یکی دیگر از عوارض محسوسی که در بیماران تحت شیمی درمانی رخ می‌دهد، کاهش وزن محسوسی است که این افراد در زمان شیمی درمانی پیدا می‌کنند. به طوری که گاهی اینقدر این کاهش وزن شدید است که شادابی و طراوت چهره‌ی مبتلایان به سرطان را از بین می‌برد. اما آیا راهی برای کنترل کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی وجود دارد؟
در این مقاله‌ی بای بای سرطان قصد داریم 3 راه جلوگیری از کاهش وزن و مبارزه با بی اشتهایی در زمان شیمی درمانی را مورد بررسی قرار دهیم.
علت بی اشتهایی و کاهش وزن در شیمی درمانی
همانطور که می‌دانید شیمی درمانی از متودهای درمانی سرطان است که به صورت گسترده‌ای برای درمان بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
علاوه بر طیف وسیع عوارض شیمی درمانی، کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی نیز از عوارض مهم این فرآیند به شمار می‌رود.البته برخلاف باور عموم، همه‌ی افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، دچار کاهش وزن نخواهند شد.
افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، پاسخ متفاوتی به این درمان می‌دهند. همچنین میزان کاهش وزنی که ممکن است رخ دهد، با فاکتورهای مختلفی ارتباط دارد.
یکی از علت‌های اصلی کاهش وزن در طول شیمی درمانی، نداشتن تغذیه مناسب و ناتوانی در تأمین مواد مغدی مورد نیاز بدن است.
از دیگر علل کاهش وزن، کاهش اشتها و اسهال است که در بعضی بیماران رخ می‌دهد؛ در این شرایط بدن بیمار علاوه بر از دست دادن مواد مغذی بسیار زیاد، مواد غذایی دریافتی مناسبی نیز ندارد که همین موضوع دلیلی برای کاهش وزن بیمار خواهد بود.
تغییر مزه و بو در طول شیمی درمانی
از آنجایی که مزه و بوی غذاها در طول شیمی درمانی ممکن است متفاوت باشند، بیمار اشتهای خود را نسبت به خوردن غذا از دست می‌دهد و همین مسئله موجب کاهش وزن در طول شیمی درمانی خواهد شد؛ بنابراین طبق توصیه پزشک از ایجاد هرگونه تغییر در غذاها باید خودداری شود، چرا که طعم و بوی غذاها در این افراد بسیار عمیق‌تر حس می‌شود.
در مواردی این متود درمانی باعث ایجاد زخم‌هایی در ناحیه دهان، گلو، حلق، لثه‌ها و زبان بیمار می‌شود، غذا خوردن را برای وی بسیاردردناک و عذاب آور می‌کند و دایره غذایی بیمار بسیار محدود می‌شود؛ لذا هرچه غذای مصرفی بیمار کمتر شود، کاهش وزن بیشتری رخ می‌دهد و شخص رفته رفته ضعیف‌تر خواهد شد.
راه‌های جلوگیری از کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی
یکی از نگرانی‌های بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، این است چگونه می‌توان از کاهش وزن در طول شیمی درمانی جلوگیری کرد و چه روش‌هایی برای افزایش اشتها در این دوران وجود دارد؟
کاهش وزن در طول شیمی درمانی، با بستری شدن بیشتر در بیمارستان، تاخیر در درمان و سوء تغذیه مرتبط است؛ بنابراین مهم است که تغذیه و رژیم غذایی متعادل را در اولویت قرار گیرد.
رژیم غذایی سالم برای بیماران سرطانی بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که سوء تغذیه میتواند خطرناک باشد و در صورتی که سوء تغذیه درمان نشود، کاهش وزن رخ می‌دهد و اگر کاهش وزن اتفاق بیوفتد، میزان مرگ و میر در مبتلایان به سرطان افزایش یافته و همچنین پاسخ بدن به شیمی درمان و سایر متودهای درمانی نیز کاهش می‌یابد.
هر فردی به میزان غذای روزانه‌ی متفاوتی نیاز دارد که پزشک متخصص آن‌ها را تعیین می‌کند. در ادامه به روش‌های پیشگیری از کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی می‌پردازیم:
۱. خوردن چند وعده غذایی کوچک
ممکن است بیمار به دلیل کاهش اشتها نتواند وعده غذایی کاملی داشته باشد؛ بنابراین خوردن چندین وعده غذایی کوچک‌تر در طول روز میتواند جایگزین خوبی باشد.
۲.کنترل میزان مواد غذایی و مواد معدنی در رژیم غذایی
میزان مواد غذایی و مواد معدنی مصرفی در طول روز باید تحت نظارت قرار گیرد و در صورتی که مصرف غذایی باعث بروز بی اشتهایی و تهوع در بیمار شود، باید با پزشک در میان گذاشته شود تا رژیم غذایی متعادلی برای فرد در نظر بگیرد.
۳. مصرف دارو
در مواردی پزشک توصیه می‌کند تا برای جلوگیری از کاهش وزن، از داروها کمک گرفته شود؛ این داروها طوری طراحی شده‌اند که علاوه بر توقف تهوع و استفراغ بیمار، به کنترل وزن و در مواردی افزایش وزن فرد نیز کمک کنند.
داروهای تجویز شده شامل استروئیدها، مارینول، لیپاز و متوکلوپرامید می‌باشند.
کمک به درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی
داروهای ضداستفراغ به منظور درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی برای اکثر بیماران سرطانی تجویز می‌شوند. این دو علائم یکی از شایع‌ترین و رایج‌ترین علائمی است که در طول درمان سرطان بخصوص شیمی درمانی برای بیماران به وجود می‌آید.
اگرچه استفراغ مکانیزم دفاعی بدن برای دفع سموم است اما بیش از حد رخ دادن آن باعث دهیدراتاسیون یا کم آبی شدید بدن می‌شود که اتفاق مطلوبی برای بیمار نخواهد بود.
هنگامی که دستگاه گوارش تهدیدی را احساس می‌کند، اطلاعاتی را از طریق گیرنده‌های محیطی به مرکز استفراغ در بدن می‌رساند، در اینجا با مصرف داروهای ضد استفراغ، این گیرنده‌ها مهار شده و پیامی مبنی بر وقوع استفراغ به مغز ارسال نمی‌شود؛ در نتیجه فرد دیگر دچار استفراغ نخواهد شد.
همانطور که گفته شد شیمی درمانی باعث بروز تهوع و استفراغ در بیماران می‌شود؛ حال اگر این موضوع بیش از حد برای فرد رخ دهد، علاوه بر کم آبی شدید بدن، باعث کاهش وزن چشمگیر و از دست رفتن مقدار بسیار زیادی از ویتامین‌ها و مواد مغذی لازم برای بدن می‌شود که امری بسیار نامطلوب است.
تجویز داروهای ضد استفراغ جهت جلوگیری از کاهش وزن و مبارزه با بی اشتهایی در زمان شیمی درمانی
پزشک متخصص داروهای ضد استفراغ جهت جلوگیری از کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی تجویز می‌کند تا بروز این عارضه جانبی را به حداقل برساند.
انتخاب بهترین دارو و مناسب‌ترین داروی ضد استفراغ برای بیمار امری دشوار است؛ از این جهت پزشک متخصص با در نظر گرفتن نیاز فرد، علت زمینه‌ای این عارضه، سلامت عمومی و بررسی عوارض جانبی احتمالی دارو، مناسب‌ترین داروی ضد تهوع را برای بیمار تجویز می‌کند.
لازم به ذکر است استفاده از این داروها در افراد باردار و مادران شیرده منع مصرف داشته و توصیه نمی‌شود.
بهترین مواد غذایی پس از شیمی درمانی کدام است؟
بیشتر عوارض جانبی که موجب کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی می‌شوند و رژیم غذایی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهند، پس از اتمام پروسه درمان از بین می‌روند اما در این بین عارضه‌هایی نیز وجود دارند که مدت زمان بیشتری برای از بین رفتن آن‌ها لازم است.
بعد از آن که بیمار پروسه درمان را پشت سر می‌گذارد، به دنبال بهترین و سالم‌ترین رژیم غذایی خواهد رفت تا ریسک بروز دوباره بیماری را به حداقل برساند.
مصرف غذاهای مناسب باعث تسریع روند بهبودی و ریکاوری بیمار شده و حال عمومی فرد رفته رفته بهتر خواهد شد.
در ادامه به مهم‌ترین نکاتی که پیرامون رژیم غذایی پس از درمان وجود دارد، می‌پردازیم:
- بهتر است بیمار از سبزیجاتی در رنگ‌های مختلف مانند سبز تیره، قرمز و نارنجی و حبوبات غنی از فیبر (لوبیا و نخود و ..) استفاده کند.
- از دیگر نکات مهم این است که ضروری است تا در رژیم غذایی بیماران میوه‌ها، به خصوص مرکبات با رنگ‌های متنوع، گنجانده شود.
- مصرف غذاهای سرشار از فیبر مانند نان‌های سبوس‌دار و غلات زیاد برای این اشخاص توصیه می‌شود.
- بهتر است بیماران تا حد امکان از مصرف گوشت‌های قرمز (گوشت گاو یا بره ) و فرآوری شده، خودداری کنند یا مصرف آن‌ها را به حداقل برسانند.
- مصرف شیر کم چرب و لبنیات برای فرآیند ریکاوری بسیار مفید خواهد بود.
- مصرف قندهای مصنوعی توصیه نمی‌شود و در صورت استفاده نیز محدود شوند.
نکات تغذیه‌ای دقیق‌تر
تغذیه مناسب در طول شیمی درمانی برای مقابله با کاهش وزن و بی اشتهایی بسیار مهم است. بیماران می‌توانند با پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی بهبود یابند. مواد غذایی پر پروتئین مانند گوشت کم چرب، ماهی، تخم مرغ، و حبوبات به حفظ توده عضلانی کمک می‌کنند.
همچنین، مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه برای دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری است. مصرف غذاهای پرکالری و پرچرب مثل آجیل‌ها، کره بادام زمینی، و آووکادو نیز میتواند به افزایش انرژی کمک کند. بیماران باید از غذاهایی که تهوع آور هستند پرهیز کنند و به جای آن‌ها غذاهای آسان‌هضم و ملایم مانند سوپ‌ها و پوره‌ها را مصرف کنند.
راهکارهای جایگزین
بیماران می‌توانند از روش‌های طب سنتی و مکمل‌های غذایی برای کاهش عوارض شیمی درمانی استفاده کنند. برخی از گیاهان مانند زنجبیل و نعناع می‌توانند به کاهش تهوع کمک کنند. مصرف مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی مانند ویتامین B12، آهن، و روی نیز میتواند مفید باشد. استفاده از پروبیوتیک‌ها برای بهبود سیستم گوارشی نیز توصیه می‌شود. همچنین، ماساژ درمانی، طب سوزنی، و روش‌های آرام‌سازی مانند یوگا و مدیتیشن می‌توانند به بهبود وضعیت جسمی و روانی بیماران کمک کنند.
نکات روانشناسی در کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی
مقابله با استرس و افسردگی در طول شیمی درمانی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بیماران باید حمایت روانشناسی و مشاوره‌های روانشناسی را در نظر بگیرند. برقراری ارتباط با دوستان و خانواده و مشارکت در گروه‌های حمایتی میتواند به کاهش احساس تنهایی و افسردگی کمک کند.
همچنین، تمرینات تنفسی و روش‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن و یوگا می‌توانند به بهبود وضعیت روانی و کاهش استرس کمک کنند. نوشتن روزانه و ثبت احساسات و تجربیات نیز میتواند راهی موثر برای مدیریت استرس و ارتقای بهداشت روانی باشد.
تمرینات بدنی ملایم برای جلوگیری از کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی
فعالیت بدنی ملایم و منظم میتواند به حفظ قدرت بدنی و کاهش خستگی در طول شیمی درمانی کمک کند. بیماران می‌توانند تمرینات سبک مانند پیاده‌روی، تمرینات کششی، و یوگا را انجام دهند. این تمرینات نه تنها به حفظ توده عضلانی و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند، بلکه باعث بهبود خلق و خو و کاهش استرس نیز می‌شوند.
مهم است که بیماران قبل از شروع هر نوع تمرین بدنی با پزشک خود مشورت کنند تا تمرینات مناسبی را انتخاب کنند که با وضعیت جسمانی آن‌ها سازگار باشد. به یاد داشته باشید که حتی تمرینات کوتاه و منظم می‌توانند تاثیرات مثبت زیادی بر سلامتی جسمی و روانی داشته باشند.
نکات کلیدی برای جلوگیری از کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی
مراجعه به متخصص تغذیه: مشاوره با یک متخصص تغذیه میتواند به طراحی یک رژیم غذایی مناسب برای حفظ وزن کمک کند. متخصص تغذیه میتواند مواد غذایی مناسب برای تامین کالری و مواد مغذی مورد نیاز بدن را پیشنهاد دهد.
تغییرات در رژیم غذایی: مصرف وعده‌های کوچک و مکرر، استفاده از غذاهای پرکالری و پرپروتئین، و اضافه کردن مکمل‌های غذایی میتواند به افزایش اشتها و کاهش بی اشتهایی کمک کند.
مدیریت علائم گوارشی: استفاده از داروهای ضد تهوع و کنترل اسهال میتواند به حفظ مواد مغذی در بدن و جلوگیری از کاهش وزن کمک کند. مصرف غذاهای ملایم و آسان‌هضم نیز توصیه می‌شود.
حفظ فعالیت بدنی ملایم: انجام تمرینات سبک مانند پیاده‌روی و یوگا میتواند به بهبود اشتها و حفظ قدرت بدنی کمک کند. تمرینات ملایم همچنین به بهبود روحیه و کاهش استرس کمک می‌کنند.
حمایت روانی: مشاوره روانشناسی و حمایت‌های عاطفی از خانواده و دوستان میتواند به کاهش استرس و افزایش روحیه بیمار کمک کند. مشارکت در گروه‌های حمایتی نیز میتواند مفید باشد.
نوشیدن مایعات کافی: مصرف مایعات به مقدار کافی برای جلوگیری از دهیدراتاسیون و حفظ عملکرد صحیح بدن ضروری است. آب، آبمیوه‌های طبیعی و سوپ‌های رقیق گزینه‌های مناسبی هستند.
تنوع در غذاها: استفاده از انواع مختلف مواد غذایی با طعم‌ها و مزه‌های متفاوت میتواند به افزایش تنوع غذایی و بهبود اشتها کمک کند. اضافه کردن ادویه‌ها و طعم‌دهنده‌ها نیز میتواند مؤثر باشد.
سوالات متداول در خصوص کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی
چرا در طول شیمی درمانی وزن کم می‌کنم؟
شیمی درمانی میتواند باعث تهوع، استفراغ، کاهش اشتها و تغییرات در حس چشایی شود که همه این‌ها می‌توانند به کاهش وزن منجر شوند.
چگونه می‌توانم اشتهایم را افزایش دهم؟
مصرف وعده‌های کوچک و مکرر، غذاهای پرکالری و پرپروتئین، و استفاده از مکمل‌های تغذیه‌ای می‌توانند به افزایش اشتها کمک کنند.
آیا تغییرات در حس چشایی طبیعی است؟
بله، شیمی درمانی میتواند باعث تغییرات در حس چشایی شود که موقتی است. استفاده از ادویه‌ها و طعم‌دهنده‌های مختلف میتواند به بهبود طعم غذاها کمک کند.
چگونه می‌توانم با تهوع و استفراغ مقابله کنم؟
مصرف داروهای ضد تهوع که توسط پزشک تجویز می‌شود، خوردن غذاهای سرد و خشک، و پرهیز از غذاهای چرب و سنگین میتواند مفید باشد.
کلام آخر
در این مقاله‌ی بای بای سرطان در خصوص علت کاهش وزن و بی اشتهایی در شیمی درمانی و نحوه‌ی کنترل آن صحبت کردیم و دانستیم که مصرف مکمل، رژیم غذایی مطلوب و مصرف طیفی از داروهای ضد تهوع و استفراغ می‌توانند در جلوگیری از این موضوع موثر باشند.
همچنین در خصوص ویژگی‌های یک رژیم غذایی غنی پس از دوران شیمی درمانی صحبت به میان آوردیم و تاثیر آن را در تسریع دوران بهبودی بررسی کردیم.
شاید کلیشه‌ای باشد اما بدانید سرطان پایان مسیر نیست، چیزی که در این مسیر مهم است روحیه‌ی جنگندگی و امید شما به بهبودی است، پس امیدوار و قوی بمانید.
هدف ما در سایت بای بای سرطان این است که شما بتوانید امیدتان را تا زمان بهبودی از بیماری زنده نگه دارید.
منابع:
