وقتی درمانهای هدفمند برای سرطان پیشرفت میکنند، آیا عوارض جانبی تازهای نیز در کمین هستند؟ در درمان سرطان پستان، نسل جدید داروهایی به نام «کانژوگههای دارویی آنتیبادی» (ADCs) بهطور چشمگیری امیدبخشاند. اما اکنون پژوهشگرانی مثل Komal Jhaveri, MD, FACP هشدار میدهند: این داروها میتوانند سمیتهای چشمی را ایجاد کنند—حتی در مواردی نادر کوری دائمی! آیا درمانی که قرار است زندگی را نجات دهد، میتواند به بینایی آسیب برساند؟ این پرسش بزرگ در آینده مراقبت از بیماران مطرح است.
ADC چیست؟
ADC مخفف Antibody-Drug Conjugate هست. در فارسی به آن میگوییم: کانژوگه دارویی آنتیبادی این دارو یک تکنولوژی نسل جدید است که بین ایمونوتراپی و شیمیدرمانی هدفمند قرار میگیرد.
ADC از سه قسمت اصلی تشکیل شده:
- آنتیبادی هدفگیر
این بخش دقیقاً سلول سرطانی را تشخیص میدهد (مثل GPS). - بار سمی (Payload)
این بخش شبیه یک «شیمیدرمانی فوقالعاده قوی» است. - Linker
یک پل اتصالدهنده که این دو را به هم میچسباند و باید تا رسیدن به سلول سرطانی پایدار بماند.
چطور کار میکند؟
- آنتیبادی، گیرنده (receptor) خاص روی سطح سلول سرطانی را پیدا میکند
- دارو به سلول میچسبد و وارد آن میشود
- داخل سلول، بار سمی آزاد میشود → سلول سرطانی را از بین میبرد
و نکته طلایی:
سم داخل ADC مستقیم داخل سلول سرطانی تخلیه میشود
و نه مثل شیمیدرمانی معمولی در تمام بدن پخش شود.
به همین دلیل به ADCها میگویند:
شیمیدرمانی هوشمند (Smart Chemo)
مزیتهای ADC چیست؟
- هدفگیری دقیق سلول سرطانی
- کاهش آسیب به سلولهای سالم
- قابل استفاده در بیمارانی که به درمانهای قبلی مقاوم شدند
- امکان حمل داروی بسیار قوی با دوز پایینتر
چالشها و عوارض
هر تکنولوژی جدید، ضعف هم دارد.
در ADCها مشکل اصلی اینهاست:
- بعضی وقتها سلول سالم هم گیرنده مشابه دارد → پس عارضه میگیرد
- گاهی بار سمی ADC بیرون سلول نشت میکند → off-target toxicity → آسیب بافتهای سالم
- بعضی ADCها مخصوصاً آنهایی که هدف TROP-2 هستند، میتوانند سمیت چشمی ایجاد کنند مثل:
- خشکی چشم
- التهاب قرنیه
- تاری دید
(بسیار نادر: آسیب شدید بینایی)
کجا ADC ها بیشتر استفاده میشوند؟
بیشترین تجربه فعلی در:
- سرطان پستان پیشرفته (خصوصاً HR+/HER2-Low و Triple Negative)
- سرطان ریه
- برخی لوسمیها و لنفومها
آینده ADC کجاست؟
الان رقابت بزرگ شرکتها اینجاست:
- payloadهای قویتر با سمیت کمتر
- linkerهای هوشمندتر و دقیقتر
- پیدا کردن گیرندههای جدید مخصوص سرطان
و پیشبینی دانشمندان این است که:
ADCها میتوانند ظرف ۵–۷ سال آینده به اصلیترین کالبد درمان سرطانهای جامد تبدیل شوند.
مقاله کانژوگههای دارویی آنتیبادی
در یک گفتگو تخصصی، دکتر Jhaveri (رئیس بخش تحقیق درمانهای هورمونی در Memorial Sloan Kettering Cancer Center) در مورد ارتباط میان ADCها و عوارض چشمی در بیماران مبتلا به سرطان پستان صحبت کرد.
ADCs داروهایی هستند که یک آنتیبادی را با یک «بار» سمی (payload) ترکیب میکنند؛ این ترکیب به سلول سرطانی هدف میرود و بار سمی را آزاد میکند، با این هدف که اثر جانبی کلی بدن را کاهش دهد.
با این حال، دکتر Jhaveri تأکید میکند که هنوز راه برای بهبود این پلتفرم باز است — از جمله فناوری پیوندکننده (linker) بهتر، تحویل دقیقتر بار سمی، و کاهش اثرات نامطلوب خارج از هدف (off-target) که میتواند به بافتهای سالم مانند چشم آسیب بزند.
یکی از عوارضی که در برخی از ADCها، بهویژه آنهایی که به TROP-2 هدف میگیرند مثل Datopotamab deruxtecan و Sacituzumab govitecan مشاهده شده، عوارض چشمی از جمله خشکی چشم بوده است.
این عوارض ممکن است از دو مکانیسم ناشی شوند:
- مکانیسم «در هدف» (on-target): وقتی پروتئین هدف مثل TROP-2 روی سلولهای چشم هم بیان شده باشد.
- مکانیسم «خارج از هدف» (off-target): زمانی که بار سمی آزاد شده به بافتهای اطراف آسیب بزند یا «اثر کنار» (bystander effect) ایجاد شود.
اگرچه بیشتر عوارض چشمی خفیف هستند — مثل خشکی چشم — ولی موارد نادر آسیب با درجه بالا مثل کراتیت شدید یا حتی کوری دائم هم گزارش شدهاند.
دکتر Jhaveri خاطرنشان کرد که دارویی در دست بررسی مثل Sacituzumab tirunotecan (یک ADC به هدف TROP-2) نیز عوارض چشمی نشان داده است، گرچه هنوز تأیید نشده است و توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تأیید نشده است.
نکات کلیدی کانژوگههای دارویی آنتیبادی
- ADCها داروهایی هستند که یک آنتیبادی را به «بار سمی» وصل میکنند تا بافت سرطانی را هدف بگیرند — این کار باعث میشود عوارض جانبی عمومی بدن کمتر شود.
- با این حال، برخی از این داروها عوارض چشمی هم دارند، اگرچه معمولاً خفیف هستند.
- عوارض چشمی میتواند از این دو راه باشد: یکی این که همان هدف دارو (مثلاً پروتئین TROP-2) روی سلولهای چشم هم باشد، دوم این که بار سمی دارو آزاد شده و به بافت اطراف آسیب بزند.
- بیشتر عوارض چشمی شامل خشکی چشماند؛ ولی در موارد خیلی نادر، کراتیت شدید یا آسیب دیدن بینایی گزارش شدهاند.
- پزشکان و بیمارانی که از ADCها استفاده میکنند باید از مراقبت چشمی اطلاع داشته باشند و در صورت بروز علائم چشمی به سرعت مراجعه کنند.
- این موضوع نشان میدهد: حتی درمانهای پیشرفته هم بدون چالش نیستند و هر قدم درمانی نیاز به نظارت کامل دارد.
کلام آخر
پیشرفتهای درمانی در سرطان بسیار امیدوارکنندهاند، اما همیشه باید “چشممان باز باشد”. درمانهای مدرن مانند ADCها میتوانند زندگی را نجات دهند، ولی همراهشان مسئولیتها و آگاهی هم میآیند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان تحت درمان با ADC هستید، حتماً مراقبت چشمی جدّی داشته باشید، چون سلامتی چشمها نیز بخشی از کیفیت زندگی است. نظرات و تجربیاتتان را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید — صدای شما مهم است.
این بازنویسی و ترجمه از مقاله منتشرشده در OncLive به تاریخ ۳۱ اکتبر ۲۰۲۵ برای بیماران سایت «بای بای سرطان» تهیه شده است.
