند داشت.
مزایای استفاده از این اسکن بیشتر از معایب آن است؛ به همین دلیل در صورت لزوم استفاده از آن توصیه می‌شود.
در زنان باردار، رحم در معرض ذراتی با طول موج کم قرار می‌گیرد که نه برای مادر و نه برای جنین خطرساز نخواهد بود. اما بهتر است مادران باردار تا جایی که امکان دارد از قرارگیری در معرض پرتوهای رادیو اکتیو، خودداری کند.
نوع دیگر اسکن پرتو ایکس یا آنژیوگرافی نیز عوارض جانبی مختص به خود را دارد. هنگام تزریق ماده حاجب، احساس گرمی و سوزش در محل تزریق این مایع حس خواهد شد.
این مایع، می‌تواند منجر به بروز تهوع، استفراغ، خارش، گر گرفتگی و ایجاد طعم شور و تلخ در دهان شود.
در موارد خاص، بیمار نسبت به ماده حاجب واکنش آلرژیک نشان می‌دهد که تاثیرات خطرناکی بر تنفس و فشار خون بیمار خواهد گذاشت.
این مایع همچنین باعث بروز مشکلات کلیوی نیز می‌شود که البته در اشخاصی که سابقه بیماری‌های کلیوی دارند، امکان بروز این عارضه بیشتر است.
ریسک خیلی پایینی از لخته شدن خون و انسداد عروق خونی در آنژیوگرافی وجود دارد. علاوه بر این، احتمال بروز هماتوم و کبودی شدید و بروز عفونت‌های مختلف در بیمار وجود خواهد داشت.
اشعه ایکس و سرطان
برخی بر این باورند که عکسبرداری با اشعه ایکس زمینه ایجاد سرطان را فراهم می‌کند، البته که هیچ روش تشخیصی و درمانی بدون عوارض جانبی نخواهد بود و تنها چیزی که این روش‌ها را نسبت به هم متمایز می‌کند، شدت و میزان عوارض جانبی است.
در اسکن اشعه ایکس هم بسیار نادر است که عارضه جانبی خاصی به خصوص ابتلا به سرطان مطرح باشد اما بروز آن نیز غیرممکن نخواهد بود.
بنابراین بهتر است که از قرارگیری در معرض ذرات یونیزه شده به مدت طولانی خودداری شود چرا که ممکن است ریسک بروز بسیاری از بیماریها از جمله سرطان را افزایش دهد.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
منابع:
